ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΣΕ ΑΠΕΙΛΕΙ

Το οξειδωτικό στρες συνδέεται με τη φλεγμονή, τις ασθένειες, τη γήρανση. Αυτό και οι «ελεύθερες ρίζες» αποτελούν τη βάση για την ισορροπία του οργανισμού μας. Είναι τόσο βλαβερά όσο νομίζουμε; Ένας ειδικός εξηγεί.

Πόσες φορές έτυχε να ακούσουμε τις λέξεις «οξειδωτικό στρες»; Προσωπικά έχω χάσει το μέτρημα. Τελικά, όμως, έχουμε καταλάβει τι ακριβώς σημαίνουν; 

Συνήθως δίπλα στο «οξειδωτικό στρες» βρίσκονται και οι «ελεύθερες ρίζες», τις οποίες οι περισσότεροι έχουμε συνδέσει με τη διαδικασία της γήρανσης και της φθοράς. Όχι λανθασμένα. Το οξειδωτικό στρες και οι ελεύθερες ρίζες ενοχοποιούνται για πρόωρη γήρανση και αρκετές ασθένειες, όπως ο διαβήτης, τα καρδιαγγειακά προβλήματα, ακόμη και ο καρκίνος. 

Με ποιον τρόπο; Ποιος μηχανισμός κρύβεται πίσω από αυτή την ορολογία; Και ποια η σχέση του με τη φλεγμονή; «Το οξειδωτικό στρες είναι ό,τι πιο επίκαιρο μπορεί να διανοηθεί κανείς σε επίπεδο έρευνας σήμερα που μιλάμε», λέει ο Γιώργος Λέων, ειδικός σε θέματα βιολογικής φυσικής και χημείας της διατροφής του ανθρώπινου οργανισμού. Με τη βοήθειά του επιχειρούμε να λύσουμε τον γρίφο.  

Τι προκαλεί οξειδωτικό στρες

Καθώς τα κύτταρά μας εργάζονται νυχθημερόν για να μας δώσουν ενέργεια, αναπόφευκτα παράγουν και κάποιους ρύπους, τις λεγόμενες ελεύθερες ρίζες. Φυσικά, το σώμα μας διαθέτει μηχανισμούς με τους οποίους αποβάλλει αυτά τα σκουπίδια και ταυτόχρονα «επουλώνει» κάθε βλάβη. Αυτοί οι μηχανισμοί ονομάζονται αντιοξειδωτικοί. 

Το οξειδωτικό στρες προκύπτει όταν υπάρχει ανισορροπία ανάμεσα στις ελεύθερες ρίζες –τα κυτταρικά απόβλητα, δηλαδή– και στα αντιοξειδωτικά στοιχεία που διαθέτει το σώμα μας, ώστε να εξουδετερώνει τόσο τα απόβλητα αυτά, όσο και τις βλάβες που μπορούν να δημιουργήσουν στις μεμβράνες και στον πυρήνα των κυττάρων.

Unsplash Nasa

Όταν υπάρχει οξειδωτικό στρες, με πολύ απλά λόγια, ο οργανισμός έχει περίσσεια κυτταρικών σκουπιδιών που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Οι αντιοξειδωτικοί μηχανισμοί, που στην ουσία αποδυναμώνουν τα βλαπτικά απόβλητα, δεν επαρκούν ή δεν λειτουργούν σωστά. 

Το οξειδωτικό στρες είναι πολύ μεγάλο θέμα στην εποχή μας, επειδή ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιβαρύνει τους αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς που είτε διαθέτει εγγενώς ο οργανισμός είτε τους παίρνει εξωγενώς από τις τροφές και τα στοιχεία της φύσης. Αυτό συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι κάνουν μια καθιστική ζωή, με ελάχιστη κίνηση, κακές διατροφικές συνήθειες και στρες, ενώ επιπλέον ζουν σε ένα μολυσμένο περιβάλλον. 

Πώς το οξειδωτικό στρες οδηγεί σε φλεγμονή και νοσήματα

Το παρατεταμένο ή το οξύ οξειδωτικό στρες, όπως υποδηλώνει άλλωστε η δεύτερη λέξη, φέρνει τον οργανισμό αντιμέτωπο με μια απειλητική κατάσταση. Αυτό κάνει το ανοσοποιητικό σύστημα να σημάνει συναγερμό. Για την εξόντωση της απειλής, ενεργοποιούνται φλεγμονώδεις μηχανισμοί που υπό κανονικές συνθήκες στρέφονται κατά των εισβολέων. Σε απάντηση δηλαδή του οξειδωτικού στρες, παράγεται φλεγμονώδες στρες. Το ίδιο όμως μπορεί να συμβεί και αντιστρόφως, π.χ. σε μια λοίμωξη. 

«Φανταστείτε ότι τα λιποκύτταρα, για παράδειγμα, που στους περισσότερους σύγχρονους ανθρώπους είναι ελαφρώς διογκωμένα, μπορούν να εκκρίνουν φλεγμονώδεις ουσίες, επειδή μοιάζουν μορφολογικά με τα μακροφάγα, δηλαδή τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος», αναφέρει ο κ. Λέων. Αυτές οι προφλεγμονώδεις ουσίες λέγονται κυτοκίνες και μπορούν με τη σειρά τους να ενεργοποιήσουν μεταγραφικούς παράγοντες, παράγοντες δηλαδή που σχετίζονται με τη μεταγραφή του γενετικού υλικού. 

