ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΙΑΤΡΕΙΟ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ;

Η πνευμονολόγος Αγγελική Φλώρου εξηγεί στο OW πώς η επίσκεψη σε ένα Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος θα σε βοηθήσει να απαλλαγείς από τον εθισμό που μειώνει το προσδόκιμο και την ποιότητα της ζωής σου.

Το ότι αποφάσισες να ανοίξεις αυτό το άρθρο είναι από μόνο του σημαντικό. Το έκανες γιατί πιθανότατα σκέφτεσαι εδώ και καιρό όχι μόνο ότι πρέπει, αλλά και ότι θέλεις να κόψεις το κάπνισμα. Και, έστω και υποσυνείδητα, αναζητάς κάτι ή κάποιον να σε παρακινήσει. Τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος έχουν τη μέθοδο που αυξάνει γεωμετρικά τις πιθανότητες να κόψεις το τσιγάρο και να μην το ξαναρχίσεις ποτέ. Πώς το πετυχαίνουν;

Απάντηση σ' αυτό και σε πολλά ακόμα, μου έδωσε η πνευμονολόγος κα Αγγελική Φλώρου, όταν τη συνάντησα στο Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος της Μονάδας Νοσημάτων θώρακος στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα και το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2000, οπότε εκεί βρίσκει κανείς όχι μόνο την τεχνογνωσία, αλλά και ένα πολύ καλό δείγμα στατιστικών που, αν μη τι άλλο, σε πείθουν πως κόβοντας το κάπνισμα κερδίζεις πολλά –περισσότερα από όσα φαντάζεσαι– χρόνια ζωής.

– Με τι σκοπό δημιουργήθηκαν τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος και σε ποιους απευθύνονται;

Θα ξεκινήσω ανάποδα, λέγοντας ότι τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος απευθύνονται σε οποιονδήποτε ενήλικα επικοινωνήσει μαζί μας και μας πει ότι θέλει να κόψει το κάπνισμα. Μοναδικές προϋποθέσεις, λοιπόν, είναι να είναι άνω των 18 ετών και να μην υποφέρει από κάποιο ψυχιατρικό νόσημα που δεν έχει ρυθμιστεί. Γιατί, αν πρόκειται για κάποιο νόσημα σε πολύ αρχική διάγνωση, θα πρέπει να περιμένουμε να προσαρμοστεί ο άνθρωπος στην καινούργια του κατάσταση και μετά να ξεκινήσουμε τη διαδικασία.

Τα Ιατρεία αυτά έχουν ξεκινήσει να λειτουργούν εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια σαν μια ανάγκη να διακοπεί το κάπνισμα, όταν άρχισε να αναγνωρίζεται πόσο σοβαρά προβλήματα δημιουργεί στην υγεία.

Η πνευμονολόγος Αγγελική Φλώρου. Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος

Το κάπνισμα ως πάθηση, ως ξεχωριστή οντότητα, αναγνωρίστηκε το 1996, όταν δημοσιεύτηκαν διεθνώς οι πρώτες οδηγίες για διακοπή του καπνίσματος. Τα προβλήματα που προκαλεί έχουν γίνει γνωστά, βέβαια, από τη δεκαετία του ’60, όταν δημοσιεύτηκε στην Αμερική μια θεμελιώδης μελέτη που συνέδεσε το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα, ενώ κατά τη δεκαετία του ’80 έγιναν γνωστές και οι επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος.

Τα πρώτα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος, λοιπόν, δημιουργήθηκαν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη το 1999-2000, με ένα από τα πρώτα να είναι αυτό στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο. Τώρα λειτουργούν ιατρεία διακοπής σε πολλά νοσοκομεία της Αθήνας και άλλων πόλεων. Πληροφορίες και τηλέφωνα μπορεί να βρει κάποιος στο site της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας.

Ο σκοπός τους, λοιπόν, είναι να βοηθήσουν κάθε άνθρωπο που ενδιαφέρεται να κόψει το κάπνισμα, είτε γιατί έχει καταλάβει ότι είναι κίνδυνος για την υγεία του είτε έχει οποιοδήποτε άλλο κίνητρο και που θέλει να θέσει τα θεμέλια για να έχει υγεία, ευεξία και καλύτερη ποιότητα ζωής στο μέλλον. Γι’ αυτό και απευθυνόμαστε και σε πολύ νέους ανθρώπους, πριν προλάβει το κάπνισμα να προκαλέσει κάποιο πολύ σοβαρό πρόβλημα στην υγεία τους, ώστε να το κόψουν και να είναι πολύ καλά στο μέλλον.

