ΤΙ ΠΑΘΑΙΝΕΙ Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΑΣ ΟΤΑΝ ΕΧΕΙ ΚΑΥΣΩΝΑ

Ο καύσωνας μπορεί να επηρεάσει δραματικά το μυαλό και το σώμα μας, με προβλήματα τα οποία ενδέχεται να χρειαστούν ακόμα και νοσηλεία.

Αν ψάχνεις συγκεκριμένο ορισμό για το τι είναι καύσωνας, δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει είναι οι μετρήσεις που δείχνουν αν μια περίοδος έχει ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες για την εποχή, δηλαδή τουλάχιστον 5 βαθμούς Κελσίου περισσότερο από ό,τι έχει οριστεί ως «κανονικό» σε κάθε χώρα ή περιοχή. Συνήθως, περιλαμβάνει και υψηλό ποσοστό υγρασίας.

Για παράδειγμα, για την Ολλανδία και τη Σουηδία οι τουλάχιστον πέντε ημέρες με θερμοκρασία 25°C είναι καύσωνας. Για τη Δανία καύσωνας είναι οι τουλάχιστον τρεις ημέρες με τη μέση θερμοκρασία στο 50% των περιοχών της χώρας να ξεπερνά τους 28°C.

Στα της Ελλάδας, σύμφωνα με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία το κύμα καύσωνα αφορά τρεις συνεχόμενες ημέρες με τουλάχιστον 39°C ως υψηλότερη θερμοκρασία και 26°C ως χαμηλότερη.

Καύσωνας, αφυδάτωση και υπερθερμία

Πάμε να δούμε τι συμβαίνει στο σώμα και –κυρίως– στο μυαλό μας όταν ζούμε υπ’ αυτήν τη συνθήκη και γιατί είναι σημαντικό να μας βλέπει ο ήλιος όσο λιγότερο γίνεται, να πίνουμε πολύ νερό και να βρίσκουμε καταφύγιο σε μέρη που είναι δροσερά όταν δεν αισθανόμαστε καλά.

Οι πολύ ζεστές μέρες μπορεί να οδηγήσουν σε αφυδάτωση και σε υπερθερμία, η οποία εμφανίζεται όταν το σώμα μας δέχεται περισσότερη θερμότητα από αυτήν που απελευθερώνει μέσω του ιδρώτα.

EUROKINISSI / ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Η υπερθερμία εκδηλώνεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Περισσότερο ευάλωτοι σε αυτοί είναι:

• όσοι δεν ενυδατώνονται,
• οι ηλικίες κάτω των 4 και άνω των 65 ετών,
• όσοι γυμνάζονται έντονα κατά τις καυτές ημέρες,
• όσοι καταναλώνουν πολύ αλκοόλ,
• όσοι έχουν ασθένειες οι οποίες επηρεάζουν την ικανότητα εφίδρωσης,
• όσοι έχουν συγκεκριμένες ιατρικές παθήσεις (στην καρδιά, στους πνεύμονες, τους νεφρούς, το συκώτι, τον θυρεοειδή),
• οι υπέρβαροι,
• οι ελλιποβαρείς,
• όσοι παίρνουν διουρητικά, διεγερτικά, ηρεμιστικά και χάπια για την καρδιακή και την αρτηριακή πίεση. Βλέπεις, κάποια φάρμακα λειτουργούν ανάλογα με το πόσο ενυδατωμένος είναι αυτός που τα παίρνει και τη θερμοκρασία του σώματος του. Μεταξύ τους είναι αυτά που σταθεροποιούν τη διάθεση.

Για τη διάγνωση υπερθερμίας χρειάζεται να μετρήσουμε τη θερμοκρασία του σώματός μας (για την πιο ακριβή μέτρηση ενδείκνυται να χρησιμοποιείται θερμόμετρο ορθού). Αν είναι κοντά στους 37°C, είναι φυσιολογική. Από τους 37,3°C και πάνω υπάρχει πρόβλημα. Στους 40°C έχουμε θερμοπληξία.

Να διευκρινιστεί πως η υπερθερμία δεν έχει σχέση με τον πυρετό. Η θερμοκρασία του σώματός μας ελέγχεται από τον υποθάλαμο (το μέρος του εγκεφάλου που ρυθμίζει τις λειτουργίες του σώματος). Όταν έχουμε πυρετό, ο υποθάλαμος αυξάνει τη θερμοκρασία στην προσπάθεια που κάνει το σώμα να καταπολεμήσει μια ασθένεια ή μια μόλυνση.

© Andrea Comas / AP Photo

Μεταξύ καύσωνα και θερμοπληξίας

Στο ενδιάμεσο, δηλαδή από τους 37°C έως τους 40°C, μπορεί να εκδηλωθούν:

• Θερμικές κράμπες: μυϊκές κράμπες σε πέλματα, γάμπες, μηρούς και χέρια, που οφείλονται στην απώλεια πολλών ηλεκτρολυτών (πρόκειται για άλατα και άλλες ουσίες στα υγρά του σώματός μας) μέσω της εφίδρωσης).
• Θερμική εξάντληση: αφορά αδυναμία των μυών, κράμπες, γρήγορο αλλά αδύναμο παλμό, ναυτία, εμετό, ζάλη, πονοκέφαλο, χλωμό δέρμα και υπερβολική εφίδρωση.
• Εξάνθημα από τη ζέστη: είναι ο ερεθισμός που εμφανίζεται στο δέρμα, αν ιδρώνουμε πολύ από τη ζέστη – πολλά μικρά κόκκινα σπυράκια ή φουσκάλες, συνήθως στην πτυχή του αγκώνα, κάτω από το στήθος, στη βουβωνική χώρα ή στο πάνω μέρος του στήθους και του λαιμού.
• Θερμικό στρες: εμφανίζεται σε όσους εργάζονται σε συνθήκες ζέστης, όπως οι πυροσβέστες και οι εργάτες οικοδομών, και μπορεί να οδηγήσει σε θερμική εξάντληση και θερμοπληξία.
• Θερμοπληξία: είναι κατάσταση απειλητική για τη ζωή μας και προκαλεί προβλήματα στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα.

