ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ;

Ένας ψυχίατρος προβλέπει και ερμηνεύει το ανεξερεύνητο κεφάλαιο «ψυχοσωματικά και πανδημία».

Συνήθως μετά την μπόρα βγαίνει το ουράνιο τόξο. Οι καλύτερες μέρες έρχονται σιγά σιγά και η τάξη, που μάθαμε να λέμε «κανονικότητα», αποκαθίσταται. Είναι σπουδαίο να επιβιώνεις μιας καταστροφής, να βλέπεις την πρόοδο να κερδίζει έδαφος, να μετράς μια ιστορική νίκη της ανθρωπότητας. Τι γίνεται όμως όταν η μπόρα έχει διαρκέσει πολύ; Πόσες απώλειες έχεις μετρήσει πριν από την όποια ξαστεριά; Και πόσο σημαντικές είναι αυτές οι απώλειες για τη συλλογική υγεία στη μετά-Covid-19 εποχή; Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι συνήθως τα πρώτα που εμφανίζονται μετά από μια περίοδο έντονου στρες. 

Ψυχοσωματικά: τα «αθόρυβα» συμπτώματα

Συζητήσαμε πολλές φορές με τους οικείους μας πόσα ψυχολογικά προβλήματα θα γεννήσει στο μέλλον αυτή η ιδιόμορφη συνθήκη. Αναρωτηθήκαμε όμως πόσα σωματικά συμπτώματα αγνοήθηκαν ή και αποσιωπήθηκαν υπό την απειλή ενός φονικού ιού;

Πόσες φορές βάλαμε σε δεύτερη μοίρα τις ενοχλήσεις που είχαμε «μέχρι να δούμε τι θα γίνει με τον κορoνοϊό»; Αναρωτιέμαι τι ακριβώς συμβαίνει όταν αποσιωπούνται τα συναισθήματα και τα οποιαδήποτε συμπτώματα και πότε τελικά γίνονται ψυχοσωματικά νοσήματα. 

Ελένη Καστρινογιάννη

Μήπως σώμα και ψυχή είναι ένα;

Στον άνθρωπο, σώμα και ψυχή δεν είναι δύο ξεχωριστά πράγματα. Ποτέ δεν ήταν. Ίσως αυτός ο διαχωρισμός να εξυπηρετεί την επιστήμη ή ακόμη κι εμάς τους ίδιους στην καταγραφή και μελέτη ορισμένων φαινομένων. Αλλά ο άνθρωπος είναι μία ολότητα. Και σε αυτό τείνουν να συμφωνήσουν τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί.

Εδώ και αρκετές δεκαετίες, η σύνδεση μεταξύ του σώματος και της ψυχής βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των κλινικών ερευνών και των μελετητών. Τα όλο και πιο συχνά ψυχοσωματικά συμπτώματα οδηγούν στην αναζήτηση των σωματικών και ψυχολογικών μηχανισμών που ενεργοποιούνται και αλληλεπιδρούν προτού εμφανιστεί ένα πρόβλημα υγείας. 

Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν η ψυχή αγνοεί τα όσα σημαντικά της συμβαίνουν; Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος έχει ειδικευτεί στην Ψυχοσωματική και έχει διατελέσει πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχοσωματικής Εταιρείας. Γράφει, λοιπόν, στο βιβλίο του Επτά παραμύθια ζωής. Είναι η Νόσος ένα Αμετάφραστο Μήνυμα; (εκδ. Αρμός): «Τα συμπτώματα που δημιουργούνται στον ψυχισμό στο άκουσμα μιας άσχημης είδησης είναι θετικά και αρνητικά. Στα θετικά συγκαταλέγονται τα καταθλιπτικά ή ψυχωσικά συμπτώματα, και στα αρνητικά η υποβάθμιση των λειτουργιών του Εγώ, το πάγωμα του συναισθήματος».

Γιατί το κλάμα θεωρείται θετικό;

Πώς είναι δυνατόν να θεωρούνται θετικά τα καταθλιπτικά συμπτώματα; «Τα λέμε θετικά συμπτώματα όχι επειδή είναι καλά, αλλά επειδή έχουν κάποιο περιεχόμενο που μπορεί να παρατηρήσουμε, παραδείγματος χάρη μία φοβία», εξηγεί ο κ. Σαββόπουλος.

