ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΔΕΝ ΒΛΑΠΤΕΙ ΜΟΝΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

31 Μαΐου: Άλλη μια παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος, άλλη μια προσπάθεια ενημέρωσης του κοινού για τις βλαβερές συνέπειές του. Δεν είναι που δεν το ξέρουμε, είναι που «δεν είναι εύκολο να κοπεί το τσιγάρο», όπως μας λέει ο Ακαδημαϊκός και Καθηγητής Ιατρικής Χαράλαμπος Ρούσσος, που επισημαίνει πώς μπορούμε να το πετύχουμε, αρκεί βέβαια να το θέλουμε. Επιπλέον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας βάζει μια καινούργια διάσταση: τις επιπτώσεις της καλλιέργειας καπνού στην επισιτιστική ανασφάλεια και στο περιβάλλον.

Με την προτροπή «καλλιεργείστε τρόφιμα, όχι καπνά», ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) απευθύνει έκκληση στις κυβερνήσεις να σταματήσουν την επιδότηση της καλλιέργειας καπνού και να υποστηρίξουν βιώσιμες καλλιέργειες που θα μπορούσαν να θρέψουν εκατομμύρια ανθρώπους. Αφορμή, η παγκόσμια μέρα κατά του καπνίσματος, που θεσμοθετήθηκε από τον ΟΗΕ το 1988, για να υπενθυμίζει στο παγκόσμιο κοινό τις βλαβερές συνέπειές του. Μια μέρα που κάθε χρόνο γίνεται αφορμή για τον θλιβερό απολογισμό των θυμάτων του καπνίσματος.

«Ο καπνός ευθύνεται για 8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, ενώ οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ξοδεύουν εκατομμύρια για την υποστήριξη των φυτειών καπνού», δηλώνει ο Δρ. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ. «Με το να επιλέξουμε να καλλιεργήσουμε βρώσιμα προϊόντα αντί για καπνό, δίνουμε προτεραιότητα στην υγεία, διατηρούμε τα οικοσυστήματα και ενισχύουμε την ασφάλεια των τροφίμων για όλους», υπογραμμίζει ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Κάπνισμα: Κέρδη και ζημιές

Σε έκθεσή του, ο ΠΟΥ αναδεικνύει τα αρνητικά της καλλιέργειας καπνού και τα οφέλη της μετάβασης σε βιώσιμες καλλιέργειες τροφίμων για αγρότες, κοινότητες, οικονομίες, περιβάλλον και τον πλανήτη συνολικά.

Περισσότερα από 3 εκατομμύρια εκτάρια γης σε περισσότερες από 120 χώρες χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του θανατηφόρου καπνού, ακόμα και σε χώρες όπου οι άνθρωποι υποφέρουν από πείνα. Την ίδια ώρα, περισσότερα από 300 εκατομμύρια άνθρωποι σε 79 χώρες του κόσμου αντιμετωπίζουν σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια. Η πλειονότητά τους είναι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ενώ πάνω από 30 από αυτές βρίσκονται στην αφρικανική ήπειρο.

Όπως σημειώνει ο ΠΟΥ, ο καπνός εσφαλμένα θεωρείται ως μια υψηλά κερδοφόρα εμπορεύσιμη καλλιέργεια: η καπνοβιομηχανία υπερβάλλει ως προς την οικονομική της σημασία, παγιδεύοντας ουσιαστικά τους αγρότες σε έναν φαύλο κύκλο χρέους. Στις περισσότερες χώρες που καλλιεργούν καπνό, η συμβολή των εισαγωγών και εξαγωγών καπνού είναι μικρή, μικρότερη του 1% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος.

Η επιβάρυνση στην υγεία των αγροτών

Ασφαλώς «ο καπνός δεν αποτελεί μόνο μια τεράστια απειλή για την επισιτιστική ασφάλεια, αλλά και για την υγεία γενικότερα, συμπεριλαμβανομένης της υγείας των αγροτών καπνού. Οι αγρότες εκτίθενται σε χημικά φυτοφάρμακα, καπνό και την ίδια ποσότητα νικοτίνης που αντιστοιχεί σε 50 τσιγάρα. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε ασθένειες όπως χρόνιες πνευμονικές παθήσεις και δηλητηρίαση από νικοτίνη», επισημαίνει ο Δρ. Ruediger Krech, Διευθυντής Προώθησης της Υγείας στον ΠΟΥ.

Εκτιμάται ότι περισσότερα από 1 εκατομμύριο παιδιά εργάζονται σε φυτείες καπνού, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία τους και χάνοντας την ευκαιρία για εκπαίδευση.