– Τι έχει να περιμένει ο καπνιστής που θα βρεθεί σε ένα Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος;

Ένας άνθρωπος που θα απευθυνθεί σε εμάς θεωρούμε καταρχάς ότι έχει έναν σημαντικό «βαθμό κινητοποίησης», όπως λέμε. Δηλαδή έχει ο ίδιος σκεφτεί για ποιον λόγο θέλει να κόψει το κάπνισμα και έρχεται σε έναν βαθμό έτοιμος. Παρ’όλα αυτά, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε αυτή την κινητοποίηση. Να μάθουμε γιατί αποφάσισε να το κόψει, να πάρουμε κάποιες πληροφορίες (την ηλικία του, την κατάσταση της υγείας του, ένα οικογενειακό ιστορικό), να μάθουμε αν έχει κάποια πάθηση την οποία φοβάται, αν είναι σε αναπαραγωγική ηλικία (π.χ. μια γυναίκα που θέλει να κάνει παιδιά μπορεί να σκέφτεται ότι το κάπνισμα δεν θα συμβάλλει στην προσπάθειά της).

Στην αρχή, λοιπόν, της συνέντευξης προσπαθούμε να ενισχύσουμε την κινητοποίηση. Από εκεί και πέρα, αν μιλάμε με έναν άνθρωπο που έχει θέματα υγείας, χρειάζεται να πάρουμε ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό, να δούμε αν παίρνει φάρμακα –αυτό έχει μεγάλη σημασία– και μετά προχωρούμε στο να εκτιμήσουμε πόση εξάρτηση από τη νικοτίνη έχει.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η νικοτίνη είναι που δημιουργεί εξάρτηση, είτε κανείς καπνίζει κλασικά τσιγάρα, είτε ηλεκτρονικά που περιέχουν νικοτίνη, είτε θερμαινόμενα προϊόντα που επίσης περιέχουν νικοτίνη. Η εξάρτηση είναι η ίδια στον καπνιστή. Η εκτίμηση αυτή γίνεται τόσο με ερωτηματολόγια, όσο και βιοχημικά, με συγκεκριμένες μετρήσεις.

Υπάρχει μια μέτρηση που ονομάζεται «εκπνεόμενο μονοξείδιο του άνθρακα». Ουσιαστικά, μετράμε το μονοξείδιο του άνθρακα (το αέριο που προέρχεται από την καύση) που έχει μείνει στο αναπνευστικό σύστημα του καπνιστή το τελευταίο 24ωρο και το οποίο έχει κάποιες τιμές. Εμείς ξέρουμε ποιες είναι φυσιολογικές και ποιες είναι παθολογικές. Όσο πιο πολύ καπνίζει ένας άνθρωπος, τόσο πιο ψηλές είναι αυτές οι τιμές. Και 2-3 τσιγάρα να έχει καπνίσει ο καπνιστής πριν έρθει σε εμάς, η τιμή θα βγει παθολογική. Αν έχει, βέβαια, καπνίσει ένα πακέτο, θα είναι πολύ υψηλότερη. Ακόμα χειρότερες είναι οι τιμές των καπνιστών στην Αθήνα που αναπνέουν ούτως ή άλλως τα καυσαέρια.

Σε πολλές περιπτώσεις κάνουμε στο άτομο και σπιρομέτρηση. Αυτή είναι η βασική εξέταση που δείχνει τη λειτουργία του αναπνευστικού (πόσο καλά λειτουργούν οι πνεύμονες) και έχει μεγάλη σημασία να γίνεται στην αρχική επίσκεψη, σε καπνιστές κάθε ηλικίας. Γιατί πολλές φορές ένας άνθρωπος μπορεί να έχει διαταραγμένη αναπνευστική λειτουργία και να μην το γνωρίζει, επειδή ακόμα δεν έχει κάποια συμπτώματα.

Αυτή την παρακολουθούμε και στην πορεία του προγράμματος διακοπής, ειδικά αν υπάρχει κάποια βλάβη. Αυτό λειτουργεί λίγο πιο κινητοποιητικά, γιατί όταν βλέπει κάποιος ότι οι τιμές αυτές είναι εκτός φυσιολογικών ορίων, καταλαβαίνει ότι το κάπνισμα έχει ήδη προκαλέσει βλάβη στο αναπνευστικό του και πρέπει να δράσει έγκαιρα για να την αντιμετωπίσει.

