ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΝΑΥΤΙΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ

Η ναυτία είχε παρατηρηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων και υπήρχαν διάφορα σχετικά «γιατροσόφια». Σε τι οφείλεται και ποιες είναι οι σύγχρονες μέθοδοι για την αντιμετώπισή της;

Δεν υπάρχει μορφή ταξιδιού που να μη συνοδεύεται από το ρίσκο να πάθουμε ναυτία. Χαρακτηριστικά, από το 2012 η NASA έχει δημιουργήσει ειδικές μεθόδους αντιμετώπισης, καθώς είχε διαπιστώσει πως έως το 80% των αστροναυτών ζούσαν την εμπειρία «τις δύο με τρεις πρώτες ημέρες σε μικροβαρύτητα».

Τι είναι, όμως, αυτό που μας προκαλεί μια ζάλη, μια τάση προς εμετό, αδυναμία να ελέγξουμε την παραγωγή σάλιου ή ιδρώτα και ό,τι άλλο βιώνουμε σε πλοίο, αεροπλάνο και αυτοκίνητο;

Η ναυτία υπάρχει από πολύ παλιά

Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2017 έγινε συστηματική έρευνα σε ιστορικά αρχεία, από την αρχαία ελληνική γραμματεία μέχρι τα συγγράμματα της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής. Οι κύριες πτυχές που εξετάστηκαν ήταν οι κινήσεις του σώματος που προκαλούνται από κύματα, τα οποία είχαν αναγνωριστεί από όλους τους πολιτισμούς ως κρίσιμα ερεθίσματα.

Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι γνώριζαν ότι άλλες ασθένειες και η ψυχική κατάσταση μπορούσαν να επισπεύσουν τη «θαλασσοπάθεια» ή ασθένεια κίνησης ή ναυτία, ενώ οι Κινέζοι παρατήρησαν πρώτοι ότι τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αυτή.

Ως προς τις μεθόδους αντιμετώπισης, οι δυτικοί κλασικοί συνιστούσαν θεραπευτικά μέτρα όπως νηστεία ή ειδικές δίαιτες, ευχάριστα αρώματα, φαρμακευτικά φυτά (π.χ. λευκός ελλέβορος, που περιέχει διάφορα αλκαλοειδή) ή ένα μείγμα κρασιού και αψιθιάς.

Στην Ανατολή λαμβάνονταν πιο ασυνήθιστα μέτρα. Όπως; Κατανάλωση ούρων νεαρών αγοριών, λευκού σιροπιού άμμου και σταγόνων νερού που συγκεντρώνονταν σε ραβδί μπαμπού.

Το 1700, η ναυτία θεωρείτο μη φυσιολογική απόκριση σε μη προσαρμοσμένες κινήσεις του σώματος, κατά τη διάρκεια παθητικής μεταφοράς. Διάφορες πηγές συμφώνησαν πως έπαιξε ρόλο σε στρατιωτικές μάχες και διάσημες ναυμαχίες, όπως η Μάχη του Κόκκινου Βράχου, που σήμανε το τέλος της δυναστείας των Χαν στην Κίνα.

Ο όρος «motion sickness» προτάθηκε το 1881 από τον γιατρό J.A. Irwin. Παρότι μέχρι σήμερα κρίνεται ως επιστημονικά ανακριβής, έχει υιοθετηθεί.

iStock

Τι προκαλεί τη ναυτία

Η σύγχυση που παθαίνουν οι αισθήσεις μας. Όπως αναφέρει το WebMD, άλλα βλέπουν τα μάτια σας, άλλα αισθάνονται οι μύες σας και άλλα το έσω ους (το εσωτερικό των αυτιών βοηθά στον έλεγχο της αίσθησης της ισορροπίας, ως μέλος του δικτύου που λέγεται αιθουσαίο και ανιχνεύει την κίνηση και τις αλλαγές στη θέση του κεφαλιού).

Καθώς αποστέλλονται στον εγκέφαλο αντικρουόμενα –ως προς την ισορροπία– αισθητήρια μηνύματα, εκείνος δεν μπορεί να τα «ενώσει» για να καταλάβει τι γίνεται και γι’ αυτό έχουμε ζαλάδες και αισθανόμαστε αδιαθεσία». Παράδειγμα: Όταν είμαστε σε αεροπλάνο, τα μάτια ενημερώνουν τον εγκέφαλο ότι δεν κουνιόμαστε (καθόμαστε, δεν κατευθυνόμαστε προς τα κάπου), ενώ το σώμα μας αισθάνεται μια κίνηση. Ή, όταν φοράμε συσκευές εικονικής πραγματικότητας και, ενώ δεν κουνιέται το σώμα μας, τα μάτια λαμβάνουν σήματα κίνησης.