Η περιβαλλοντική διάσταση του προβλήματος

Η καλλιέργεια του καπνού είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Μέχρι στιγμής η προσοχή είχε επικεντρωθεί κυρίως στην Ασία και τη Νότια Αμερική, αλλά τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι οι εταιρείες καπνού επεκτείνονται στην Αφρική. Από το 2005, η έκταση των φυτειών καπνού στην Αφρική έχει αυξηθεί κατά περίπου 20%.

Οι περιβαλλοντικές συνέπειες είναι τεράστιες. Δεδομένα του ΠΟΥ για το 2022 δείχνουν ότι η παραγωγή καπνού συμβάλλει στην κλιματική κρίση, σπαταλώντας πόρους και καταστρέφοντας τα οικοσυστήματα.

© 2009 Thanassis Stavrakis/AP Photo

Περίπου 3,5 εκατομμύρια εκτάρια γης καταστρέφονται για την καλλιέργεια καπνού κάθε χρόνο. Επίσης, η καλλιέργεια καπνού συμβάλλει στην αποψίλωση των δασών, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Περισσότερα από 600.000.000 δέντρα έχουν κοπεί, 84.000.000 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα έχουν ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα αυξάνοντας σημαντικά τις τιμές της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας και 22.000.000.000 λίτρα νερού έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή των τσιγάρων.

Οι συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία

Ποιες όμως είναι οι πιθανές συνέπειες του καπνίσματος; «Καρκίνος, καρκίνος, καρκίνος, καρκίνος, καρδιά, καρδιά, καρδιά, εγκέφαλος, εγκέφαλος, εγκέφαλος, όλα τα κακά». Με τον τρόπο αυτό δίνει άμεσα απάντηση ο Χαράλαμπος Ρούσσος, Ακαδημαϊκός και Καθηγητής Παθολογίας με ειδικότητα στην πνευμονολογία.

Pexels Lil Αrtsy

«Οι συνέπειες είναι τραγικές», συνεχίζει ο ίδιος. «Από τους καρκίνους του πνεύμονα, που είναι η πρώτη αιτία θανάτου των ανδρών καπνιστών, το 90-93% των αιτιών είναι το τσιγάρο. Και όταν σε βρει ο καρκίνος του πνεύμονα, τα πράγματα είναι δύσκολα. Αν εξαιρέσεις κάποια πρόσφατα φάρμακα, τα τελευταία 50-60 χρόνια δεν είχαμε κάνει καμία πρόοδο. Δεκατρία με δεκαπέντε τοις εκατό των ανθρώπων σώναμε το 1960, μέχρι πριν από 10-20 χρόνια το ίδιο. Κάτι πάει να γίνει τώρα με τα καινούργια φάρμακα. Όμως πρέπει να υπογραμμίσουμε πως είναι τραγική η επίπτωση του καπνίσματος: καρκίνος του πνεύμονα, καρδιοπάθειες, αγγειοπάθειες, ιδιαίτερα τα προβλήματα των αιμορραγιών στον εγκέφαλο».

Είναι εύκολη η διακοπή καπνίσματος;

«Στη διακοπή καπνίσματος η επιστήμη έχει κάνει πρόοδο», σημειώνει ο κ. Ρούσσος, η συνεισφορά του οποίου στη μάχη κατά του καπνίσματος είναι καθοριστική τόσο στη χώρα μας όσο και στην Ευρώπη. Πώς γίνεται λοιπόν η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος; Σε δύο επίπεδα: ψυχολογικά και φαρμακευτικά. Τα ψυχολογικά μέσα συνδράμουν έτσι ώστε «ο καπνιστής να σταματήσει να πιστεύει ότι του κάνει καλό το τσιγάρο. Πρέπει να καταλάβει ότι όταν έχει άγχος και πάρει ένα τσιγάρο, είναι το τελετουργικό που τον βοηθάει στο άγχος, όχι το ίδιο το τσιγάρο. Εξάλλου η νικοτίνη περισσότερο αυξάνει το άγχος, παρά το ανταγωνίζεται».

