ΜΕΧΡΙ ΠΟΙΑ ΗΛΙΚΙΑ ΕΙΝΑΙ «ΣΦΟΥΓΓΑΡΙ» Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Οι επιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί ο εγκέφαλος των παιδιών ρουφάει τα πάντα σαν σφουγγάρι, ώστε να μαθαίνουν πιο εύκολα από τους ενήλικες, και να εντοπίσουν μέχρι ποια ηλικία συμβαίνει αυτό.

Θα έχεις ακούσει πως ο εγκέφαλος όταν είμαστε παιδιά είναι σαν σφουγγάρι σε ό,τι αφορά τη γνώση. Μελέτες έχουν ενημερώσει εδώ και χρόνια ότι αυτό φαίνεται να σχετίζεται με ευρήματα που έδειχναν πως διαισθητικά τα παιδιά είναι πιο διερευνητικά από τους ενήλικες και αυτή η εξερεύνηση τα βοηθά να μάθουν. Δεν υπήρχαν όμως, αρκετές «σαφείς δοκιμές επ’ αυτών των ιδεών» όπως έγραψαν οι άνθρωποι που τις έκαναν τελικά, στη δημοσίευση της εργασίας τους στο Cognition, το 2022.

Οι ενήλικες βρέθηκαν να οδηγούνται σε συμπεράσματα ταχύτερα –αλλά και με μεγαλύτερο ποσοστό λάθους– από τα παιδιά, τα οποία έδειξαν την τάση να διερευνούν και να συγκεντρώνουν περισσότερες πληροφορίες. Εύρημα που «μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί τα παιδιά μαθαίνουν ταχύτερα από τους ενήλικες», σημείωσαν οι συγγραφείς, οι οποίοι χρησιμοποίησαν μοντέλο εξέτασης ικανότητας παιδιών και ενηλίκων να πέσουν σε «παγίδα μάθησης».

Εκείνο που φάνηκε είναι ότι η αξιοποίηση που συνήθως κάνουμε οι ενήλικες, δηλαδή η μεγιστοποίηση της άμεσης ανταμοιβής και η αποφυγή κόστους, μπορεί να οδηγήσει τον εκπαιδευόμενο σε λανθασμένα συμπεράσματα. Από την άλλη, η εξερεύνηση –χαρακτηριστικό των μικρών παιδιών– μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη μάθηση, που όμως στοιχίζει.

Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά και οι ενήλικες εκτέθηκαν σε ένα δισδιάστατο παιχνίδι κανόνων, ώστε να αποφασίσουν ποιο κουτί θα πρόσθεταν σε ένα μηχάνημα για να κερδίσουν πόντους. Κάποια όντως έδιναν πόντους. Άλλα οδηγούσαν σε απώλεια αυτών.

Οι ενήλικες κατέληξαν γρήγορα στο συμπέρασμα ότι τα κόκκινα κουτιά ήταν τα καλά, ενώ αυτά με τις βούλες ήταν κακά. Όπως συνεχιζόταν το παιχνίδι, άρχισαν να αποφεύγουν τα κόκκινα «και έτσι φάνηκε πως υιοθέτησαν έναν πιο απλό μονοδιάστατο κανόνα. Έτσι, έπεσαν στην παγίδα. Αυτά τα χαρακτηριστικά βασίζονται στα αποδεικτικά στοιχεία, την αποφυγή κινδύνου και την αυτοσυντήρηση».

Τα παιδιά έτειναν να δοκιμάζουν όλα τα κουτιά, πριν ανακαλύψουν πως τα ολόμαυρα κουτιά και εκείνα με τις κόκκινες βούλες είναι καλά, ενώ όσα είχαν μαύρες βούλες είναι κακά.

«Λόγω της πιο έντονης συμπεριφοράς ανάληψης κινδύνου και εξερεύνησης, ακολούθησαν με ακρίβεια τον δισδιάστατο κανόνα, αλλά έχασαν περισσότερους πόντους».

Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι «μαζί, αυτές οι μελέτες υποστηρίζουν την ιδέα ότι τα παιδιά μπορεί να είναι πιο εξερευνητικά από τους ενήλικες και ότι αυτή η αυξημένη εξερεύνηση επηρεάζει τη μάθηση».

Πώς μαθαίνουν οι ενήλικες

Έρευνες έχουν δείξει πως οι ενήλικες μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους από τα παιδιά. Κατ’ αρχάς, επιλέγουν τι θα μάθουν, ώστε να εξελιχθούν. Όλα συνήθως εξαρτώνται από τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους. Εάν παρουσιαστεί ευκαιρία εκμάθησης για κάτι που δεν μας ενδιαφέρει ή δεν το έχουμε ανάγκη, συνήθως πιστεύουμε πως είναι χάσιμο του πολύτιμου χρόνου μας.

Παραμένουμε επικεντρωμένοι σε ένα συγκεκριμένο «έργο ενδιαφέροντος» και δεν «αγκαλιάζουμε» ό,τι εμφανίζεται στον δρόμο μας. Επίσης, δεν βοηθά ότι δεν μας αρέσει να κάνουμε λάθη –ή να μας τα επισημαίνουν, ή να μας διορθώσουν–, ενώ μπορεί να νιώθουμε πως έχουμε μάθει κι ό,τι υπήρχε να μάθουμε σε αυτή τη ζωή.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται

Από τη φύση, τα παιδιά είναι «προγραμματισμένα» να μαθαίνουν μέχρι να φτάσουν σε μια ορισμένη ηλικία, που θα έχουν αναπτυγμένες όλες τις δεξιότητες που απαιτούνται για να λειτουργήσουν στον πραγματικό κόσμο.

