ΟΛΟΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΝΑ ΝΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΫΠΝΙΑ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΕΙΔΙΚΟ ΙΑΤΡΟ ΥΠΝΟΥ

Η 18η Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου, μας υπενθυμίζει ότι η αγκαλιά του Μορφέα δεν είναι στοργική για όλους. Τους λόγους εξηγεί ο Νευρολόγος-Κλινικός Νευροφυσιολόγος Νικόλας-Τιβέριος Οικονόμου, Ειδικός Ιατρός Ύπνου-Επιληψίας, εκφράζοντας μια βεβαιότητα: η επιστήμη μπορεί να νικήσει την αϋπνία.

Η αγρύπνια δεν κρύβεται: κουρασμένο βλέμμα, ευερέθιστο νευρικό σύστημα, υπερκατανάλωση καφέ για να βγει η ημέρα, στρες καθώς νυχτώνει και δεν είναι βέβαιη η έλευση του ύπνου. Στο κομοδίνο ένα ποτήρι νερό περιμένει για να πάει κάτω η βαλεριάνα, η μελατονίνη ή ό,τι άλλο έχει συστήσει από πείρα κάποιο/α φίλος, συνάδελφος, συνεργάτης – που επίσης υποφέρει από αϋπνία.

Ανασκουμπώσου! Υπάρχει ένα κομμάτι της ιατρικής επιστήμης που μελετά ενδελεχώς όλες εκείνες τις διαταραχές που κλέβουν τον ύπνο και συνεπώς την ευζωία μας. Η αϋπνία είναι μία από αυτές και είναι εξαιρετικά συχνή. Τα θύματά της περνούν από νύχτα σε μέρα μετρώντας ελάχιστες ώρες ύπνου και αναζητώντας στο διαδίκτυο, στο φαρμακείο και σπανιότερα στον ειδικό τη λύση στο πρόβλημά τους, που προβάλει τρομακτικό όταν πέσει το σκοτάδι.

Από αυτά τα σκοτάδια βγαίνουμε συνομιλώντας με τον Νευρολόγο-Κλινικό Νευροφυσιολόγο Νικόλα-Τιβέριο Οικονόμου, Ειδικό Ιατρό Ύπνου-Επιληψίας.

– Πριν μιλήσουμε για την αϋπνία, να αναφερθούμε στην αξία του ύπνου. Τι καλό μας κάνει;

Ο καλός σε ποσότητα και ποιότητα ύπνος φροντίζει και προάγει την ευζωία και τη μακροζωία, ενώ ο κακός ύπνος συνδέεται με σειρά παθήσεων και με μικρότερο προσδόκιμο ζωής. Πολύ αδρά, τον ύπνο πρέπει να τον φανταστούμε σαν ένα εργαστήριο ή καλύτερα σαν τον φούρνο της γειτονιάς, που μπορεί να φαίνεται κλειστός και αδρανής, αλλά στην πράξη μέσα δουλεύουν αθόρυβα και αδιάλειπτα ο αρτοποιός και οι εργάτες για να παρασκευάσουν τα προϊόντα τους. Έτσι και ο ύπνος: φαίνεται σαν μια κατάσταση αδράνειας, αλλά στην πράξη επιτελείται σωρεία εργασιών δόμησης αλλά και αναδόμησης/αποκατάστασης σε κυτταρικό και οργανικό επίπεδο, ώστε να έχουμε το αποτέλεσμα της ημερήσιας ευεξίας και τελικώς της ευζωίας.

Η διαδικασία του ύπνου αφορά κάθε έμβιο ον και καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της ζωής του. Σε εμάς τους ανθρώπους, μέχρι και περίπου τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, οπότε και οι άνθρωποι κοιμόντουσαν 8 ώρες το εικοσιτετράωρο, καταλάμβανε περίπου το ένα τρίτο της ζωής μας. Από τη δεκαετία του 1980 τα πράγματα άλλαξαν: ο άνθρωπος ζει σε καθεστώς στέρησης ύπνου, με μέσο όρο τις 6-7 ώρες.

– Υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται 8-9 ώρες ύπνου για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της επόμενης ημέρας, ενώ κάποιοι άλλοι είναι ακμαίοι με μόλις έξι ώρες. Υπάρχει τελικά ένας χρυσός κανόνας για τη διάρκεια του ύπνου;

Χρυσός κανόνας δεν υπάρχει. Συναντάμε ανθρώπους, τους «short sleepers» όπως τους αποκαλούμε,  που αρκούνται σε 5-6 ώρες ύπνου. Από την άλλη, οι «long sleepers» χρειάζονται δέκα και έντεκα ώρες για να ξεκουραστούν και να αποδώσουν την επόμενη ημέρα. Συνεπώς, το σημαντικό κριτήριο που πρέπει να θέτουμε είναι: Με πόσες ώρες ύπνου ξυπνάς φρέσκος και ξεκούραστoς;

Από κει και πέρα, λέμε ότι 7-9 ώρες ύπνου και συνεπώς ο μέσος όρος, το οκτάωρο, είναι ο ιδανικός χρόνος, απλά και μόνο γιατί έχει φανεί ότι αυτές οι ώρες ύπνου σχετίζονται με μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης χρόνιων νόσων και με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής.

Ελένη Καστρινογιάννη

– Όλοι έχουμε περάσει τουλάχιστον μία ακούσια αγρύπνια. Πότε η αϋπνία αφορά πρόβλημα υγείας που πρέπει να αντιμετωπιστεί;

Ως αϋπνία ορίζεται η δυσκολία στην επέλευση ή στην διατήρηση του ύπνου, ή η ύπαρξη πρώιμης αφύπνισης. Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να υπάρχει για τρεις ή παραπάνω μέρες την εβδομάδα και για διάστημα τριών μηνών ή περισσότερο. Παράλληλα όμως με την ελάττωση του ύπνου θα πρέπει να υπάρχουν επιπτώσεις στη λειτουργικότητα του ατόμου ή ελλείμματα νευροψυχολογικά (μνήμη, συγκέντρωση, προσοχή), συναισθηματικά (άγχος, κατάθλιψη κ.ά.) ή αίσθημα ημερήσιας κόπωσης, υπνηλίας. Σε κάθε περίπτωση, η αϋπνία θα πρέπει να αντιμετωπισθεί το ταχύτερο δυνατόν, για να μην αποκτήσει χαρακτήρα «χρονιότητας» και δυσκολία στην αντιμετώπιση.

– Τι θα συμβεί στον οργανισμό και στον ψυχισμό μας εάν συστηματικά δυσκολευόμαστε να κοιμηθούμε ή ξυπνάμε τα άγρια χαράματα δίχως λόγο;

Ο ασθενής, που πάσχει από χρόνια αϋπνία και χρόνια στέρηση ύπνου, με ύπνος λιγότερος από έξι ώρες το εικοσιτετράωρο, παρουσιάζει δεκαπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης σε σχέση με κάποιον που δεν πάσχει από αϋπνία. Επιπλέον, είναι περίπου δυόμισι φορές πιο πιθανό να εμφανίσει άνοια και σακχαρώδη διαβήτη, αλλά και καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τα παραπάνω νοσήματα συνδέονται επίσης και με την συνολική διάρκεια ύπνου άνω των δέκα ωρών. Αυτό βέβαια αφορά, όπως ειπώθηκε, σε συνθήκες μη φυσιολογικές, όταν δηλαδή το σώμα του ανθρώπου «ζητάει» περισσότερες ή λιγότερες ώρες ύπνου και οι συνθήκες δεν το επιτρέπουν.

– Όταν φτάνει σε εσάς ένας «άυπνος» άνθρωπος, ποια είναι η πρώτη ερώτηση που του απευθύνετε;

Πώς ορίζει εκείνος την αϋπνία του, από πότε πάσχει από αυτήν και πόσο επηρεάζει την καθημερινότητά του, ποιες είναι οι επιπτώσεις σε αυτήν. Στη συνέχεια, προσπαθώ να ανιχνεύσω ποιες μπορεί να είναι οι οργανικές ή μη αιτίες της αϋπνίας του, ή εάν η αϋπνία του οφείλεται σε άλλες υπνικές διαταραχές, όπως πολύ συχνά συμβαίνει.

