ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΕΞΗΓΕΙ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΜΑΣΤΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΜΑΣ

Η μνήμη σου δεν σε προδίδει μόνο όταν ξεχνάς κάτι. Όπως λέει κορυφαίος νευροεπιστήμονας, ο εγκέφαλός σου καθορίζει και το πώς θυμάσαι το οτιδήποτε.

Ο Andre Fenton είναι νευροεπιστήμονας, καθηγητής νευρωνικής επιστήμης στο New York University. Το εργαστήριό του (που έχει και το όνομά του) μελετά πώς ο εγκέφαλος αποθηκεύει τις εμπειρίες ως αναμνήσεις και πώς η έκφραση της γνώσης ενεργοποιεί πληροφορίες που είναι σχετικές, χωρίς παράλληλα να ενεργοποιεί ό,τι είναι άσχετο. Για τις έρευνές του χρησιμοποιεί γενετικές, μοριακές, ηλεκτροφυσιολογικές, απεικονιστικές, συμπεριφορικές, μηχανικές και θεωρητικές μεθόδους. Έτσι, βοηθά στην αποσαφήνιση και κατανόηση της ψυχικής δυσλειτουργίας σε διάφορες καταστάσεις, όπως η σχιζοφρένεια, ο αυτισμός και η κατάθλιψη. Θα έλεγες, λοιπόν, πως είναι ο κατεξοχήν αρμόδιος για να εξηγήσει την περίπλοκη σχέση μεταξύ της μνήμης, της αντίληψης και της πραγματικότητας, κάτι που έκανε για το Big Think.

Όπως τονίζει, ένα από τα προνόμια του να μελετάς τη νευροεπιστήμη –και ιδιαίτερα τη μνήμη– είναι ότι έχεις γνώση του πώς ακριβώς λειτουργεί η μνήμη, με αποτέλεσμα να ξέρεις ότι δεν μπορείς να την εμπιστευτείς απόλυτα.

«Δεν μπαίνω σε διαφωνίες που βασίζονται στη μνήμη μου ή σε σειρά γεγονότων που συμβαίνουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο», επισημαίνει. «Οι άνθρωποι που πιστεύουν πως οι αναμνήσεις τους είναι αληθινές και γνωστές θα επικοινωνήσουν πολύ διαφορετικά από άλλους ανθρώπους που αναγνωρίζουν ότι οι αναμνήσεις τους μπορεί και να μην είναι μια καλή αναπαράσταση του τι πραγματικά συνέβη».

Η αντίληψη της μνήμης μας είναι αυτή που προσδιορίζει την πραγματικότητά μας.

Πώς «χτίζει» ο εγκέφαλος τις αναμνήσεις

«Μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι το πώς ο χρόνος και ο χώρος επηρεάζουν τη μνήμη και πώς η μνήμη επηρεάζει τις αντιλήψεις μας για τον χρόνο και τον χώρο», λέει ο Fenton. «Οι αναπαραστάσεις του χρόνου και του χώρου που φτιάχνουμε στο μυαλό δημιουργούν ένα πλαίσιο υπό το οποίο βιώνουμε τον κόσμο, ώστε να μπορούμε να περισυλλέξουμε από τις εμπειρίες, τις αναμνήσεις που θα κρατήσουμε. Την ίδια ώρα, οι αναμνήσεις που κρατάμε τροποποιούν και αλλάζουν την ουσία του πλαισίου, ώστε στο μέλλον οι επόμενες εμπειρίες να βασίζονται στο μεταβαλλόμενο πλαίσιο».

iStock

Όπως εξηγεί ο ειδικός, υπάρχει μια βαθιά και θεμελιώδης αλληλεπίδραση μεταξύ των παρελθοντικών μας εμπειριών και του πώς προσεγγίζουμε τον κόσμο, ώστε να συλλέξει ο εγκέφαλός μας νέες εμπειρίες που θα εξελιχθούν σε αναμνήσεις. Ναι, ο επιστήμονας διευκρίνισε ότι οι αναμνήσεις δεν είναι σταθερές, αλλά τροποποιούνται συνεχώς από τις εμπειρίες και τις νοοτροπίες μας.

Άρα, δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε στο 100% τη μνήμη μας

Στο μυαλό του εξπέρ, αυτή η αστάθεια των αναμνήσεων «υπογραμμίζει τη σημασία της ταπεινοφροσύνης και της ενσυναίσθησης ως προς την αναγνώριση του λάθους των αναμνήσεων μας και την ανάγκη να εξετάσουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες στην αναζήτησή μας για την αλήθεια».