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; «Ο μηχανισμός που αναφέραμε έχει τη δυνατότητα να πυροδοτήσει φλεγμονή σε διάφορα όργανα του σώματος και να προκαλέσει τελικώς χρόνιες ασθένειες. Ή ακόμη αυτό που ονομάζουμε οξείδωση του γενετικού υλικού. Πράγμα που σημαίνει ότι η φθορά είναι τόσο βαθιά και μακροχρόνια, ώστε να μπορεί να επηρεάσει ακόμη και το DNA μας. Είναι αυτό που λέμε επιγενετικές κακοήθειες, δηλαδή οι μη κληρονομικές νόσοι ή ακόμη και τα μη κληρονομικά αυτοάνοσα νοσήματα», απαντά ο ίδιος.

Γιατί χρειαζόμαστε τις ελεύθερες ρίζες

Το παράδοξο όμως είναι ότι οι ελεύθερες ρίζες αλλά ακόμη και το οξειδωτικό στρες είναι απαραίτητα στον οργανισμό μας. Διότι του εξασφαλίζουν μια ισορροπία στη λειτουργία του. Το εξασκούν στο να «καθαρίζει» τα απόβλητα, να μην τεμπελιάζει και να διατηρεί σε φόρμα την ικανότητα ανοσοδιέγερσης και κυτταρικής σηματοδότησης. Πρόβλημα δημιουργείται όταν οι ελεύθερες ρίζες αυξηθούν πολύ και οι αντιοξειδωτικοί μηχανισμοί δεν επαρκούν σε βάθος χρόνου. Τότε το οξειδωτικό στρες μπορεί να κυριαρχήσει.

Αυτή η ισορροπία όμως είναι διαφορετική σε κάθε οργανισμό. Το πόσες δηλαδή ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για μένα δεν είναι ίδιο για κάποιον άλλο. Εξαρτάται από το πώς προσλαμβάνει και διαχειρίζεται ο κάθε οργανισμός τα αντιοξειδωτικά. Ο προσδιορισμός γίνεται πλέον μέσω ειδικών εξετάσεων, που διενεργούνται στο πλαίσιο της εξατομικευμένης ιατρικής, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για τη σύγχρονη επιστήμη.  

Unsplash Nasa

«Επίσης, σημαντική πληροφορία είναι η οξειδοαναγωγική κατάσταση του οργανισμού μας, η οποία προσδιορίζεται μέσω ειδικών βιοδεικτών, όπως το μεμβρανικό δυναμικό του κυττάρου (η διαφορά μεταξύ του ηλεκτρικού δυναμικού στον ενδοκυττάριο και εξωκυττάριο χώρο, λόγω της ύπαρξης ή μη του οξειδωτικού στρες). Αυτή η πληροφορία είναι σημαντική όχι μόνο για την πορεία μιας νόσου ή για την εξέλιξη της υγείας, αλλά και για την αναγκαιότητα ή όχι υποστήριξης του οργανισμού μας με εξωγενή αντιοξειδωτικά στοιχεία. Αν ο οργανισμός μας δεν τα χρειάζεται, μπορεί να βλάψουν τις κυτταρικές ισορροπίες και να δράσουν ως προ-οξειδωτικά», τονίζει ο κ. Λέων.

Διαχείριση και πρόληψη του οξειδωτικού στρες

Εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής, άσκηση και αποκατάσταση αποτελούν σήμερα τον πυλώνα της Προληπτικής Ιατρικής, μέσα από τη σωστή και εις βάθος ανίχνευση και καθοδήγηση μιας διεπιστημονικής ομάδας ειδικών.

Πιο συγκεκριμένα, διαμορφώστε με τη βοήθεια των ειδικών:

1. τη διατροφή σας, εμπλουτίζοντάς τη με αντιοξειδωτικές τροφές, όπως εσπεριδοειδή, κεράσια, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, μπρόκολο, καρότα, ελιές, ντομάτες, δαμάσκηνα, ψάρια, ξηρούς καρπούς, πράσινο τσάι, κρεμμύδι, κανέλα, κουρκουμά και σκόρδο,
2. την ένταση της άσκησης που χρειάζεται ο οργανισμός σας συνολικά και ασκηθείτε τακτικά,
3. τις ποσότητες της τροφής σας. Μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερκατανάλωση, η μη πρόσληψη επαρκούς τροφής, αλλά και η πολύ συχνή κατανάλωση τροφής συνδέονται με την αύξηση των ελεύθερων ριζών.

• Επιδιώξτε να κοιμάστε καλά. Είναι απαραίτητες οι 7 ώρες. Ο καλός ύπνος διασφαλίζει τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου και του ορμονικού συστήματος.
• Αποφύγετε τη ζάχαρη, το αλκοόλ και το κάπνισμα (ακόμη και το παθητικό).
• Αποφύγετε την άσκοπη έκθεση σε χημικά, όπως φυτοφάρμακα, τοξικά απόβλητα, ισχυρά καθαριστικά και ακτινοβολία.
• Φροντίστε να εκτίθεστε στον ήλιο για λίγα λεπτά καθημερινά.
• Προτιμήστε τη μεσογειακή διατροφή, όπως ορίζεται από τον Π.Ο.Υ., καθώς όλες οι μελέτες την καθιστούν το ασφαλέστερο διατροφικό μοντέλο για την προάσπιση της υγείας. Συμβουλευτείτε όμως πάντοτε τους ειδικούς υγείας και μην πειραματίζεστε μόνοι σας.

Ο Γιώργος Λέων είναι ειδικός σε θέματα βιολογικής φυσικής και χημείας της διατροφής του ανθρώπινου οργανισμού.