ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΑΝΤΟΧΗ: ΠΟΣΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΡΟΒΛΕΠΟΝΤΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2050

Οι ανθεκτικές στα αντιβιοτικά βακτηριακές λοιμώξεις θα μπορούσαν να αφαιρέσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων έως το 2050! Αυτό προβλέπει μια νέα μελέτη-ορόσημο του αρμόδιου παγκόσμιου φορέα για τη μικροβιακή αντοχή. Ευτυχώς, οι επιστήμονες προτείνουν και κάποιες πιθανές λύσεις.

Το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής, που προέρχεται κυρίως από την κατάχρηση των αντιβιοτικών, είναι γνωστό και φαίνεται ότι εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς και αρνητικές συνέπειες για την υγεία του συνολικού πληθυσμού. Όχι τυχαία, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει κατατάξει τη μικροβιακή αντοχή στη λίστα με τις 10 μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Τον Ιανουάριο του 2020, μάλιστα, δημοσίευσε μια λίστα με τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε στον χώρο της υγείας τα επόμενα 10 χρόνια. Ανάμεσα σε αυτές είναι και η «προστασία των φαρμάκων που μας προστατεύουν», με την επισήμανση ότι η μικροβιακή αντοχή απειλεί να στείλει τη σύγχρονη ιατρική στην «προ-αντιβιοτικών» εποχή.

Σήμερα, 5 χρόνια μετά, μια νέα μελέτη-ορόσημο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο The Lancet διατυπώνει τον εξής κίνδυνο: οι ανθεκτικές στα αντιβιοτικά βακτηριακές λοιμώξεις θα μπορούσαν να αφαιρέσουν τη ζωή περισσότερων από 39 εκατομμυρίων ανθρώπων έως το 2050!

iStock

Τι σημαίνει αυτό; Το 2018, περίπου το 26% των λοιμώξεων ήταν ανθεκτικές στα φάρμακα που χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία τους, ποσοστό που μπορεί να φτάσει το 41% έως το 2050. Σε μια μετα-αντιβιοτική εποχή, ο παραμικρός τραυματισμός ή χειρουργική επέμβαση θα μπορούσε να αποτελεί σημαντικό κίνδυνο μόλυνσης.

Μικροβιακή αντοχή: Ένα πολυσύνθετο πρόβλημα

Το πρόβλημα είναι αρκετά σύνθετο, παρόλο που τις περισσότερες φορές σκεφτόμαστε τη μικροβιακή αντοχή από την πλευρά των ανθρώπων οι οποίοι κάνουν κατάχρηση αντιβιοτικών. Στην πραγματικότητα, η μικροβιακή αντοχή περιλαμβάνει επίσης:

• την υγεία των ζώων,
• την κατάσταση του περιβάλλοντος,
• την έλλειψη πρόσβασης σε ποιοτικά και προσιτά φάρμακα,
• την έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό,
• την έλλειψη πρόσβασης σε κατάλληλες εγκαταστάσεις αποχέτευσης και υγιεινής.

Γι' αυτό οι μελετητές τονίζουν την ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της υγειονομικής περίθαλψης, την πρόληψη των λοιμώξεων, τη μείωση της ακατάλληλης χρήσης αντιβιοτικών στη γεωργία και την ανάπτυξη νέων, αποτελεσματικών φαρμάκων.

iStock

Με βάση τις ιστορικές τάσεις και την τρέχουσα πορεία της μικροβιακής αντοχής, η μελέτη του Global Research on Antimicrobial Resistance (GRAM) Project προβλέπει ότι περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι θα πεθαίνουν ετησίως από το 2025 έως το 2050 από λοίμωξη ανθεκτική στα αντιβιοτικά, που εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 1,91 εκατομμυρία το 2050. Αυτό αντιπροσωπεύει αύξηση σχεδόν 70% ετησίως σε σύγκριση με το 2021.