– Ποια νοσήματα μπορεί να έχουν ως σύμπτωμα την αϋπνία;

Αν και η αϋπνία νοείται σήμερα αυτοτελής νόσος –και ως τέτοια αντιμετωπίζεται–, σχετίζεται συχνά με άλλα νοσήματα.

Καταρχάς, όπως προανέφερα, η αϋπνία μπορεί να προκληθεί από άλλες διαταραχές ύπνου, όπως το σύνδρομο άπνοιας ύπνου, που αποτελεί σύγχρονη πανδημία, αφού από αυτό πάσχουν περισσότεροι από ενάμισι δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως – αλλά δυστυχώς το γνωρίζει μόνο το 20% αυτών. Ακόμη, η νόσος ανήσυχων άκρων, μία υπνική διαταραχή με «χίλια πρόσωπα», όπως λέμε, που συχνά μένει αδιάγνωστη αν και αφορά στο 5-8% του πληθυσμού.

Αϋπνία επίσης μπορεί να προκληθεί από οργανικές νόσους: πνευμονοπάθειες, επώδυνα ρευματολογικά και ορθοπεδικά νοσήματα, νευρολογικές νόσοι, ουρολογικές νόσοι με συχνοουρία ή επιτακτικές ουρήσεις είναι οι συνηθέστερες. Και φυσικά η αϋπνία συνοδεύει ψυχιατρικά νοσήματα, με κυρίαρχα τις αγχώδεις διαταραχές και τις συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη, διπολική διαταραχή) αλλά και ψυχώσεις.

O Νικόλας-Τιβέριος Οικονόμου.

– Οι γυναίκες ταλαιπωρούνται από την αϋπνία ειδικά σε περιόδους της ζωής τους όπως η κλιμακτήριος και η εμμηνόπαυση.

Η αϋπνία «αγαπάει» περισσότερο τις γυναίκες και τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας. Σύμφωνα με μελέτες, οι γυναίκες, ενώ φαινομενικά κοιμούνται περισσότερο από τους άνδρες, στην πράξη κοιμούνται χειρότερα, για κοινωνικούς κυρίως λόγους, π.χ. εγκυμοσύνη, λοχεία, φροντίδα/μέριμνα παιδιού, αλλά και λόγω της φύσης τους, π.χ. στην κλιμακτήριο, χάνοντας τα ευεργετήματα του ποιοτικού ύπνου.

– Το στρες, που συνηθίζουμε να στοχοποιούμε για κάθε δύσκολη νύχτα, φαίνεται να παίζει πραγματικά καταλυτικό ρόλο. Ειδικά η πανδημία έχει φέρει τα πάνω-κάτω. Στο εξωτερικό, μάλιστα, χρησιμοποιείται ο όρος «coronasomnia», από τα coron και insomnia, για να καταδείξει το πρόβλημα.

Το στρες ή το άγχος είναι από τους πιο ισχυρούς παράγοντες, τόσο όσον αφορά την πυροδότηση/εμφάνιση της αϋπνίας, όσο και την διατήρησή της. Για αυτόν τον λόγο, μια από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις στην αϋπνία είναι οι τεχνικές χαλάρωσης. Τεχνικές δηλαδή που αποσκοπούν στην «πυρόσβεση» του στρες δουλεύοντας στην πηγή του, που είναι το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Για παράδειγμα, στην ελάττωση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης ή στη μείωση του ρυθμού των αναπνοών.

– Άλλοτε ήταν τα «υπνωτικά», σήμερα μιλάμε για «υπναγωγά» σκευάσματα. Πού στοχεύει η χημεία σήμερα;

Τα υπναγωγά φάρμακα, τα οποία είναι πλέον τόσο φυτικής προέλευσης όσο και φαρμακευτικής, είναι απαραίτητα σε αρκετές νόσους του ύπνου και όχι μόνο στην αϋπνία. Συχνά κάνουμε χρήση αυτών, εφόσον κριθεί ότι είναι απαραίτητο, αλλά αφού πρώτα έχουμε δοκιμάσει ή και συνδυάσει και μεθόδους μη φαρμακευτικές.