Υπάρχουν επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι η ναυτία είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του σώματος μας να σταθεροποιηθεί, ενώ βρίσκεται σε κίνηση.

Πολλοί πιστεύουν ότι η ναυτία εμφανίστηκε στην εξελικτική μας διαδικασία για να μας προστατεύσει από τη δηλητηρίαση. Όπως είπε στους New York Times ο John Golding, καθηγητής εφαρμοσμένης ψυχολογίας του University of Westminster, «όταν οι αντιληπτικές μας εμπειρίες δεν ευθυγραμμίζονται με το αναμενόμενο, ο εγκέφαλος “σκέφτεται” πως μπορεί να έχει δηλητηριαστεί». Έτσι, αισθανόμαστε ναυτία και αρχίζουμε να κάνουμε εμετό, για να βγάλουμε το πιθανό δηλητήριο από το σώμα.

Σε κάθε περίπτωση:

• Ζαλιζόμαστε.
• Η καρδιά μας χτυπά πιο γρήγορα.
• Μας λούζει κρύος ιδρώτας.
• Νιώθουμε μια ανάγκη προς εμετό.
• Αυξάνεται η παραγωγή σάλιου.
• Χάνουμε την όρεξή μας.
• Χάνουμε το χρώμα μας.

iStock

Ποιοι παθαίνουν ναυτία

Όλοι. Είναι πιο συχνή σε παιδιά μετά την ηλικία των 4 ή 5 χρόνων, καθώς το σώμα τους πρώτα πρέπει να δημιουργήσει εσωτερικό μοντέλο για το πώς πρέπει να αντιλαμβάνονται τις διαφορετικές κινήσεις. Από τα 8 έως τα 12 –εφόσον έχει δημιουργηθεί το μοντέλο και «λύνονται» οι συγκρούσεις των αισθήσεων– η ευαισθησία μειώνεται.

Πιο ευάλωτες είναι και έγκυες γυναίκες.

Τι μπορούμε να κάνουμε

Βοηθά να βρούμε κάτι σταθερό που υπάρχει στο οπτικό μας πεδίο (π.χ. τον ορίζοντα – όχι το έδαφος ή τα δέντρα πλάγια του δρόμου) και να εστιάσουμε σε αυτό, ώστε να χαλαρώσουμε, παίρνοντας βαθιές εισπνοές, ή μετρώντας από το 100 έως το 1. Κάποιες φορές βοηθά και το να κλείσουμε τα μάτια μας.

Δεν βοηθά η χρήση αλκοόλ ή το να φάμε πολύ πριν το ταξίδι.

Ο καθαρός αέρας, επίσης, μας κάνει καλό. Αντίθετα, δεν κάνει καλό το κάπνισμα, το να διαβάζουμε κάτι ή το να έχουμε τα μάτια μας σε κάποια συσκευή. Ζητούμενο είναι να βλέπουμε κάτι που δεν κινείται και, εάν είναι δυνατόν, να κρατάμε ακίνητο το κεφάλι.

Από φυσικές λύσεις, υπάρχει το ωμό τζίντζερ (λειτουργεί ωστόσο ως αραιωτικό του αίματος, άρα καλό είναι να συμβουλευτούμε έναν επαγγελματία), η μέντα (ηρεμεί το σώμα) και ο βελονισμός (με τη διέγερση ενός σημείου κάτω από τον καρπό).

Από φάρμακα, έχουμε στις επιλογές τη δραμαμίνη (μη συνταγογραφούμενο αντιισταμινικό που χρησιμοποιείται και για την ανακούφιση από τις αλλεργίες. Καλό είναι να την πάρουμε μια ώρα πριν το ταξίδι) και τη σκοπολαμίνη (συνταγογραφούμενο φάρμακο, σε μορφή διαδερμικού έμπλαστρου που τοποθετείται πίσω από το αυτί, τέσσερις ώρες πριν από το ταξίδι και διαρκεί για 3 ημέρες).

Με συνταγή χορηγούνται και οι ουσίες κυκλιζίνη (αντιισταμινικό, αντιεμετικό, αντιχολινεργικό φάρμακο), μεκλιζίνη και προμεθαζίνη. Όλα έχουν παρενέργειες, όπως υπνηλία και ξηροστομία.

Συνήθως η ναυτία εξαφανίζεται όταν τελειώνει το ταξίδι μας. Αν όμως συνεχίζουμε να αισθανόμαστε ζάλη και πονοκέφαλο, να κάνουμε εμετό ή να έχουμε απώλεια ακοής και πόνο στο στήθος πρέπει να επικοινωνήσουμε με γιατρό.