Τα συμπτώματα της θερμοπληξίας

Τα συμπτώματα της θερμοπληξίας είναι:

• ξαφνική αλλαγή στη ψυχική κατάσταση,
• γρήγοροι παλμοί,
• γρήγορη αναπνοή,
• κόκκινο και ξηρό δέρμα (που δεν ιδρώνει),
• ντελίριο,
• παλμικός πονοκέφαλος,
• ναυτία,
• εμετός.

Αν καταφέρουμε να «ρίξουμε» τη θερμοκρασία μας σε μισή ώρα, η κατάσταση δεν είναι ανησυχητική. Αν δεν τα καταφέρουμε, πρέπει να πάμε στο νοσοκομείο. Πιο ευάλωτοι είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με μακροχρόνιες παθήσεις (βλ. διαβήτης και καρδιακά προβλήματα).

Καταρρέει ο εγκέφαλος μας

Μελέτες έχουν δείξει πως ο καύσωνας προκαλεί μειωμένη γνωστική λειτουργία. Έχει αποδειχθεί πως οδηγεί σε χαμηλότερες επιδόσεις σε τεστ.

Έρευνα έχει αποκαλύψει επίσης ότι οι καύσωνες οδηγούν σε μείωση των νοητικών λειτουργιών που μπορεί να φτάσει στο 10 με 13%. Αυτό το ποσοστό αυξάνει τον κίνδυνο επαγγελματικών τραυματισμών και τις πιθανότητες λαθών κρίσης, αφού δεν έχουμε την ιδεατή «ταχύτητα επεξεργασίας» των δεδομένων, πριν αποφασίσουμε για κάτι.

EUROKINISSI / ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Σε εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες, αρχίζει να καταρρέει ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός (κυτταρικός φραγμός που περιορίζει την είσοδο ουσιών στον εγκέφαλο με το να παρεμβάλλεται μεταξύ του αίματος και του κεντρικού νευρικού συστήματος, για να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή λειτουργικότητα των νευρώνων). Πρωτεΐνες και ιόντα συσσωρεύονται στον εγκέφαλο και προκαλείται φλεγμονή.

Ο καύσωνας, τέλος, έχει συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο για προβλήματα στα νεφρά, δερματικές λοιμώξεις και πρόωρο τοκετό.

Τις καυτές ημέρες αυξάνεται η επιθετική συμπεριφορά και τα περιστατικά βίαιης εγκληματικότητας

Δεν είναι λίγοι αυτοί που νιώθουν πιο ευερέθιστοι τις ζεστές μέρες. Στοιχεία μελετών δείχνουν ότι η υπερβολική ζέστη επηρεάζει αρνητικά την ψυχική υγεία.

Έρευνα έχει γίνει και για το ποσοστό αύξησης των περιστατικών βίαιης εγκληματικότητας: ακόμα και ένας βαθμός διαφοράς στη θερμοκρασία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των επιθέσεων κατά 3,5%.

Έχει εκτιμηθεί πως –δεδομένης της κλιματικής αλλαγής, που είναι ανθρώπινο έργο– έως το 2090 θα έχουν αυξηθεί κατά 5% όλες οι κατηγορίες των εγκλημάτων, παγκοσμίως. Οι λόγοι περιλαμβάνουν μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση ψυχολογικών, κοινωνικών και βιολογικών παραγόντων. Παράδειγμα: Η χημική ουσία του εγκεφάλου που ονομάζεται σεροτονίνη και κρατά μεταξύ άλλων τα επίπεδα επιθετικότητας υπό έλεγχο, επηρεάζεται από τις υψηλές θερμοκρασίες.

Μελέτη που έγινε στη Νέα Υόρκη διαπίστωσε ότι τις ζεστές μέρες υπήρχαν περισσότερες επείγουσες επισκέψεις στο νοσοκομείο, λόγω κατάχρησης ουσιών, διαταραχών διάθεσης και άγχους, σχιζοφρένειας και άνοιας. Για κάθε αύξηση της τάξεως του 5% στη θερμοκρασία, αυξάνονται 10% οι επισκέψεις στα επείγοντα των νοσοκομείων.

Μια άλλη μελέτη συνέδεσε την αύξηση της θερμοκρασίας με υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών. Για κάθε 1°C αύξησης στη μέση μηνιαία θερμοκρασία, αυξάνονται κατά 2,2% οι θάνατοι που σχετίζονται με θέματα ψυχικής υγείας. Έχει διαπιστωθεί πως οι απόπειρες αυτοκτονίας αυξάνονται και όταν αυξάνεται η υγρασία. Μαζί με τη ζέστη αυξάνουν τα επεισόδια των διαγνωσμένων με διπολική διαταραχή, που μπορεί να οδηγήσει σε νοσηλεία για ψυχωτικό σοκ ή για αυτοκτονικό ιδεασμό.

Η ζέστη επηρεάζει τη ψυχική υγεία και ανθρώπων που δεν έχουν διαγνωστεί με διαταραχή ή πάθηση. Νευροεπιστήμονες έχουν δείξει πώς βλάπτει το θερμικό στρες τις περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τον εντοπισμό και την επίλυση πολύπλοκων γνωστικών εργασιών.