ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΛΑΘΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ

Νέα δεδομένα καταδεικνύουν ότι η νευρική ανορεξία έχει νευροβιολογικό υπόβαθρο και οδηγούν στην αναζήτηση ορθότερων τρόπων αντιμετώπισης. Να γιατί η ψυχοθεραπεία από μόνη της δεν είναι αρκετή.

Οι διατροφικές διαταραχές φαίνεται πως εξελίσσονται σε πολύ μεγάλο κεφάλαιο στον τομέα της σύγχρονης υγείας. Με τις στατιστικές να καταγράφουν δραματική αύξηση των περιστατικών διεθνώς, ειδικά μετά τα lockdowns που επέφερε η πανδημία Covid-19, οι ειδικοί μιλάνε για μια νέα «πανδημία» που πλήττει κυρίως έφηβα ή νεαρά κορίτσια, καθώς σχεδόν 1 στα 3 είναι πιθανόν να εμφανίσει κάποιο σχετικό πρόβλημα.

Με πιο επικίνδυνη τη νευρική ανορεξία, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε θάνατο, οι χώρες του δυτικού κόσμου λαμβάνουν έστω και αργοπορημένα τα μέτρα τους. Στο πλαίσιο αυτό, εγκαινιάστηκε η μονάδα νοσηλείας στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο Αθηνών τον Ιούλιο του 2022, η πρώτη εξειδικευμένη μονάδα για τη νοσηλεία (και) ενηλίκων με ανορεξία.

Νέα δεδομένα για τη νευρική ανορεξία

Υπάρχουν πολλά νέα στοιχεία για τα χαρακτηριστικά, τα αίτια και τις θεραπείες της νόσου, που καθιστούν κάποιες από τις αντιδράσεις μας καθυστερημένες. Για παράδειγμα, ενώ μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι η νόσος πλήττει τα έφηβα κορίτσια λόγω περιβαλλοντικών και ψυχολογικών αιτίων, τώρα φαίνεται πως η έναρξή της γίνεται σε ποσοστό 80% σε αυτές τις ηλικίες, σε σημαντικό βαθμό και λόγω της ανακατάταξης των ορμονών, κυρίως της αυξητικής ορμόνης.

Αυτή ακριβώς η υπερτίμηση των περιβαλλοντικών παραγόντων οδήγησε σε λανθασμένες ερμηνείες και αντιλήψεις γύρω από τις διατροφικές διαταραχές. Για πολύ καιρό πιστεύαμε ότι πρόκειται για μια καθαρά ψυχική ασθένεια και προσεγγίζαμε μόνο με ψυχοθεραπεία την αντιμετώπισή της, τα πράγματα όμως δεν είναι έτσι.

iStock

Η ανορεξία είναι νευροβιολογική νόσος

Πρόσφατες μελέτες ανακάλυψαν ότι η νευρική ανορεξία είναι μια ασθένεια του εγκεφάλου με βιολογική βάση. «Θεωρούμε πως τα αίτιά της σχετίζονται με την έκφραση και τον συνδυασμό γονιδίων, γι’ αυτό και παρουσιάζεται σε συγκεκριμένο ποσοστό ανθρώπων (0,5-1%) σε όλο τον κόσμο, από χώρες της Αφρικής μέχρι τις ΗΠΑ. Πρόκειται για αντίδραση του εγκεφάλου στο φαγητό, που δεν επιτρέπει στον ασθενή να έχει μια ομαλή σχέση με την τροφή», αναφέρει η Dr. Laura Hill, PhD, σύμβουλος διατροφικών διαταραχών.

«Χωρίς τροφή, ο εγκέφαλος εμφανίζει βλάβες σε 8 σημεία (τα οποία είναι πλέον χαρτογραφημένα), καθώς το πάνω μέρος του είναι σε υπερδιέγερση και το κάτω υπολειτουργεί. Οι νευρώνες, λόγω έλλειψης γλυκόζης, σεροτονίνης και ντοπαμίνης, δεν μεταδίδουν επαρκώς τα μηνύματα προς τον εγκέφαλο. Με λίγα λόγια, σε ανθρώπους με νευρική ανορεξία το σύστημα βραχυκυκλώνει. H βιβλιογραφία, πλέον, επίσημα καταγράφει τη νόσο ως “brain based mental illness”», μας είπε η Μαρία Τσιάκα, διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών.

Όπως εξήγησε η ίδια, ο εγκέφαλος επηρεάζεται σε τέτοιο βαθμό, ώστε πράγματι δεν υπάρχει σωστή αντίληψη των πραγμάτων. Είναι, στ’ αλήθεια διαφορετικός ο τρόπος που βλέπουν τα πράγματα οι ασθενείς. Η νόσος, όμως, που είναι συνδυασμός γονιδίων, νευροβιολογίας και περιβάλλοντος, δεν είναι ανίατη. Συνήθως χρονίζει (περισσότερο από 5 χρόνια) εξαιτίας λανθασμένης αντιμετώπισης.

