ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΠΕΘΑΝΟΥΜΕ;

Αμερικανοί επιστήμονες χρησιμοποίησαν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για να λύσουν έστω και ένα μέρος από το μυστήρια του θανάτου. (Αν βέβαια λύνεται και δεν το παίρνει ο καθένας στον τάφο του).  

Η ζωή μας ορίζεται από τον θάνατο. Ζούμε εν αναμονή αυτού του μείζονος σε σημασία και βέβαιου ότι θα συμβεί γεγονότος. Οι ψυχίατροι έχουν πολλά να πουν για τον ρόλο του τέλους της ζωής μας στις νευρώσεις και οι φιλόσοφοι ασχολούνται με το θέμα από αρχαιοτάτων χρόνων. Τι συμβαίνει όταν φτάνουμε στο τέλος; Περνάει όλη μας η ζωή από μπροστά μας; Διασχίζουμε σκοτεινά τούνελ που μας οδηγούν στο φως; Λουζόμαστε από εκτυφλωτικό φως και αγκαλιάζουμε τους αγαπημένους μας; Οι επιστήμονες θέλουν να ξέρουν. Ίσως γιατί είναι κι αυτοί κοινοί θνητοί και ο θάνατος τούς κεντρίζει το συναίσθημα πρώτα, και τη διάνοιά τους μετά.

Επιθανάτιες εμπειρίες –ή εμπειρίες κοντά στον θάνατο (ΕΚΘ), αν μεταφράσουμε αυτολεξεί τον αγγλικό όρο «Near-death experiences» (NDE)– έχουν καταγραφεί και έχουν συμπεριληφθεί σε πλήθος μελετών εξάπτοντας τη φαντασία μας. Επίθετα και φράσεις που χρησιμοποιούνται συχνά από εκείνους που «επέστρεψαν» είναι: «φωτεινό», «διαυγές» και «πιο αληθινό από το πραγματικό».

Αξίζει να σημειωθεί ότι άτομα με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές και θρησκευτική πίστη έχουν περιγράψει κοινές επιθανάτιες εμπειρίες. Όπως φαίνεται από παλαιότερες μελέτες, αυτά τα επεισόδια συμβαίνουν κατά τη διάρκεια κλινικού θανάτου και περιγράφονται σε ένα ποσοστό 10 έως 20% των επιζώντων καρδιακής ανακοπής.

Οι εμπειρίες κοντά στον θάνατο αποτελούν ένα βιολογικό παράδοξο, που αμφισβητεί τη θεμελιώδη κατανόησή μας για τον ετοιμοθάνατο εγκέφαλο, ο οποίος, όπως πιστεύεται ευρέως, δεν μπορεί να λειτουργήσει κάτω από τις συνθήκες που προκαλεί ο θάνατος.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Φως στο σκοτάδι του θανάτου

Στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Η.Π.Α. (PNAS), του εξαιρετικά έγκυρου επιστημονικού περιοδικού με περισσότερες από 3.500 δημοσιευμένες ερευνητικές εργασίες ετησίως, ανέβηκε την Πρωτομαγιά του 2023 μία εργασία για τη δραστηριότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου την ώρα του θανάτου.

Την άκρη του νήματος για να λυθούν οι απορίες που αφορούν στη στιγμή του θανάτου και στο επίπεδο της συνείδησής μας, τράβηξε μία ερευνητική ομάδα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Ανάμεσά τους και η Jimo Borjigin, αναπληρώτρια καθηγήτρια Μοριακής Φυσιολογίας και Νευρολογίας και ερευνήτρια του Ινστιτούτου Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν.

Οι ερευνητές, κυρίως από τον τομέα των νευροεπιστημών, της καρδιολογίας και της μοριακής φυσιολογίας, παρακολούθησαν σε αυτή την αναδρομική μελέτη που ξεκίνησε το 2014, τέσσερις ασθενείς που πέθαναν στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του νευρολογικού τμήματος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Ο λόγος που μπήκαν σε αυτή τη διαδικασία ήταν ο εξής: Μέχρι τότε οι επιστήμονες πίστευαν πως η δραστηριότητα του εγκεφάλου μειώνεται κατά τη διάρκεια της καρδιακής ανακοπής. Παρατήρησαν, όμως, ότι στα πειραματόζωα η καρδιακή και αναπνευστική ανακοπή συνδέεται με έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα και συγκεκριμένα των Εγκεφαλικών Κυμάτων Γάμα.