Ποιες ηλικίες και ποιες περιοχές απειλούνται περισσότερο;

Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο αντίκτυπος θα ποικίλει ανάλογα με την ηλικία, με τους θανάτους που οφείλονται στη μικροβιακή αντοχή και τους σχετιζόμενους θανάτους να μειώνονται σχεδόν στο μισό μεταξύ των παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών, αλλά να αυξάνονται κατά 146% σε άτομα ηλικίας 70 ετών και άνω.

iStock

Η τοποθεσία θα διαδραματίζει επίσης ρόλο, με τις χώρες της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας και της Υποσαχάριας Αφρικής να βλέπουν περισσότερους θανάτους από μικροβιακή αντοχή από άλλα μέρη του κόσμου.

«Δεδομένης της μεγάλης μεταβλητότητας της επιβάρυνσης της μικροβιακής αντοχής ανά τοποθεσία και ηλικία, είναι σημαντικό οι παρεμβάσεις να συνδυάζουν την πρόληψη των λοιμώξεων, τον εμβολιασμό, την ελαχιστοποίηση της ακατάλληλης χρήσης αντιβιοτικών στη γεωργία και τους ανθρώπους, και την έρευνα για νέα αντιβιοτικά για τον μετριασμό του αριθμού των θανάτων από μικροβιακή αντοχή που προβλέπονται για το 2050», προειδοποιούν οι συγγραφείς της μελέτης.

Ποια βακτήρια είναι πιο ανθεκτικά;

Για τους 84 συνδυασμούς παθογόνων-φαρμάκων που μελετήθηκαν, η ανάλυση διαπίστωσε ότι η παγκόσμια θνησιμότητα από μικροβιακή αντοχή αυξήθηκε από το 1990 έως το 2021, με τις ανθεκτικές στα φάρμακα λοιμώξεις να ευθύνονται για περισσότερους από 1 εκατομμύριο θανάτους κάθε χρόνο. Μόνο το 2021 σημειώθηκε ελαφρά μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τη μικροβιακή αντοχή, πιθανώς λόγω των μέτρων που τέθηκαν σε εφαρμογή κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, τα οποία οδήγησαν σε μείωση των λοιμώξεων του αναπνευστικού.

Ο μεγαλύτερος ένοχος πίσω από τους θανάτους που αποδίδονται στη μικροβιακή αντοχή ήταν ο ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη χρυσίζων σταφυλόκοκκος, ο οποίος προκάλεσε υπερδιπλάσιους θανάτους το 2021 (130.000) από ό,τι το 1990 (57.200). Επίσης, οι θάνατοι που προκλήθηκαν από ανθεκτικά στην καρβαπενέμη βακτήρια αυξήθηκαν από 127.000 το 1990 σε 216.000 το 2021. Οι περιοχές που είδαν τις μεγαλύτερες ετήσιες αυξήσεις στους θανάτους από μικροβιακή αντοχή ήταν η Δυτική Αφρική, η τροπική Λατινική Αμερική, η Βόρεια Αμερική, η Νοτιοανατολική Ασία και η Νότια Ασία.

Τα θετικά μηνύματα της έρευνας

Κατά τη διάρκεια αυτών των τριών δεκαετιών, ωστόσο, οι θάνατοι από μικροβιακή αντοχή μειώθηκαν κατά περισσότερο από 50% στα παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών. Ειδικότερα, οι θάνατοι που προκλήθηκαν από ανθεκτικό στα φάρμακα Streptococcus pneumoniae μειώθηκαν δραματικά από 158.000 το 1990 σε 35.100 το 2021. Υπήρξε επίσης σημαντική μείωση των παθογόνων που συνήθως εξαπλώνονται μέσω της κοπράνων-στοματικής οδού, όπως η Shigella και  η Salmonella.

Ο Mohsen Naghavi, PhD, MPH, επικεφαλής της ερευνητικής και της συγγραφικής ομάδας της μελέτης, ο οποίος εργάζεται στη δημόσια υγεία για περισσότερα από 50 χρόνια, αποδίδει αυτή τη μείωση σε σημαντικές βελτιώσεις στην πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμώξεων μεταξύ βρεφών και μικρών παιδιών σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, παρά στη μείωση του επιπολασμού ανθεκτικών παθογόνων.

