ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙΣ ΑΝ ΠΑΡΕΙΣ ΛΗΓΜΕΝΑ ΦΑΡΜΑΚΑ;

Πόσο επικίνδυνα είναι τα ληγμένα φάρμακα; Έρευνες προσπαθούν να δώσουν την απάντηση, για να διαπιστωθεί αν κάποια μπορούν να χρησιμοποιούνται με ασφάλεια σε περίπτωση ελλείψεων.

Σε ένα συρτάρι της ντουλάπας του δωματίου μου έχω ένα τσαντάκι με φάρμακα που δεν χρησιμοποιώ τακτικά (όπως π.χ. τα παυσίπονα). Έχει λύσεις για τη μέση, για ενοχλήσεις από κοίλες, για το βάσανο της αλλεργίας, για φλεγμονές. Δηλαδή, για συνθήκες που δεν αντιμετωπίζω συχνά. Όταν έχω κάποια σχετική ενόχληση, αναζητώ το ανάλογο φάρμακο. Πρώτα κοιτώ την ημερομηνία λήξης. Αν έχει παρέλθει, πετάω το κουτί και πηγαίνω για ανανέωση στο φαρμακείο. Γιατί, μπορεί να φας ένα γιαούρτι μετά τη συνιστώμενη ημερομηνία ανάλωσης αν βλέπεις ότι δεν έχει χαλάσει, πώς όμως να πάρεις το ρίσκο να καταναλώσεις ληγμένα φάρμακα;

Παρένθεση: Οι αρμόδιες αρχές ενημερώνουν πως, όταν πετάμε φάρμακα, είναι χρήσιμο να τα αναμειγνύουμε με κατακάθι του καφέ, ώστε να γίνονται λιγότερο ελκυστικά για παιδιά και κατοικίδια. Πρέπει να είναι καλά σφραγισμένα σε σακούλα ή δοχείο. Αυτά που ενέχουν πιθανότητα κατάχρησης (όπως εκείνα που περιέχουν οπιοειδή) είναι καλό να τα πετάμε στη λεκάνη της τουαλέτας. Ιδανικά, απορρίπτουμε τα ληγμένα φάρμακα σε ειδικούς κάδους που υπάρχουν στα φαρμακεία, ενώ αν δεν έχουν λήξει αλλά δεν μας χρειάζονται πια μπορούμε να τα δώσουμε σε μια οργάνωση που τα προωθεί σε όσους έχουν ανάγκη.

Ομολογώ πως σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχω πάρει ληγμένο χάπι. Θυμόμουν ότι κάπου είχα διαβάσει πως τα ληγμένα δεν σου προκαλούν προβλήματα. Το πολύ πολύ δεν «πιάνουν». Η αλήθεια είναι ότι είχα νιώσει καλύτερα. Μήπως ήταν όλα στο μυαλό μου –το περίφημο placebo effect– ή όντως μπορούμε να χρησιμοποιούμε ληγμένα φάρμακα;

Οι New York Times έδωσαν την απάντηση στο ερώτημα, με πληροφορίες που παρείχαν φαρμακοποιοί και έρευνες.

Η πρώτη πληροφορία είναι πως ο Οργανισμός Φαρμάκων και Τροφίμων των ΗΠΑ (FDA) έχει δώσει οδηγία κατά την οποία καλεί τους κατασκευαστές των φαρμάκων να ορίσουν ημερομηνίες λήξης με βάση τις δοκιμές που πραγματοποιούν, προκειμένου να καθορίσουν το διάστημα που το φάρμακο παραμένει ασφαλές και αποτελεσματικό, εφόσον αποθηκευτεί σωστά.

Πώς γίνεται η σωστή αποθήκευση των φαρμάκων;

Επίσης έπειτα από μελέτες, έχει διαπιστωθεί πως η θερμότητα, ο αέρας, το φως και η υγρασία είναι εχθροί για τις κάψουλες και τις ταμπλέτες (χάπια).

Πρέπει να τα βάζουμε σε δροσερό και ξηρό μέρος. Για παράδειγμα, ένα συρτάρι ντουλάπας δωματίου ή ένα ντουλάπι της κουζίνας που να είναι μακριά από τις συσκευές που εκπέμπουν θερμότητα και από τον νεροχύτη. Δεν συνιστάται ντουλάπι του μπάνιου, καθώς εκεί υπάρχει θερμότητα και υγρασία.

Unsplash Christine Sandu

Οι κακές συνθήκες αποθήκευσης μπορεί να βλάψουν ένα φάρμακο, να γίνει λιγότερο ισχυρό ή να χαλάσει πριν από την ημερομηνία λήξης.

Επίσης, είναι χρήσιμο να αποθηκεύουμε τα φάρμακα στη συσκευασία τους. Αν υπάρχει βαμβάκι σε αυτήν, το αφαιρούμε καθώς τραβάει υγρασία την οποία δεν θέλουμε.

