ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΑΝΑΝΕΩΝΟΥΝ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ 

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας, όταν βλέπουμε όνειρα; Μια μελέτη φέρνει στο φως τις εγκεφαλικές διεργασίες κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Κατανοώντας πώς ανανεώνονται τα εγκεφαλικά κύτταρα, οι επιστήμονες κάνουν ένα βήμα προς τη θεραπεία νόσων όπως το Αλτσχάιμερ. 

Έχετε αναρωτηθεί γιατί όλα τα ζώα κοιμούνται, παρότι το «σβήσιμο» των αισθήσεών τους θα μπορούσε να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνο για την επιβίωσή τους; Οι επιστήμονες ερευνούν εδώ και χρόνια το ευρύτερο πεδίο και εξακολουθούν να βρίσκουν ότι τα οφέλη του ύπνου είναι τόσο πολλά, που δικαιολογούν την αναγκαιότητά του. 

Πρόσφατα, ανακάλυψαν νέα δεδομένα που υπογραμμίζουν τη σημασία της φάσης του ύπνου REM και μπορεί να αποδειχτούν χρήσιμα για την καταπολέμηση νευροεκφυλιστικών ασθενειών.

Αξίζει να θυμίσουμε πως το στάδιο REM (από το Rapid Eye Movement, δηλαδή τις γρήγορες κινήσεις των ματιών, που το χαρακτηρίζουν) είναι εκείνο κατά το οποίο βλέπουμε όνειρα, έστω κι αν το πρωί δεν τα θυμόμαστε. 

Γιατί χρειαζόμαστε τα όνειρα;

Τα οφέλη του ύπνου είναι αναμφισβήτητα. Κατά τη διάρκειά του δεν ξεκουράζεται μόνο το σώμα, αλλά κυρίως ο εγκέφαλός μας. Για την ακρίβεια, έχει βρεθεί πως ο ύπνος είναι μια διαδικασία που ανανεώνει τον εγκέφαλο. Η ανανέωση αυτή συμβαίνει κυρίως στη διάρκεια του ύπνου REM.

Αρκετά έχουν ειπωθεί και για τον ρόλο των ίδιων των ονείρων. Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες είναι ότι τα όνειρα βοηθούν στην ενσωμάτωση των πρόσφατων συναισθηματικών εμπειριών μας στη μακροπρόθεσμη ή «αυτοβιογραφική» μνήμη του εγκεφάλου. 

Unsplash Alaric Duan

Τι συμβαίνει όμως οργανικά στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, που οδηγεί στην ανανέωση; Οι περισσότερες μέχρι τώρα έρευνες είχαν καταμετρήσει αυξομειώσεις στη ροή του αίματος στον εγκέφαλο από το ένα στάδιο ύπνου στο άλλο, οι οποίες θα μπορούσαν να απαντήσουν με σαφήνεια στο ερώτημα, αν δεν είχαν αντικρουόμενα αποτελέσματα. 

Τη διαφορά έκαναν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Tsukuba στην Ιαπωνία, εφαρμόζοντας μια πρωτοποριακή μέθοδο με την οποία μελετήθηκε ικανοποιητικά η ροή του αίματος στις διάφορες φάσεις του ύπνου. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε συγκεκριμένα και πολύ βοηθητικά συμπεράσματα. 

Όνειρα: Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου REM;

Η ροή του αίματος στα τριχοειδή αγγεία του εγκεφάλου είναι σημαντική για την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών, αλλά και για την απομάκρυνση των υποπροϊόντων από τη λειτουργία των νευρώνων. Άρα, απαραίτητη για την ανανέωση του εγκεφάλου.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τεχνική γνωστή ως μικροσκοπία φθορισμού, προκειμένου να κάνουν ορατά τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου κοιμισμένων ποντικών κάτω από φθορίζον φως. 

Παρατήρησαν πως η κίνηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων στα αγγεία του εγκεφαλικού φλοιού ήταν πολύ πιο έντονη στη φάση REM. «Υπήρξε μια μαζική ροή ερυθρών αιμοσφαιρίων μέσω των τριχοειδών αγγείων του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, αλλά καμία διαφορά μεταξύ του απλού ύπνου και της αφύπνισης, πράγμα που δείχνει ότι ο ύπνος REM είναι μια μοναδική κατάσταση», εξήγησε ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Yu Hayashi. 

Unsplash Christopher Campbell

Πώς ανανεώνονται τα εγκεφαλικά κύτταρα;

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ευεργετικότητα του ύπνου REM σχετίζεται σαφώς με την αυξημένη ροή του αίματος, αυτήν που πραγματοποιεί το ξεσκαρτάρισμα και την ανατροφοδότηση των εγκεφαλικών κυττάρων. 

Ανακάλυψαν όμως και έναν ακόμη παράγοντα που φαίνεται να ευθύνεται –τουλάχιστον εν μέρει– για τις αυξομειώσεις στη ροή του αίματος: πρόκειται για τους υποδοχείς Αδενοσίνης Α2a. Τα κύτταρα αυτά, που μεταβιβάζουν ερεθίσματα, αναστέλλουν τη λειτουργία τους όταν πίνουμε καφέ και αισθανόμαστε μεγαλύτερη εγρήγορση.

Όταν απενεργοποίησαν αυτούς τους υποδοχείς, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ροή του αίματος δεν αυξήθηκε τόσο σημαντικά. Άρα, οι υποδοχείς Α2a είναι απαραίτητοι για να υπάρξει αποτελεσματικός ύπνος REM, που οδηγεί σε ανανέωση του εγκεφάλου.

Γιατί είναι σημαντική η έρευνα;

Γνωρίζοντας ότι διάφορες νευροεκφυλιστικές νόσοι, όπως το Αλτσχάιμερ, συνδέονται με χαμηλά επίπεδα REM και συνεπακόλουθα με χαμηλή ροή αίματος στα εγκεφαλικά αγγεία, χρήσιμο είναι να βρεθούν τρόποι αύξησής τους.

Ίσως η ενίσχυση των υποδοχέων Αδενοσίνης Α2a να είναι ένας τρόπος. Μένει να ερευνηθεί περαιτέρω. Όπως και να ’χει, η έρευνα του Πανεπιστημίου Tsukuba ανοίγει τον δρόμο για την εύρεση νέων θεραπειών.