«Κάναμε μαζικές εκστρατείες εμβολιασμού, πετύχαμε βελτίωση του νερού και της αποχέτευσης, θεραπεία της διάρροιας με θεραπεία επανυδάτωσης από το στόμα και μαζικά καλύτερη διάγνωση και θεραπεία για λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού», είπε. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο αριθμός των θανάτων σε παιδιά μειώθηκε».

Γιατί οι μεγαλύτεροι κινδυνεύουν περισσότερο;

Αντίθετα, όλες οι ηλικιακές ομάδες 25 ετών και άνω σημείωσαν αύξηση της θνησιμότητας από μικροβιακή αντοχή, με τους ηλικιωμένους να πλήττονται περισσότερο. Οι ενήλικες άνω των 70 ετών σημείωσαν αύξηση 89% στους αποδιδόμενους θανάτους από μικροβιακή αντοχή και 81% αύξηση στους σχετιζόμενους θανάτους από το 1990 έως το 2021.

Οι ερευνητές εξηγούν ότι η επιβάρυνση της μικροβιακής αντοχής αυξήθηκε σε ηλικιωμένους ενήλικες, επειδή συνήθως πάσχουν από χρόνιες ασθένειες, έχουν περισσότερες συννοσηρότητες και είναι πιο επιρρεπείς σε βακτηριακές λοιμώξεις.

«Έχουμε έναν ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό στην παγκόσμια σφαίρα και έχουμε περισσότερους ηλικιωμένους που είναι πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις. Έπειτα, οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να έχουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε συγκεκριμένα αντιβιοτικά και είναι λιγότερο πιθανό να δουν υψηλή αποτελεσματικότητα από θεραπείες όπως τα εμβόλια» υπογράμμισαν.

Υπάρχει ελπίδα;

Στο διά ταύτα, διαφαίνεται κάποια ελπίδα στον ορίζοντα; Ναι. Το πρώτο ελπιδοφόρο σενάριο κάνει λόγο για την παραγωγή νέων και καινοτόμων φαρμάκων που στοχεύουν στα βακτηριακά παθογόνα τα οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει «παθογόνα προτεραιότητας», όπως τα ανθεκτικά στην καρβαπενέμη Acinetobacter baumannii και Enterobacterales. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, εκτιμάται ότι 11,1 εκατομμύρια θάνατοι που αποδίδονται στη μικροβιακή αντοχή θα μπορούσαν να αποφευχθούν από το 2025 έως το 2050.

Το δεύτερο ελπιδοφόρο σενάριο αφορά την «καλύτερη φροντίδα» για σοβαρές λοιμώξεις και ευρύτερη πρόσβαση σε στοχευμένα αντιβιοτικά σε περιοχές όπως η Νότια Ασία και η Υποσαχάρια Αφρική, στις οποίες η μικροβιακή αντοχή προβλέπεται να έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Εκτιμάται δε ότι 92 εκατομμύρια θάνατοι από μικροβιακή αντοχή θα μπορούσαν να αποφευχθούν μέσω αυτού του σεναρίου.

«Η μικροβιακή αντοχή θα είναι μαζί μας για πάντα... δεν μπορούμε να την εξαλείψουμε», δήλωσε ο Dr Naghavi. «Αλλά αν παρέχουμε ένα προσβάσιμο, υψηλής ποιότητας σύστημα υγείας, μπορούμε να περιορίσουμε τις συνέπειές της για όλους».

Βέβαια, υπάρχει μεγάλη ανισότητα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η μικροβιακή αντοχή σε όλο τον κόσμο. Χρειάζονται επενδύσεις και στοχευμένη δράση για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης πρόκλησης της μικροβιακής αντοχής σε όλες τις περιοχές.