Γιατί δεν αρκεί η ψυχοθεραπεία

«Εφόσον η νόσος είναι εγκεφαλικά προσδιοριζόμενη και ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί σωστά όταν υποσιτίζεται, δεν αρκεί η ψυχοθεραπεία. Ούτε έχει νόημα να ξεκινήσει κανείς με αυτήν», τονίζει η κ. Τσιάκα, ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στις διατροφικές διαταραχές, που ασχολείται εδώ και 25 χρόνια με το αντικείμενο και ηγείται μιας ομάδας αρκετών ειδικοτήτων.

iStock

«Πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά και μετά τη σκέψη. Αυτός είναι και ένας λόγος που οι περισσότερες ψυχοθεραπείες δεν λειτουργούν. Ο εγκέφαλος πρέπει να “σπάσει” τη συνήθειά του και να συνηθίσει στην επανάληψη σωστών πράξεων. Και αυτό γίνεται με τη σίτιση. Τον ασθενή δεν μπορείς να τον εμπιστευτείς στα αρχικά στάδια, διότι δεν έχει ορθή αντίληψη του πότε πεινάει και πότε χορταίνει», εξηγεί.

Πού στοχεύουν οι νέες θεραπείες

Mια νέα μέθοδος που εστιάζει στην νευροβιολογία του εγκεφάλου και στη σχέση της με τη νευρική ανορεξία εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ. Πρόκειται για τη θεραπευτική παρέμβαση Brain Based Family Eating Disorders Treatment, η οποία εφαρμόζεται σε ασθενείς (εφήβους και ενήλικες) καθώς και στις οικογένειές τους, και έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα, σύμφωνα με επιστημονική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Eating Disorders.

Μέσα σε μερικές ημέρες, ο ασθενής και οι φροντιστές του εκπαιδεύονται από τους ειδικούς σχετικά με τις διατροφικές του ανάγκες, το πώς λειτουργεί η τροφή σαν φάρμακο για τον οργανισμό και ποιες είναι οι απαραίτητες «δόσεις» που πρέπει να πάρει για να μπορέσει να αρχίσει ξανά να λειτουργεί σωστά ο εγκέφαλος και το σώμα του. Με αυτόν τον τρόπο οι ειδικοί προσπαθούν να «καλωδιώσουν» σωστά τον εγκέφαλο.

Τι ρόλο παίζει η οικογένεια στη νευρική ανορεξία;

Ποιοι είναι οι φροντιστές, που καλούνται να εκπαιδευτούν στη σωστή σίτιση και να παρακολουθούν ότι αυτή γίνεται; Συνήθως η οικογένεια ή οι άνθρωποι με τους οποίους ζει ο ασθενής. Το νέο θεραπευτικό μοντέλο εμπλέκει ενεργά την οικογένεια, η οποία αποτελεί το 50% στη διαχείριση της νόσου. Οι λόγοι είναι πρακτικοί –ο ασθενής πρέπει να εξασφαλιστεί ότι τρώει–, αλλά και πιο ουσιαστικοί.

Πολλές έρευνες αποδεικνύουν ότι κάποια μέλη της οικογένειας μοιράζονται γονιδιακά κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως τελειομανία, άγχος, ιδεοψυχαναγκασμό ή έλλειψη ευελιξίας στη σκέψη. Αυτά τα χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με τα συναισθήματα που βιώνουν τα συγγενικά πρόσωπα ως επακόλουθο της νόσου, οδηγούν σε αντιδράσεις οι οποίες επηρεάζουν την ψυχική υγεία τους, καθιστώντας τους μη βοηθητικούς στην ανάρρωση του αγαπημένου προσώπου.

Αφού αλλάξει η συνήθεια, είναι ώρα να αλλάξει και η σκέψη. Η συμβολή της ψυχοθεραπείας είναι απαραίτητη, πλέον, σε αυτό το στάδιο. «Μέσα στη διατροφική διαταραχή, οι ασθενείς αισθάνονται φόβο επειδή θέλουν να φάνε: τύψεις και περιορισμός εναλλάσσονται. Πρώτα εκπαιδεύεις τον εγκέφαλο στην αλλαγή της συνήθειας και μετά εισάγεις την ψυχοθεραπεία», αναφέρει η κ. Τσιάκα.

Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η ψυχοθεραπεία από μόνη της δεν είναι ενδεδειγμένη, ακόμη κι αν γίνεται από κάποιον ενημερωμένο επαγγελματία. Χρειάζεται βασική εκπαίδευση στη διαταραχή, κλινική εκπαίδευση, σίτιση και παρακολούθησή της. Το φαγητό είναι το φάρμακο της νόσου και πρέπει ο εγκέφαλος να λειτουργήσει ξανά σωστά, να δώσει το σωστό μήνυμα ότι χρειάζεται το φαγητό. Ταυτόχρονα, χρειάζεται οι γονείς, οι σύντροφοι και ιδανικά οι φίλοι να εμπλέκονται στη διαχείριση, ώστε τα αποτελέσματα να έχουν μονιμότητα.