Οι ασθενείς αυτοί ήταν σε κωματώδη κατάσταση και αν και όχι εγκεφαλικά νεκροί, δεν ανταποκρίνονταν σε εξωτερικά ερεθίσματα, πιάνοντας τη χαμηλότερη δυνατή βαθμολογία της κλίμακας κώματος της Γλασκώβης. Οι οικογένειές τους είχαν συναινέσει στον τερματισμό της υποστήριξης της ζωής των συγγενών τους, οι οποίοι είχαν πολύ κακή πρόγνωση και συμφώνησαν να τους εγγράψουν στη μελέτη.

Καλωδιώνοντας τους ετοιμοθάνατους

Οι ασθενείς συνδέθηκαν με συσκευές ηλετροεγκεφαλογραφήματος και ηλεκτροκαρδιογραφήματος για την παρακολούθηση των λειτουργιών τους λίγο πριν και κατά την ώρα του θανάτου. Οι ερευνητές ανέλυσαν τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματά τους πριν και μετά την αφαίρεση της αναπνευστικής υποστήριξης. Τότε διαπίστωσαν με έκπληξη ότι η ανοξία, δηλαδή η κατάσταση κατά την οποία υπάρχει ολική στέρηση οξυγόνου, διέγειρε σημαντικά τη δραστηριότητα των Εγκεφαλικών Κυμάτων Γάμα σε δύο από τους ασθενείς.

Τα Κύματα Γάμα είναι τα ταχύτερα εγκεφαλικά κύματα και σχετίζονται με την ταυτόχρονη επεξεργασία πληροφοριών από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι σχετίζονται με τη συνείδηση, μια λειτουργία που ακόμη δεν είναι κατανοητή και η οποία κεντρίζει το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα Κύματα Γάμα είναι συνεχώς παρόντα κατά τη διάρκεια της χαμηλής τάσεως γρήγορης νεοφλοιικής δραστηριότητας που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του ξυπνήματος και κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.

Αναζητώντας την πηγή της «ενέργειας»

Εν οίδα ότι ουδέν οίδα: κάπως έτσι μπορεί να μεταφραστεί και το συμπέρασμα της μελέτης που πιστοποιεί ότι ελάχιστα γνωρίζουμε τελικά για την εγκεφαλική λειτουργία λίγο πριν και κατά την καρδιακή ανακοπή. Και ενώ η απώλεια συνείδησης συνδέεται πάντα με την καρδιακή ανακοπή –«έχασε τις αισθήσεις» του λένε οι ρεπόρτερ στα τηλεοπτικά παράθυρα και εννοούν πέθανε– δεν είναι ξεκάθαρο αν οι ασθενείς έχουν κάποια «κρυφή» συνείδηση κατά τη διαδικασία του θανάτου.

Με το εύρημα του «ζωντανού» εγκεφάλου την ώρα του θανάτου, οι επιστήμονες του Μίσιγκαν θέτουν το ζήτημα επανεκτίμησης του ρόλου του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της καρδιακής ανακοπής και φέρνουν ξανά στη συζήτηση τη σύνδεση εγκεφαλικής και καρδιακής λειτουργίας.

Θα παραλείψουμε τις δυσνόητες επιστημονικές ορολογίες και θα μείνουμε στο μυστηριακό εκείνο σημείο που περιγράφεται σε μία παράγραφο της μελέτης: «Η αντίληψη του έντονου φωτός ή των οικείων προσώπων, που αναφέρθηκαν από επιζώντες κλινικού θανάτου, υποδηλώνει μια διατηρημένη ικανότητα στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλο να επεξεργάζεται μία "εσωτερικά παραγόμενη όραση"».

Δεν είναι τυχαίο ότι στις παραπομπές που παρατίθενται στο τέλος της μελέτης συγκαταλέγεται το Life after Life, του Dr Raymond Moody Jr. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1975 (Bantam Books), έγινε μπεστ σέλερ με δεκατρία εκατομμύρια αντίτυπα να κείτονται σε κομοδίνα για νυχτερινή ανάγνωση και ράφια βιβλιοθηκών αστικών και μικροαστικών διαμερισμάτων. Εμείς κρατήσαμε την τελευταία του φράση: «Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως αυτή τη ζωή ωσότου ρίξουμε μια ματιά σε αυτό που βρίσκεται πιο πέρα».

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.