ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΟΥΣΤΑΚΑ: Η ΓΙΑΤΡΟΣ ΠΟΥ ΒΙΩΣΕ ΤΟΝ ΧΡΟΝΙΟ ΠΟΝΟ

Η μαγνητική έδειξε ότι «έχει τη σπονδυλική στήλη 70χρονου». Οι ειδικοί της είπαν να σταματήσει τη δουλειά της που επιδείνωνε τον πόνο. Η ίδια κατάφερε μετά από μεγάλες δυσκολίες και πολλή προσωπική δουλειά να εξοικειωθεί μαζί του και σταδιακά να τον νικήσει. Η γιατρός-χειροπράκτης, Κατερίνα Μουστάκα, μιλάει για τη δική της εμπειρία με τον χρόνιο πόνο.

Ψάχνοντας πληροφορίες για τον πόνο και κυρίως τον χρόνιο, έπεφτα συνεχώς πάνω στο ίδιο όνομα: Κατερίνα Μουστάκα. Γνωστοί είχαν καταλήξει στο ιατρείο της Κατερίνας με χρόνιους πόνους που επηρέαζαν την ποιότητα της ζωής τους, φίλοι έπιναν νερό στο όνομά της, συνάδελφοι προσπαθούσαν να βρουν ραντεβού στο γεμάτο πρόγραμμά της.

Αυτό που δεν ήξερα πηγαίνοντας στο γραφείο της είναι ότι και η ίδια πέρασε μέσα από τον χρόνιο πόνο, βιώνοντας όλα όσα ζουν και οι ασθενείς της (η ίδια προτιμάει να τους λέει «πελάτες», δεν τους θεωρεί α-σθενείς): Απόγνωση, αέναη αναζήτηση του κατάλληλου ειδικού, μπερδεμένες διαγνώσεις, δυσοίωνες προβλέψεις και πολύ πόνο. «Αυτός είναι και ο λόγος που γνωρίζω τόσα πολλά για τον χρόνιο πόνο ή Κο Π όπως τον ονομάζω πλέον», κατέληξε αφού μου διηγήθηκε τη δική της ιστορία.

Όταν μιλάς μαζί της ο χρόνος σταματάει και εσύ απλώς μένεις να ακούς. Η Κατερίνα είναι χείμαρρος. Γιατί ξέρει για τι πράγμα μιλάει, γιατί αγαπάει τη δουλειά της, γιατί και η ίδια έχει περάσει από το δύσβατο μονοπάτι του χρόνιου πόνου. Μετά από 2,5 ώρες συνέντευξη και απομαγνητοφώνηση των 10.000 λέξεων (!), αποφασίσαμε να κόψουμε τη συζήτηση σε… sequels, εξαιρετικά ενδιαφέροντα για όσους παλεύουν με τον πόνο.

–Κατερίνα, έχεις σπουδάσει ιατρική και χειροπρακτική, σωστά;

Ναι, έχω τελειώσει την Ιατρική του ΑΠΘ. Στη συνέχεια, πήγα σε Κολλέγιο Χειροπρακτικής, που είναι άλλη σχολή, άλλη ιδιότητα. Ασχολούμαι επίσης με τα trigger points* και έχω κάνει σεμινάρια στα οποία εκπαιδεύω κυρίως επαγγελματίες υγείας αλλά, τελευταία, μέσω των διαδικτυακών σεμιναρίων και ιδιώτες– μόνο για ιδία χρήση. Γιατί θεωρώ ότι ο οποιοσδήποτε έχει και το δικαίωμα και την υποχρέωση να αναλάβει την ευθύνη της θεραπείας του, να κάνει κάτι για τον εαυτό του. Όχι ότι θα καταρρίψουμε τον ρόλο του γιατρού, του φυσικοθεραπευτή  ή του χειροπράκτη στην οργάνωση και στην καθοδήγηση της πορείας για την αποκατάστασή μας, αλλά δεν είναι δυνατό να πονάω και να περιμένω να πάω να με αναλάβει κάποιος για να υποχωρήσει ο πόνος, αν ξέρω ότι μπορώ να συμβάλω στην αποκατάστασή μου κι εγώ.