Στα υπέρ τους είναι ότι:

• Ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για εκτελεστικές λειτουργίες όπως ο σχεδιασμός και η λήψη αποφάσεων, είναι σε ανάπτυξη.
• Έχουν περισσότερη πλαστικότητα εγκεφάλου. Γεγονός που σημαίνει ότι είναι καλύτεροι στη διαμόρφωση νευρωνικών συνδέσεων απαραίτητων για τη μάθηση. Ή, αν προτιμάς, έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να αλλάξουν τον εγκέφαλο τους (με νέες συνδέσεις και ενίσχυση των ήδη υπαρχουσών), ως απάντηση στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Η νευροπλαστικότητα είναι πιο γρήγορη και σταθερή στην παιδική ηλικία.

Σημείωσε και ότι οι εκφυλιστικές αλλαγές στον εγκέφαλο, που επηρεάζουν σοβαρά τις φυσιολογικές του λειτουργίες (όπως η μάθηση), έρχονται με την ηλικία.

Έτσι, τα παιδιά είναι πάντα έτοιμα να εξερευνήσουν και να μάθουν για το περιβάλλον τους, την κοινωνία, τους συνομήλικους, το σχολείο, την οικογένεια κ.ο.κ. Έχουν την περιέργεια για έμβλημα και αστείρευτη θέληση να γνωρίσουν και να κατανοήσουν ό,τι υπάρχει γύρω τους (δεν κάνουν διακρίσεις).

Κάνουν focus σε ό,τι δεν κατανοούν (αφήνοντας στην άκρη όλα τα άλλα) και του δίνουν όσο χρόνο χρειάζεται έως ότου το κατακτήσουν, πριν περάσουν στο επόμενο θέμα. Χωρίς άγχος (έχουν λιγότερες ευθύνες), ενώ τα πάντα είναι διασκεδαστικά, αφού είναι νέα και ανεξερεύνητα (έχουν ακόμα τη βιολογική ανάγκη της εξερεύνησης). Επίσης, έχουν πολλές προσλαμβάνουσες και θέματα για μάθηση (παιχνίδια, σπορ, εξωσχολικές δραστηριότητες κ.ά.). Δεν υπεραναλύουν και δεν τους νοιάζει να κάνουν λάθη και να φανούν ανόητα.

Κρίσιμη περίοδος τα πέντε πρώτα χρόνια

Πριν ένα χρόνο δημοσιεύτηκε μελέτη που υποδηλώνει ότι τα παιδιά και οι ενήλικες παρουσιάζουν διαφορές σε έναν αγγελιοφόρο εγκεφάλου γνωστού ως γάμμα-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA), το οποίο σταθεροποιεί το νεοεισερχόμενο υλικό.

Φάνηκε ότι τα παιδιά έχουν μια «γρήγορη ώθηση του GABA» όταν συμμετέχουν στην οπτική εκπαίδευση και ότι αυτή η μάθηση συνεχίζεται ακόμη και όταν ολοκληρωθεί η εκπαίδευση. Eπίσης, φάνηκε ότι «η συγκέντρωση της GABA σε ενήλικες παραμένει αμετάβλητη».

Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι εγκέφαλοι των παιδιών ανταποκρίνονται στην κατάρτιση, με τρόπο που τους επιτρέπει να σταθεροποιούν πιο γρήγορα και αποτελεσματικά τη νέα μάθηση. Κατά συνέπεια, η έρευνα υποστηρίζει την ιδέα ότι τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες ταχύτερα από τουςι ενήλικες. Εφόσον έχουν υποστήριξη, καθοδήγηση και πρόσβαση στα κατάλληλα μαθησιακά υλικά.

Η γέννηση έως την ηλικία των 5 ετών χαρακτηρίστηκε ως μια «κρίσιμη περίοδος» για τα παιδιά. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο εγκέφαλος ενός μικρού παιδιού είναι πολύ πιο απασχολημένος από ενός ενήλικα, επειδή το παιδί μαθαίνει συνεχώς και υπολογίζει τον καλύτερο τρόπο προσέγγισης και πλοήγησης σε οποιαδήποτε δεδομένη κατάσταση. Επομένως, η ικανότητα ενός παιδιού να μαθαίνει και να καταλαβαίνει συνδέεται με αυτές τις αλληλεπιδράσεις.

Για αυτό τα παιδιά έχουν αβαντάζ στις ξένες γλώσσες

Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Perspectives on Psychological Science αναφέρει πως τα μωρά είναι σε θέση να συντονιστούν με τον ρυθμό και τους ήχους που χρησιμοποιούνται στη μητρική τους γλώσσα «και επομένως μπορούν να γίνουν ικανά και τέλεια “ηχεία” έως την ηλικία των 4 χρόνων. Αυτή η ικανότητα –που χάνεται όπως μεγαλώνουμε και κατακλυζόμαστε από τις εμπειρίες του περιβάλλοντος μας– μπορεί να τα βοηθήσει να μάθουν μια δεύτερη ή τρίτη γλώσσα με εμφανή ευκολία».

Επιπλέον «τα βρέφη μπορούν να διακρίνουν τους ήχους και τους ήχους ομιλίας που χρησιμοποιούνται σε όλες τις γλώσσες του κόσμου και έτσι είναι “ανοιχτά” σε όλες τις εισροές, ανεξάρτητα από το γλωσσικό περιβάλλον που γεννιούνται».