Έπειτα, προχωράμε στο πλάνο της διακοπής του καπνίσματος. Για να γίνει αυτό είναι πολύ βασικό να έχουμε τη συναίνεση του καπνιστή: Δεν έχει ένα νόημα να του πω εγώ «θα κόψεις το τσιγάρο αύριο το πρωί με κάθε τρόπο», αν εκείνος έχει στο μυαλό του άλλον τρόπο.

Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να το κόψουν απότομα, «μαχαίρι» όπως λέμε, και τότε κανονίζουμε την αντίστοιχη θεραπεία. Υπάρχουν, όμως, και άνθρωποι που θέλουν λίγο περιθώριο, θέλουν 5, 10, 15 ημέρες. Αυτό είναι αποδεκτό. Δεν είναι ότι θέλουν να το κόψουν σε 6 μήνες. Τότε, δεν έχει νόημα να κάνουμε καν τη συνεδρία. Οι 15 μέρες από την πρώτη επίσκεψη είναι το αργότερο που μπορούμε να θέσουμε ως ημερομηνία διακοπής.

Αφού ορίσουμε τον χρόνο, ξεκινάμε μια συμβουλευτική θεραπεία. Συζητάμε πόσο καπνίζει το άτομο μέσα στην καθημερινότητά του, ποιες είναι οι στιγμές εκείνες που καπνίζει παραπάνω, ποια τσιγάρα του είναι πιο δύσκολο να κόψει (κάποιοι π.χ. λένε το πρωινό τσιγάρο ή αυτό έπειτα από μια κοπιαστική εργασία) και συζητάμε αν θα κάνουμε απότομη ή σταδιακή διακοπή.

Αν κάνουμε σταδιακή, λέμε στον άνθρωπο να προσπαθήσει μόνος του να κόψει τα «χαζά» τσιγάρα που είναι και τα πιο εύκολα: Πολλοί άνθρωποι καπνίζουν απανωτά τσιγάρα, ακόμα και όταν δεν τους χρειάζεται. Όταν έχεις καπνίσει ένα, έχεις ήδη πάρει νικοτίνη. Δεν χρειάζεσαι, λοιπόν, αμέσως ένα δεύτερο και τρίτο τσιγάρο. Σταδιακά προσπαθούμε να περιορίσουμε και τα πιο «δύσκολα».

Την ίδια ώρα προτείνουμε και κάποια τρικ στον καπνιστή που θα τον βοηθήσουν τη στιγμή που θέλει να καπνίσει: Να πίνει πολύ νερό, να μασά μια τσίχλα, να απασχολεί τα χέρια του με κάτι, π.χ. με ένα μαξιλαράκι αντι-στρες ή ένα κομπολόι, να σηκωθεί από τη θέση του, να αλλάξει χώρο, να πάει στο διπλανό δωμάτιο. Αν περάσουν 3-4 λεπτά ξέρουμε ότι θα καταλαγιάσει λίγο η επιθυμία και θα γλιτώσει ένα τσιγάρο.

Το άλλο που πρέπει να προσέξει για να αποφύγει να καπνίσει είναι τα πράγματα που έχει συνδυάσει με το κάπνισμα: π.χ. να μην έχει συνέχεια δίπλα του ένα τασάκι και τα τσιγάρα του να τα έχει κάπου μακριά. Να ζητήσει από συναδέλφους ή από τους συγκατοίκους να μην καπνίζουν δίπλα του, για να τον βοηθήσουν. Αλλά και ο ίδιος να μην καπνίζει στο σπίτι ή στο αυτοκίνητο. Με τους τρόπους αυτούς μπορούν να μειωθούν πολλά τσιγάρα μέσα στη μέρα και να μείνουν μόνο τα «απαραίτητα».

Τέλος, στο πλαίσιο της θεραπείας ξεκινάμε από την πρώτη μέρα και κάποια φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της εξάρτησης στην νικοτίνη, η οποία μπορεί να βοηθήσει στο να μειώσει την επιθυμία, αλλά και το αίσθημα στέρησης που εκδηλώνεται με πολύ μεγάλη ανάγκη για κάπνισμα, με νεύρα, με κακή διάθεση, με ευερεθιστότητα, με δυσκολία στη συγκέντρωση για δουλειά, με κακό ύπνο, με υπερβολική όρεξη για φαγητό.