–Δούλευες ήδη ως χειροπράκτης όταν σου εμφανίστηκε ο χρόνιος πόνος;

Ναι, ασχολούμενη με τα μυοσκελετικά σαν θεράπουσα, μου εμφανίστηκε μυοσκελετικός πόνος. Δεν μπορούσα να μου κάνω διάγνωση, δεν μπορούσα να με εξετάσω, δεν μπορούσα να με ανατάξω – ό,τι κάνω σε κάποιον άλλον δηλαδή. Μπορούσα μόνο να μου πάρω ιστορικό. Θυμάμαι ότι πήγαινα σε συναδέλφους χειροπράκτες, πήγαινα σε φυσικοθεραπευτές, σε ορθοπεδικούς, έχω κάνει βελονισμό, fascia, εγχύσεις, έχω δοκιμάσει ό,τι μπορείς να φανταστείς.

–Πώς κατέληξες με χρόνιο μυοσκελετικό πόνο;

Η Χειροπρακτική είναι ένα κοπιώδες επάγγελμα – όταν δουλεύω είμαι μία διασταύρωση τσίρκου Medrano με νίντζα! Διαχειρίζομαι σώματα, τα οποία τις πιο πολλές φορές είναι κατ' ελάχιστον 75 κιλά, δηλαδή μιάμιση φορά το βάρος μου. Έχω πελάτες, οι οποίοι είναι ενίοτε 100-120 κιλά, δύο με δυόμιση φορές το βάρος μου. Και χρειάζεται να τους διαχειριστώ, να τους κινητοποιήσω τις αρθρώσεις.

Κάποια στιγμή, με έναν συνδυασμό μετακόμισης, αποχής από γυμναστική για ένα εξάμηνο, πολλής δουλειάς και έντονου στρες, άρχισα να πονάω και το αγνόησα.  Άργησα να το αντιμετωπίσω κι έτσι μπήκα σε χρόνιο πόνο.

Η μαγνητική έδειξε τρεις τεράστιες δισκοκήλες, τις οποίες τις έβλεπαν οι συνάδελφοι γιατροί στους οποίους πήγαινα και μου έλεγαν ότι «έχω τη σπονδυλική στήλη 70χρονου»! Την είδα κι εγώ τη μαγνητική, και δεν σου κρύβω ότι παρόλο που ήξερα ότι η δισκοκήλη δεν δίνει πάντα συμπτώματα, αγχώθηκα. Πήγα σε έναν νευροχειρουργό, μου είπε να κάνω μία διαγνωστική επέμβαση στην σπονδυλική στήλη, θεώρησε ότι είχα θέμα με συμφύσεις, μου έκανε συμφυσιόλυση, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Μου λέει «περίμενε, γιατί είναι ακόμα νωρίς». Περίμενα, πέρασα το τρίμηνο και έτσι κατέληξα με χρόνιο πόνο.

Γιατροί, νευροχειρουργοί και φυσικοθεραπευτές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όλοι μου έλεγαν «πάρε σύνταξη, δεν μπορείς να συνεχίσεις να κάνεις το επάγγελμα που κάνεις, γιατί έχει μεγάλο κραδασμό και είναι πολύ σωματικό».

–Έχω ακούσει και από άλλους ανθρώπους με χρόνιους πόνους να τους λένε οι γιατροί να σταματήσουν τη δουλειά τους.

Ευτυχώς δεν τους άκουσα. Ήταν αδιανόητο για μένα να μην κάνω τη δουλειά μου. Την εποχή που πονούσα πολύ και δεν ήξερα όλα αυτά που ξέρω σήμερα, μου είχαν απαγορεύσει επίσης να κάνω βάρη και τα σταμάτησα. Ξέρεις ποιο είναι το θέμα; Έκανα γυμναστική, αλλά έκανα μόνο μόνο στατικό ποδήλατο, μια και δυο ώρες την ημέρα αν προλάβαινα, ήταν το μόνο το οποίο με ανακούφιζε. Πονούσα όταν περπατούσα, πονούσα όταν έσκυβα, πονούσα όταν σήκωνα βάρος, δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Αποφάσισα, λοιπόν, να το διαχειριστώ μόνη μου, γιατί κανένας δεν μου έδινε λύση.

Διαβάζοντας μελέτες είδα ότι όλοι μιλούσαν για άσκηση και κίνηση. Σκέφτηκα ότι δεν μπορεί να είναι όλοι τρελοί, ερευνητές σοβαροί σε τόσα έγκυρα επιστημονικά περιοδικά, σε τόσες μετά-αναλύσεις. Και έτσι άρχισα πολύ ήπια και σταδιακά να γυμνάζομαι και με βάρη. Αυτή τη στιγμή σηκώνω σε «άρσεις θανάτου» μιάμιση φορά το βάρος μου. Εκείνη την περίοδο δεν μπορούσα ούτε να σκύψω να δέσω τα κορδόνια μου.