«Σε αυτά τα μέσα προστίθεται η πραγματική ιατρική», τονίζει ο κ. Ρούσσος. «Το λέω πραγματική ιατρική διότι η άλλη ιατρική, των ψυχολόγων, ψυχιάτρων, της συμπεριφοράς των ανθρώπων, είναι σε ένα στάδιο πειραματισμού. Βοηθούν, όπως π.χ. κάποτε και οι βεντούζες βοηθούσαν στην πνευμονία, αλλά δεν ήταν η θεραπεία της. Έχουμε λοιπόν τα φάρμακα. Για την πνευμονία έχουμε τα αντιβιοτικά, τώρα έχουμε τα φάρμακα για τη διακοπή του καπνίσματος. Γίνεται σημαντική προσπάθεια σε αυτόν τον τομέα. Η πρόοδος που έχει γίνει στα καινούργια φάρμακα μαζί με την ψυχολογική στήριξη βοηθούν. Το σημαντικό είναι να αλλάξει η συμπεριφορά. Η θέληση παίζει μεγάλο ρόλο στη θεραπεία για την αντιμετώπιση του καπνίσματος», επισημαίνει ο κ. Ρούσσος. «Πάντως, δεν είναι εύκολο να κοπεί το τσιγάρο».

«Πάρτε απόφαση να κόψετε το κάπνισμα, κι εμείς θα σας βοηθήσουμε σαν ένας ούριος άνεμος σε μια βάρκα που θέλει να πορευθεί προς μια συγκεκριμένη πορεία. Στην πορεία που εσείς πρέπει να έχετε χαράξει. Στην πορεία που θέλετε, γιατί αν δεν το θέλετε, δύσκολα τα πράγματα», υπογραμμίζει ο κ. Ρούσσος απευθυνόμενος στους απανταχού καπνιστές.

Αντικαπνιστικές πρωτοβουλίες και πολιτικές

Με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού, ο ΠΟΥ από το 2003 έχει εκδώσει διάφορες κατευθυντήριες οδηγίες και προτάσεις προς τα κράτη μέλη για να εφαρμόσουν την υποχρεωτική αναγραφή των κινδύνων, περιλαμβανομένων των προειδοποιητικών εικόνων, στα πακέτα τσιγάρων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η υποχρεωτική αναγραφή των κινδύνων για την υγεία στα πακέτα τσιγάρων άρχισε να εφαρμόζεται από τον Μάιο του 2016.

ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ/EUROKINISSI

Η πολιτική αντικαπνιστικής νομοθεσίας, όπως η απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους και η αύξηση των φόρων στον καπνό, έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του καπνίσματος και των συνεπειών του.

Απαγόρευση καπνίσματος στην Ελλάδα

Στη χώρα μας, ο πρώτος περιορισμός καπνίσματος δεν επιβλήθηκε για λόγους υγείας, αλλά για την πρόληψη «ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα»! Βασιλικό διάταγμα που υπογράφει εν ονόματι του βασιλέως η βασίλισσα Αμαλία την 31η Ιουλίου του 1856, απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους «τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων» (ΦΕΚ αρ. 36, 4 Αυγούστου 1856).

Τον Οκτώβριο του 2002, ο τότε Υπουργός Υγείας, Κώστας Στεφανής, έφερε νόμο που χαρακτηρίστηκε δρακόντειος για την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Η δήλωσή του την 1η Οκτωβρίου, μετά από συνάντηση που είχε με επιστήμονες για την προετοιμασία των νέων μέτρων, απαντά στις ενστάσεις των καπνιστών: «Δεν πρόκειται για διάκριση σε βάρος των καπνιστών, αλλά πραγματικά για χάρη αφού θα τους βοηθήσει να εγκαταλείψουν μια επικίνδυνη συνήθεια». Επικίνδυνη όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά και για τους άλλους, αφού και το παθητικό κάπνισμα επιφέρει προβλήματα υγείας.

EUROKINISSI/ΥΠ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ

Ο νόμος δεν είχε σαφή τρόπο επιβολής των μέτρων, «σε μια χώρα όπου το 45% του πληθυσμού είναι καπνιστές –το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ– οι οποίοι στο παρελθόν έχουν αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες προσπάθειες και καπνίζουν συνήθως σε περιοχές όπου απαγορεύεται αυστηρά το κάπνισμα, όπως νοσοκομεία», σημείωνε τότε το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Μια επισήμανση που ισχύει διαχρονικά. Χρειάστηκαν πολλοί αντικαπνιστικοί νόμοι για την επιβολή απαγόρευσης καπνίσματος, καθώς κάθε φορά βρισκόταν ένας τρόπος καταστρατήγησης των προβλέψεων. Ακόμη και σήμερα, εν έτει 2023, κρίνεται απαραίτητη η επικαιροποίηση του νόμου για την απαγόρευση του καπνίσματος: χρειάζεται ακριβέστερη περιγραφή των χώρων όπου απαγορεύεται το κάπνισμα και επαναπροσδιορισμός των καπνικών προϊόντων, ώστε να περιλαμβάνονται όλα τα νέα προϊόντα που κυκλοφορούν.

Η Μαρίνα Ρήγου είναι Επ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δημοσιογράφος.