Όλα αυτά αντιμετωπίζονται με τριών ειδών θεραπείες: Η μια μεγάλη ομάδα θεραπείας είναι η ίδια νικοτίνη. Πολύ αποτελεσματική θεραπεία, πολύ παλιά και χωρίς καθόλου παρενέργειες αν χρησιμοποιηθεί σωστά. Στην Ελλάδα έχουμε αυτοκόλλητα νικοτίνης, τσίχλες νικοτίνης, πιπάκια νικοτίνης και ένα στοματικό σπρέι νικοτίνης. Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνα τους ή σε συνδυασμό. Πρέπει πάντως να χρησιμοποιηθούν σε πλήρη δόση, έτσι ώστε να υποκαταστήσουν ακριβώς τη νικοτίνη που έπαιρνε το άτομο από τα τα τσιγάρα του και σιγά σιγά τα μειώνεται η δόση. Το πιο σωστό είναι να χρησιμοποιείται ταυτόχρονα ένα αυτοκόλλητο που να αποδεσμεύει συνέχεια νικοτίνη επί 16 ώρες.

Η νικοτίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό και με χάπια για τη διακοπή του καπνίσματος. Αυτή τη στιγμή έχουμε στη διάθεσή μας μόνο την υδροχλωρική βουπροπιόνη που δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και επηρεάζει και την επιθυμία για τσιγάρο και τα στερητικά συμπτώματα.

Τέλος, υπάρχει και ένα τρίτο φάρμακο που έχει χρησιμοποιηθεί για πολλά χρόνια, η βαρενικλίνη. Αποσύρθηκε το 2021, αλλά νομίζω θα κυκλοφορήσει και πάλι φέτος. Είναι ένα πολύ αποτελεσματικό φάρμακο που δημιουργεί ισχυρή απέχθεια στο κάπνισμα και αυτό είναι πολύ χρήσιμο για έναν καπνιστή το πρώτο διάστημα μετά τη διακοπή.

Αφού ολοκληρωθούν τα παραπάνω βήματα, ζητάμε από τον άνθρωπο επανεξέταση.

Το πόσες φορές θα χρειαστεί να έρθει ξανά κάποιος είναι σχετικό: Μπορεί να έχουμε έναν άνθρωπο που στις τρεις φορές που θα έρθει, θα έχει κόψει το κάπνισμα. Συνιστούμε, όμως, τουλάχιστον για έναν χρόνο να κρατήσουμε μία επαφή για να έχουμε μια εικόνα της πορείας του. Γιατί πολλές φορές συμβαίνουν υποτροπές, ακόμα και μακροπρόθεσμα. Κάποιος, δηλαδή, μπορεί να πάει καλά για 3-4 μήνες και μετά να ξανακαπνίσει. Τότε, βέβαια, δεν τίθεται θέμα «σωματικής ανάγκης», αλλά ψυχολογικής εξάρτησης. Είναι, δηλαδή, η ιδέα που έχει ότι το κάπνισμα τον βοηθά σε κάποιες στιγμές άγχους, στρες ή στεναχώριας, η οποία τον οδηγεί στο να ξανακαπνίσει. Είναι, όμως, αυτές οι στιγμές που πρέπει να ορθώσει τη λογική του και να πει «όχι, το τσιγάρο δεν θα μου λύσει κανένα πρόβλημα».

– Η ψυχολογική εξάρτηση από το κάπνισμα ακούγεται πιο δύσκολη από τη σωματική.

Κρατάει πιο πολύ χρόνο, αλλά δεν είναι πιο δύσκολη. Η ουσία είναι ο άνθρωπος να έχει πάρει χαρά από τη διακοπή του καπνίσματος, επιβράβευση από το περιβάλλον του. Έτσι γεμίζει αυτοπεποίθηση. Αν έχει δε κι ένα θέμα υγείας που βλέπει να βελτιώνεται κόβοντας το τσιγάρο, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Αλλά απαιτείται παρακολούθηση, όπως με όλες τις εξαρτήσεις.

Όλες οι εξαρτήσεις απαιτούν μια συνεχή προσπάθεια του ανθρώπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο εξαρτημένος καπνιστής θα υποφέρει συνέχεια σε όλη αυτή τη διαδικασία. Όσο περνάει ο χρόνος, τόσο θα εξασθενεί η επιθυμία και τόσο θα συνηθίζει. Θα κάνει τις καθημερινές του δραστηριότητες χωρίς τσιγάρο και έπειτα από κάποιο διάστημα μπορεί να μην θυμάται καν ότι κάποτε κάπνιζε.