«Τα άλλα συμπτώματα τα λέμε αρνητικά, γιατί καταστάσεις ή λειτουργίες που υπήρχαν στο παρελθόν σβήστηκαν, εξαφανίστηκαν. Στη φυσιολογική ψυχική λειτουργία οι ιδέες και τα συναισθήματα του ατόμου αντικατοπτρίζουν αυτό που ζει. Όταν βιώνει μια κατάσταση τραγική, είναι παράλογο να την αγνοεί και να είναι χαρούμενο. Είναι παράλογο, επίσης, όταν το άτομο νιώθει απελπισία και έχει “μαύρες” σκέψεις να τις εξαλείφει, ενώ αυτές επιδιώκουν να εκφραστούν και να συνδεθούν με την ιστορία του. Όταν η αισιοδοξία και η χαρά επιβάλλονται, καταστέλλοντας τα επώδυνα βιώματα, τότε ενδέχεται να παγώσει η σκέψη και το συναίσθημα. Η εξωτερική και κυρίως η εσωτερική πραγματικότητα παραμορφώνονται και το άτομο θα βρεθεί ψυχικά απροετοίμαστο, όταν η κατάστασή του θα επιδεινωθεί, με αποτέλεσμα να πληγεί καίρια το ψυχόσωμά του».

ΣΥΝΗΘΙΣΑΜΕ ΣΕ ΚΑΤΙ ΜΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΟΥΜΕ ΝΑ ΑΝΤΕΞΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΜΕ.

Από αυτή την κατάσταση μπορεί να προκύψει μια ά-ψυχη κατάθλιψη, διαβάζουμε στο βιβλίο. Λέγεται αλλιώς θεμελιώδης κατάθλιψη, επειδή χαρακτηρίζεται από απουσία συναισθημάτων, όπως η θλίψη, η μελαγχολία και ο πόνος που δεν εκφράζονται. Σε αυτή την κατάθλιψη, ό,τι λειτουργούσε ως βαλβίδα αποσυμπίεσης του συναισθήματος, τα όνειρα, το κλάμα, το ξέσπασμα του θυμού, εκπίπτουν σταδιακά. Εμφανίζεται μια αθόρυβη συμπτωματολογία, όπως ο αποχρωματισμός του συναισθήματος. Το Εγώ κατακερματίζεται, πράγμα που ενδέχεται να οδηγήσει και σε σωματικά συμπτώματα. 

Γιατί νοσεί το «ψυχόσωμα»;

Ο παραπάνω μηχανισμός μοιάζει να έχει αρκετές ομοιότητες με τη συμπεριφορά μας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, συμπεραίνει ο κ. Σαββόπουλος: «Οι λειτουργίες της κοινωνικής μας ζωής έπαψαν. Η έκφραση του συναισθήματος, της έντονης αγωνίας, αποσιωπήθηκε. Συνηθίσαμε σε κάτι μη φυσιολογικό, ώστε να μπορέσουμε να αντέξουμε και να συνεχίσουμε. Πολλές φορές αγνοήσαμε και τα σημάδια του σώματος. Τυχόν συμπτώματα. Αμελήσαμε τους τακτικούς ελέγχους υγείας». 

Η αύξηση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων ή ακόμη και των αυτοάνοσων νοσημάτων δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει στη μετά-Covid-19 εποχή. Ήδη, έχουν παρατηρηθεί ορμονικές διαταραχές, με συνεπακόλουθη την απορρύθμιση του έμμηνου κύκλου μεγάλης μερίδας γυναικών λόγω στρες. 

Η διαπίστωση αυτή, όμως, μπορεί και πρέπει να μας οδηγήσει σε μια γρήγορη και υγιή αντίδραση. Όσα περισσότερα γνωρίζουμε για τον τρόπο που λειτουργούμε, τόσο πιο άφοβα και αισιόδοξα μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον. Ας μην κλείσουμε λοιπόν άλλο τα αυτιά και το στόμα μας, σε όσα θέλει να εκφράσει το «ψυχόσωμά» μας. Η έγκαιρη αυτοφροντίδα είναι πάντα ο καλύτερος σύμμαχος τόσο στην μπόρα όσο και στο ουράνιο τόξο που την ακολουθεί.