Συνήθως οι ημερομηνίες λήξης ορίζονται μεταξύ του ενός και των πέντε χρόνων από την ημερομηνία παρασκευής. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε ορισμένες περιπτώσεις. Οι NYT έδωσαν ως παράδειγμα ένα αντιβιοτικό σε σκόνη, που στο ράφι του φαρμακείου μπορεί να κρατήσει για δυο χρόνια, αλλά μόλις προστεθεί σε αυτό νερό κρατάει μόνο 14 ημέρες (συνήθως τέτοια αντιβιοτικά προορίζονται για παιδιά και μετά την αραίωση διατηρούνται στο ψυγείο).

Οι έρευνες που «απλώνουν» τις ημερομηνίες λήξεως

Ας επιστρέψουμε στα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, για να μάθουμε αν μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε μετά την ημερομηνία λήξης. Οι φαρμακοποιοί που μίλησαν στο αμερικανικό μέσο εξήγησαν πως, εφόσον τα φάρμακα έχουν αποθηκευτεί σωστά, είναι αποτελεσματικά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που αναγράφεται στη συσκευασία. Δεν γίνονται απαραίτητα επικίνδυνα ή λιγότερο ισχυρά.

Σε μια μικρή μελέτη που έγινε το 2012, τέσσερις φαρμακοποιοί δοκίμασαν οκτώ διαφορετικά φάρμακα, που περιείχαν 14 πολύ διαφορετικά δραστικά συστατικά και ήταν κλειστά σε ντουλάπα φαρμακείου για διάστημα μεγαλύτερο των 28 έως 40 χρόνων, από την ημερομηνία λήξεως.

Διαπιστώθηκε ότι στο 86% των συστατικών εξακολουθούσαν να έχουν τις αρχικές συγκεντρώσεις.

Τα ευρήματα υπέδειξαν ότι ορισμένα φάρμακα, όπως η ακεταμινοφαίνη (ή παρακεταμόλη, φάρμακο με αναλγητική, αντιπυρετική και ασθενή αντιφλεγμονώδη δράση) και το οπιοειδές παυσίπονο που λέγεται υδροκωδόνη, διατηρούν την ισχύ τους για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

Σημειώθηκε πως οι ερευνητές δεν δοκίμασαν σε ανθρώπους τα ληγμένα φάρμακα, αλλά στα εργαστήρια.

Είχε προηγηθεί έρευνα του 2006, που έγινε σε 122 διαφορετικά φαρμακευτικά προϊόντα, εκ των οποίων το 88% εξακολουθούσε να είναι ασφαλές έως και 5,5 χρόνια μετά την ημερομηνία λήξεως.

Τονίστηκε ότι και το FDA κάνει τεστ σε φάρμακα για έκτακτα περιστατικά δημόσιας υγείας, προκειμένου να  διαπιστώσει αν μπορεί να παρατείνει τις ημερομηνίες λήξεως, εφόσον διαπιστωθεί πως κάνουν δουλειά και είναι ασφαλή. Μάλιστα, το FDA διαθέτει online στοιχεία για να ελέγχουν οι καταναλωτές αν υπάρχει κάποια εξέλιξη αναφορικά με την ημερομηνία λήξης ορισμένων σκευασμάτων.

Όσα διάβασες έως εδώ δεν συνεπάγονται πως οι αρμόδιες αρχές προτείνουν τη χρήση ληγμένων φαρμάκων. Διευκρινίζεται ότι είναι ασφαλέστερο να παίρνουμε π.χ. ληγμένο φάρμακο για τον πονοκέφαλο ή τη θεραπεία ήπιου αλλεργικού πυρετού, παρά για μια σοβαρή ιατρική πάθηση.

Ποια ληγμένα φάρμακα απαγορεύεται να χρησιμοποιείς

Κράτα πως μια κατηγορία φαρμάκων που δεν πρέπει να χρησιμοποιείται μετά την ημερομηνία λήξης είναι η αντιβίωση, καθώς αν δεν είναι όσο ισχυρή πρέπει, μπορεί να προκαλέσει άλλα θέματα. Από τη δεκαετία του ’60 είναι γνωστό πως η ληγμένη τετρακυκλίνη προκαλεί προβλήματα στα νεφρά, ίσως επειδή το αντιβιοτικό παράγει επικίνδυνες χημικές ουσίες όταν διασπάται. Δεν είναι σαφές εάν τα σημερινά σκευάσματα ενέχουν αυτόν τον κίνδυνο.

Οι σταγόνες για τα μάτια, επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται μετά τη λήξη, καθώς ενδέχεται να έχουν μολυνθεί με μικροοργανισμούς, ενώ μεγάλο «όχι» υπάρχει και για την ινσουλίνη.

Τέλος, απαγορεύεται και η χρήση ληγμένης νιτρογλυκερίνης, που αφορά ανθρώπους με καρδιακές παθήσεις οι οποίοι ακολουθούν θεραπεία για τον πόνου στο στήθος. Γιατί; Μετά την ημερομηνία λήξης χάνει την ισχύ της.