–Άρα, στον χρόνιο πόνο είναι βοηθητική η άσκηση;

Η άσκηση είναι απαραίτητη. Επιστημονικώς αποδεδειγμένα. Όταν είσαι σε χρόνιο πόνο και μπεις στη διαδικασία να κάνεις άσκηση –γιατί επιβάλλεται η άσκηση– σου ρίχνει τον πόνο, σου βελτιώνει τη φυσική κατάσταση, σου βελτιώνει την ψυχολογία.

–Άνθρωποι με χρόνιο πόνο λένε είναι ότι «ναι, θέλω να κάνω άσκηση, και κάνω όταν είμαι καλά, αλλά ακινητοποιούμαι όταν πονάω».

Στο χρόνιο πόνο είναι λογικό, να μην σου πω και φυσιολογικό να πονάς όταν κάνεις άσκηση. Αφού πονάς έτσι κι αλλιώς, ό,τι και να κάνεις, πονάς. Ας υποθέσουμε για παράδειγμα ότι όταν είσαι σε κατάσταση ηρεμίας, όταν κάθεσαι δηλαδή σε μια καρέκλα βαθμολογείς τον πόνο σου σε μια κλίμακα από το 0 (δεν πονάς καθόλου) ως το 10 (δεν στέκεσαι από τον πόνο) με 3-4. Κι όταν σηκώνεσαι και γενικά όταν κάνεις οποιαδήποτε δραστηριότητα, ο πόνος αυξάνεται στο 5. Αν την ώρα που κάνεις άσκηση ο πόνος σου ανέβει έως και 3 μονάδες πάνω από τον συνηθισμένο σου πόνο, οι έρευνες λένε ότι μπορείς να ασκηθείς, εφόσον κάποια ώρα μετά την άσκηση ο πόνος σου επανέλθει στο 5. Ή ακόμα και αν δεν μειωθεί την ίδια μέρα, αν το επόμενο πρωί ξυπνήσεις και έχεις τον ίδιο πόνο που είχες την προηγούμενη μέρα το πρωί, μπορείς να συνεχίσεις να γυμνάζεσαι.

–Εντυπωσιακό. Δεν το είχα ξανακούσει.

Είναι πολλοί φυσικοθεραπευτές που το γνωρίζουν πλέον, πιστεύω. Πολύς κόσμος όμως δεν γνωρίζει καν ότι υπάρχουν γιατροί για τον χρόνιο πόνο. Κι εγώ που είμαι επαγγελματίας υγείας, αν δεν είχα περάσει από χρόνιο πόνο, αγρόν θα ηγόραζα ακόμα.

–Πόσο εύκολο, όμως, είναι για κάποιον να αντιληφθεί αν ο πόνος έχει αυξηθεί συγκεκριμένα κατά 3 μονάδες;

Δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να βαθμολογούμε τον πόνο μας. Αλλά αν εξοικειωθούμε μπορεί να γίνει πολύ ξεκάθαρο. Χρειάζεται να γίνει ξεκάθαρο, γιατί όταν πονάς νομίζεις ότι απλώς πονάς κι ότι ο πόνος είναι πάντα ίδιος. Γι’ αυτό επιμένω ότι χρειάζεται να ακούμε το σώμα μας και να καταλαβαίνουμε τι μας λέει. Πονάς το ίδιο τώρα με όταν σηκωθείς; Όχι. Πονάς το ίδιο αν είσαι σε στατική ορθοστασία με όταν περπατάς; Όχι.

–Πλέον επανέρχεται ο πόνος; Πώς τον διαχειρίζεσαι;

Μια στο τόσο πονάω. Πλέον, όμως, τον γράφω στα παλιά μου τα παπούτσια. Δεν του δίνω χώρο στη ζωή μου. Ο πόνος μου είναι ο κύριος Π. Από τότε που του έδωσα όνομα, αποταυτίστηκα απ’ αυτόν. Όταν είσαι σε χρόνιο πόνο, ταυτίζεσαι με τον πόνο. Αναπνέεις πόνο, ανοίγεις το μάτι, βλέπεις πόνο, τρως πόνο, ζεις πόνο, σκέφτεσαι πόνο, είσαι πόνος. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο, μόνο αυτό. Στην αρχή περνάς το στάδιο της άρνησης, δεν το δέχεσαι, μετά θυμώνεις, στη συνέχεια διαπραγματεύεσαι, ύστερα μπαίνεις σε κατάθλιψη, ώσπου κάποια στιγμή το αποδέχεσαι.