– Δεδομένου ότι χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του τσιγάρου, είναι τόσο επιβλαβής η νικοτίνη από μόνη της;

Είναι επιβλαβής η νικοτίνη και από μόνη της, γι’ αυτό δεν θα πούμε ποτέ σε έναν άνθρωπο να την παίρνει εφ’ όρου ζωής. Πέρα από την εξάρτηση έχει βρεθεί ότι με τα χρόνια γίνεται βλαπτική για τα μικρά και μεγάλα αγγεία, προκαλώντας αγγειοσύσπαση. Γι’ αυτό και ενοχοποιείται ότι συμβάλει σε καρδιαγγειακά νοσήματα και σε στεφανιαία νόσο. Τα τελευταία χρόνια, μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι μπορεί να προκαλέσει και άλλα προβλήματα, π.χ. να συμβάλλει στην αντίσταση σε κάποια φάρμακα χημειοθεραπείας όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε αυτή τη διαδικασία.

Άρα, δεν είναι καθόλου αθώα ουσία. Γι’ αυτό και στη διακοπή του καπνίσματος τη χρησιμοποιούμε σε μειωμένη δόση και η σύσταση είναι σε 2-3 μήνες να διακόπτεται εντελώς και αυτή.

– Μπορεί η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος να συνδυαστεί με κάποια εναλλακτική θεραπεία, για καλύτερα αποτελέσματα;

Ναι, εννοείται ότι μπορεί. Εμείς εδώ δεν είμαστε έμπειροι στις εναλλακτικές θεραπείες, αλλά δεν είμαστε και αρνητικοί, εφόσον κάποιον μπορεί να τον βοηθήσουν. Πολλοί άνθρωποι, για παράδειγμα, λένε ότι τους έχει βοηθήσει ο βελονισμός. Εμείς δεν θα προτείνουμε κάτι τέτοιο, αλλά ούτε και θα το απορρίψουμε.

– Ποια είναι τα ποσοστά επιτυχίας όλης αυτής της διαδικασίας;

Είναι γύρω στο 50%. Ίσως ακούγεται λίγο, όμως είναι γνωστό από παλιά ότι αν κόψεις το τσιγάρο μόνος σου, χωρίς θεραπεία ή βοήθεια, η πιθανότητα να απέχεις από το κάπνισμα έπειτα από έναν χρόνο είναι γύρω στο 5%. Άρα συγκριτικά με αυτό, το 50% είναι σημαντικό.

– Ποιο είναι το κόστος της θεραπείας διακοπής καπνίσματος στο δικό σας κέντρο;

Καταρχάς να πούμε ότι ένας καπνιστής πληρώνει ούτως ή άλλως αρκετά χρήματα για τα τσιγάρα του ή για τα προϊόντα νικοτίνης (θερμαινόμενα, ηλεκτρονικά κ.λ.π.). Στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο το κόστος της επίσκεψης διακοπής καπνίσματος επιβαρύνει τον καπνιστή. Ωστόσο, πρόκειται για ένα έξοδο που δεν συνταγογραφείται και δεν καλύπτεται, όπως δεν καλύπτονται και τα προϊόντα νικοτίνης και τα χάπια.

Υπάρχουν, βέβαια, και δημόσια νοσοκομεία που προσφέρουν δωρεάν διακοπή καπνίσματος, π.χ. τέτοιο πρόγραμμα έχει ο Ευαγγελισμός, ο Άγιος Σάββας, το Σισμανόγλειο και άλλα μικρότερα νοσοκομεία. Συνεπώς, η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι κάτι ακριβό για κάποιον που καπνίζει. Σίγουρα όχι ακριβότερο. Απλά τα χρήματα που θα έδινε για τα τσιγάρα του, θα τα δώσει για ένα διάστημα για να θεραπευτεί.

– Κυρία Φλώρου, αν υπήρχε ένα μόνο πράγμα που θα λέγατε σε κάποιον για να τον πείσετε ότι πρέπει να σταματήσει να καπνίζει ποιο θα ήταν αυτό;

Θα έλεγα ότι ακόμα κι αν έχει τα καλύτερα γονίδια, θα ζήσει 10 χρόνια παραπάνω αν κόψει το κάπνισμα.