Ξεχωριστή θέση μεταξύ των όσων μελετά έχει ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου και το πώς ελέγχει τους τρόπους με τους οποίους επιλέγουμε τις σχετικές πληροφορίες για επεξεργασία.

«Όταν βιώνουμε τον κόσμο, χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας, που είναι ένα αυτο-οργανωμένο σύστημα. Τροποποιείται μέσω της δικής του χρήσης. Επομένως, δεν αναπαράγουμε απλώς αυτό που βιώσαμε. Aνακατασκευάζουμε. “Χτίζουμε” μια νέα εμπειρία. Εντωμεταξύ, τείνουμε να χτίζουμε αυτές τις εμπειρίες σύμφωνα με τις ιστορίες που έχουν νόημα στο μυαλό μας».

Η ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ, ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΠΡΑΓΜΑΤΑ.

Τι είναι η μνήμη και τι η νοοτροπία

Στον εγκέφαλό μας υπάρχουν περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες. Όπως λέει ο Fenton, όλοι έχουν διαφορετικές ικανότητες ως προς την επικοινωνία με τους νευρώνες με τους οποίους συνδέονται.

«Αυτές οι συνδετικές συνάψεις συνήθως δυναμώνουν μέσω της συνεχούς χρήσης. Εξασθενούν όταν χρησιμοποιούνται σπάνια. Η ενίσχυση και η αποδυνάμωση είναι μια ενεργή βιοχημική διαδικασία που κάνει αυτές τις προσαρμογές. Όταν οι προσαρμογές επιμένουν, αυτό λέμε μνήμη».

Εφόσον οι αναμνήσεις συνεχίζονται σε διαφορετικές κατηγορίες πληροφοριών, συμβαίνει αυτό που ονομάζουμε «νοοτροπία». Πρόκειται για αναπόσπαστο μέρος του τρόπου με τον οποίο ασχολούμαστε και θυμόμαστε το περιβάλλον μας. Οι γνωστικοί ψυχολόγοι γνώριζαν εδώ και καιρό ότι η νοοτροπία είναι κρίσιμη, όχι μόνο για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο αλλά και για το πώς θυμόμαστε πράγματα από τον κόσμο.

Όλοι μπορούμε να βιώσουμε κάτι που φαίνεται να είναι κοινό, κοιτάμε για παράδειγμα τον δρόμο που έχουμε μπροστά μας. Ωστόσο, καθένας εστιάζει την προσοχή του σε διαφορετικές πτυχές όσων υπάρχουν διαθέσιμα, ώστε να γίνει η ανάκληση.

Φυσικά, μπορεί να έχουμε διαφορετική καταγραφή αυτών των γεγονότων. «Έτσι», λέει ο Fenton, «όταν επαναλαμβάνουμε αυτές τις ιστορίες, ανασυνθέτουμε τα γεγονότα από τα κομμάτια της μνήμης μας και δημιουργούμε τις ιστορίες γύρω από τη νοοτροπία μας».

Πώς μπορούμε να βεβαιωθούμε ότι δεν μας προδίδει η μνήμη μας

Κατόπιν όλων αυτών, είναι λογικό να αμφισβητεί κανείς πως ό,τι θυμόμαστε είναι σωστό. Τελικά, τι είναι αλήθεια σε έναν κόσμο όπου όλοι ερμηνεύουμε διαφορετικά τα γεγονότα;

Ο Fenton προτείνει το εξής: «Να αποδεχόμαστε όλοι τις ατέλειές μας και να έχουμε ανοιχτό μυαλό. Αναγνωρίστε ότι όλοι έχουμε μια παραμορφωμένη αντίληψη και ότι αργότερα θα έχουμε μια διαστρεβλωμένη κατανόηση και ανάμνηση της αντίληψης, που ονομάζεται μνήμη. Μόλις το πιστέψετε αυτό, θα χρειαστεί να ενεργείτε στον κόσμο με μια ορισμένη αίσθηση ταπεινότητας και ενσυναίσθησης για τους άλλους. Όταν εμφανιστούν νέα στοιχεία ή μια νέα άποψη, θα είστε έτοιμοι να τα λάβετε υπόψη».