PLACEBO EFFECT: ΠΟΣΗ ΔΥΝΑΜΗ ΚΡΥΒΟΥΝ ΤΑ ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ

Ίσως τελικά «το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου» ή αλλιώς το «placebo effect» να μην είναι τόσο «ψεύτικο» όσο πιστεύουμε.

Τα «εικονικά φάρμακα» ή αλλιώς placebo χρησιμοποιούνται συχνά σε κλινικές μελέτες, προκειμένου οι επιστήμονες να ελέγξουν την αποτελεσματικότητα ή μη ενός φαρμάκου. Όσοι παρακολουθείτε την τηλεοπτική σειρά «Grey’s Anatomy», ίσως θυμάστε τα επεισόδια στα οποία η κλινική δοκιμή του Ντέρεκ για τη θεραπεία του Αλτσχάιμερ ακυρώνεται, όταν η Μέρεντιθ αλλοιώνει τους φακέλους των ασθενών, ώστε η φίλη της να λάβει την κανονική αγωγή και όχι placebo.

Η αλήθεια είναι ότι το μυαλό μας κρύβει τεράστιες δυνατότητες και οι επιστήμονες ακόμα προσπαθούν να τις αποκωδικοποιήσουν. Μπορεί, όμως, να «πείσει» το σώμα μας ότι μια «εικονική θεραπεία» έχει αποτέλεσμα; Μπορεί, κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, ένα placebo να είναι τόσο αποτελεσματικό όσο μια παραδοσιακή θεραπεία;

Τι κάνουν τα «εικονικά φάρμακα»

«Το placebo effect [φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου] είναι κάτι περισσότερο από θετικές σκέψεις, από την πίστη ότι μια θεραπεία θα έχει αποτέλεσμα. Έχει να κάνει με τη δημιουργία μιας ισχυρότερης σύνδεσης μεταξύ του εγκεφάλου και του σώματος και τον τρόπου με τον οποίο αυτά τα δύο λειτουργούν συνδυαστικά», λέει ο Ted Kaptchuk, καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.

«Τα εικονικά φάρμακα μπορεί να σας κάνουν να νιώσετε καλύτερα, αλλά δεν θα σας θεραπεύσουν. Είναι πιο αποτελεσματικά για καταστάσεις όπως π.χ. η διαχείριση του πόνου, η αϋπνία που σχετίζεται με το στρες και ορισμένες παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου (π.χ. κόπωση και ναυτία)», λέει ο Kaptchuk, του οποίου η έρευνα επικεντρώνεται στο φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου. Με άλλα λόγια, τα placebo δεν θα ρίξουν τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα μας, αλλά φαίνεται να λειτουργούν σε συμπτώματα που ρυθμίζονται από τον εγκέφαλό μας.

iStock

Μια εναλλακτική οδός

Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα εικονικά φάρμακα δεν είναι πλήρως κατανοητός, αλλά εμπλέκει μια πολύπλοκη νευροβιολογική αντίδραση που περιλαμβάνει από την αύξηση νευροδιαβιβαστών (όπως π.χ. οι ενδορφίνες και η ντοπαμίνη) έως την αυξηση της δραστηριότητα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη διάθεση, τις συναισθηματικές αντιδράσεις, την αυτογνωσία. Όλα αυτά μπορούν να έχουν θεραπευτικό όφελος. «Το φαινόμενο εικονικού φαρμάκου είναι ένας τρόπος ο εγκέφαλός σας να “πει” στο σώμα σας τι χρειάζεται για να νιώσει καλύτερα», συμπληρώνει.

Σημαντικό ρόλο στο φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου παίζει και το τελετουργικό της θεραπείας. Όπως εξηγεί ο καθηγητής, όταν κάποιος λαμβάνει μέρος σε μια κλινική δοκιμή, πρέπει να πάει σε ένα νοσοκομείο, να τον εξετάσουν γιατροί, να πάρει χάπια, να υποβληθεί σε εξετάσεις. Όλα αυτά μπορεί να έχουν αντίκτυπο στον τρόπο που το σώμα μας αντιλαμβάνεται τα συμπτώματα, επειδή νιώθουμε ότι μας προσέχουν και μας φροντίζουν.

iStock

Η γνώση εμποδίζει τη δράση;

Τα εικονικά φάρμακα συχνά λειτουργούν επειδή οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι τα λαμβάνουν. Τι συμβαίνει όμως εάν γνωρίζουμε την αλήθεια;

Μελέτη με επικεφαλής τον Kaptchuk επιχείρησε να δώσει μια απάντηση, διεξάγοντας σχετικό πείραμα. Έτσι, ασθενείς με ημικρανία χωρίστηκαν σε ομάδες και καθεμία ακολούθησε ένα διαφορετικό πρωτόκολλο. Η μία ομάδα συμμετεχόντων έλαβε ένα φάρμακο κατά της ημικρανίας με το όνομα του φαρμάκου πάνω στη συσκευασία, η δεύτερη πήρε ένα εικονικό φάρμακο με την ένδειξη «placebo» πάνω στη συσκευασία, ενώ η τρίτη ομάδα δεν πήρε τίποτα. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι το εικονικό φάρμακο ήταν 50% εξίσου αποτελεσματικό με το πραγματικό όσον αφορά τη μείωση του πόνου μετά από μια κρίση ημικρανίας.

Ίσως κινητήρια δύναμη πίσω από αυτή την αντίδραση ήταν η απλή πράξη της λήψης ενός φαρμάκου, γιατί οι άνθρωποι συνδέουν το τελετουργικό της λήψης φαρμάκων με ένα «θετικό αποτέλεσμα», λέει ο Kaptchuk. «Ακόμα κι αν ξέρουν ότι δεν πρόκειται για φάρμακο, η ίδια η πράξη μπορεί να διεγείρει τον εγκέφαλο και να τον οδηγήσει στο να πιστεύει ότι το σώμα θεραπεύεται».