– Η μελατονίνη διαφημίζεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια…

Ναι. Η μελατονίνη θα λέγαμε ότι είναι ένα «trend» στις μέρες μας, αλλά δεν μπορεί να καλύψει όλα τα περιστατικά και επίσης έχει περιορισμούς: Η κύρια ένδειξη της μελατονίνης είναι η αντιμετώπιση του jet lag και κάποιων άλλων χρονοβιολογικών διαταραχών του ύπνου, της –βραχυχρόνιας κυρίως– αϋπνίας σε ηλικίες άνω των 60 ετών, που δεν πάσχουν από άνοια κ.λπ. Από κει και πέρα, χορηγείται αφειδώς και εκτός ενδείξεων και αυτό έχει ως αποτέλεσμα συχνά να απαξιώνεται ως θεραπευτικό μέσο.

– Στους θεραπευτικούς σχεδιασμούς υπάρχει χώρος για τεχνικές χαλάρωσης όπως ο διαλογισμός;

Ασφαλώς! Σήμερα οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις είναι πρώτες ως επιλογή στην αντιμετώπιση της αϋπνίας. Εφόσον δεν λειτουργήσουν ή σε κάποιες δύσκολες μορφές, συνδυάζονται με φαρμακοθεραπεία και με άλλες παρεμβάσεις.

– Πώς μελετάται ο ύπνος στα ιατρεία ύπνου;

Στα ιατρεία ύπνου ο ασθενής εκτιμάται τόσο σε κλινικό επίπεδο, με συνέντευξη και αντικειμενική εξέταση εφόσον χρειάζεται, όσο –κυρίως–σε συνθήκες εργαστηρίου, όπου έρχεται ο ασθενής για να κοιμηθεί και να μελετηθεί.

Στο εργαστήριο γίνεται συνεχής μέτρηση όλων των φυσιολογικών λειτουργιών του σώματος (εγκεφαλική δραστηριότητα, μυϊκή δραστηριότητα, καρδιά, αναπνοή) καθ’ όλη τη διάρκεια του ύπνου, πάντα με την επίβλεψη ειδικού προσωπικού και με ταυτόχρονη καταγραφή σε βίντεο. Όλη αυτή την πληροφορία τη συγκεντρώνει ο ειδικός γιατρός του ύπνου, την επεξεργάζεται και στο τέλος καταλήγει σε ένα πόρισμα, που αφορά τόσο στον ύπνο και στις διαταραχές αυτού, όσο και στις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν.

– Τελικά, οι άυπνοι άνθρωποι θα βρουν τον ύπνο τους;

Να είστε σίγουρη για αυτό! Όσο ο δυτικός τρόπος ζωής προσπαθεί να μας «χαλάσει» τον ύπνο, τόσο περισσότερο η επιστήμη επικεντρώνεται σε αυτόν αναδεικνύοντας την σημασία του και θωρακίζοντάς τον.

Ο Νικόλας-Τιβέριος Οικονόμου, Νευρολόγος-Κλινικός Νευροφυσιολόγος, Ειδικός Ιατρός Ύπνου – Επιληψίας, MD,MSci,PhD, ESRSSomnologist είναι επιστημονικός συνεργάτης στη Μονάδα Μελέτης Ύπνου του Αιγινήτειου Νοσοκομείου.

Βρείτε τον ύπνο σας

Μονάδες Μελέτης Ύπνου λειτουργούν σε δημόσιες δομές υγείας ή πανεπιστημιακές κλινικές στην Αττική (Σισμανόγλειο, Ευαγγελισμός, Αιγινήτειο, Σωτηρία, Τζάνειο και άλλα), αλλά και σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Η Μονάδα Μελέτης Ύπνου του Αιγινήτειου Νοσοκομείου διαθέτει τρία δωμάτια με δυνατότητα βίντεο-υπνοπολυγραφικής. Δείτε περισσότερα στη σχετική ιστοσελίδα ή τηλεφωνήστε για ραντεβού στο 210 7289324.

Μπορείτε ακόμη να αντλήσετε πληροφορίες για την αϋπνία και άλλες διαταραχές ύπνου από τη σελίδα της Ελληνικής Εταιρίας Έρευνας του Ύπνου – Hellenic Sleep Research Society στο Facebook.