Ο πόνος μού έμαθε πολλά. Έγινα πολύ καλύτερη, έγινα πολύ μεγαλύτερη –χωράω πιο πολλά–, κατανοώ περισσότερα, έγινα πολύ πιο πλούσια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μου. Μεγάλη ευγνωμοσύνη του έχω.

–Έχει μεγάλο ενδιαφέρον αυτό, γιατί ουσιαστικά μπήκες στη θέση των ασθενών σου.

Ναι, ακριβώς. Παλιότερα, όταν με έπιανε περιστασιακά ένας πόνος, πήγαινα, μου έκαναν μια ανάταξη, περνούσε. Όμως άφησα τον εαυτό μου για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, σταμάτησα να κάνω γυμναστική συστηματικά – είχα μετακομίσει εκτός Αθηνών τότε και δεν υπήρχε γυμναστήριο κοντά.

–Τι άλλο πιστεύεις ότι πυροδότησε τον χρόνιο πόνο στη δική σου περίπτωση;

Το ψυχολογικό στρες, το οποίο δεν ήξερα ότι έχω. Είχα επωμιστεί ευθύνες χωρίς να μου τις έχει επιβάλει κάποιος. Ένιωθα ότι αντέχω.

–Πώς αντιμετώπισες το ψυχικό κομμάτι;

Ήταν μία διαδικασία σαν γέννα. Μου πήρε μήνες για να το λύσω, δεν είναι ότι ξύπνησα ένα πρωί και σταμάτησα να πονάω. Απλώς πήρα την απόφαση ότι θα συνεχίσω να ζω ακόμα και έτσι, ότι είμαι ΟΚ, ακόμα και μ’ αυτόν τον έντονο πόνο, ότι μπορούσα να τον διαχειριστώ – κι ας μην μπορούσα να κάνω βασικά πράγματα. Να περπατήσω για πάνω από πέντε λεπτά. Να σκύψω. Να σηκώσω βάρη. Να χορέψω. Να κάνω γυμναστική. Να μπω στο αυτοκίνητο. Αποφάσισα, λοιπόν, να αρχίσω να αδιαφορώ για τον πόνο. Και τότε άρχισα να βλέπω τι με πιέζει στη ζωή μου και μπήκα στη διαδικασία να το περιορίσω και να βάλω τον εαυτό μου σε προτεραιότητα.

Κάποια στιγμή το παίρνεις απόφαση ότι πονάς, το παίρνεις απόφαση ότι για κάποια χρόνια της ζωής σου –μπορεί και για όλη σου τη ζωή–, θα είσαι έτσι. Σε αυτή τη νέα πίστα που έχεις μπει, αρχίζεις και μαζεύεις εφόδια. Η εκπαίδευση για το τι σημαίνει ο πόνος είναι το ένα εφόδιο. Η ενημέρωση για το τι μπορείς να κάνεις είναι το δεύτερο εφόδιο. Αρχίζεις και μαζεύεις συμμάχους.

–Ειδικούς, εννοείς;

Ειδικούς και φίλους. Αν η οικογένεια δεν είναι υποστηρικτική, αν ο σύντροφος δεν είναι υποστηρικτικός, αν τα παιδιά δεν είναι υποστηρικτικά, αρχίζεις και ζητάς υποστήριξη. Αν δεν μπορούν να σου προσφέρουν υποστήριξη, απομακρύνεσαι για να μπορέσεις να επουλωθείς, ενίοτε και για να επιβιώσεις. Μπορεί να χάσεις φιλίες, σχέσεις, ακόμα και τη δουλειά σου. Μπορεί να επιλέξεις να τα αλλάξεις όλα αυτά που δεν σε καλύπτουν πια. Γιατί από ένα σημείο και μετά αρχίζεις και αναρωτιέσαι «αν εγώ αισθάνομαι ότι κινδυνεύω, από τι κινδυνεύω;»

Γιατί ο πόνος είναι προστατευτικός μηχανισμός, πονάμε για να προστατευτούμε από κάποια απειλή. Συνειδητοποιείς ότι στον χρόνιο πόνο δεν κινδυνεύεις πραγματικά, κινδυνεύεις πλασματικά. Δεν είναι ότι πονάει η κίνηση και θα σταματήσω την κίνηση, ότι πονάει η άσκηση και θα σταματήσω την άσκηση. Αυτό είναι λάθος.

–Και σε αυτό το σημείο αρχίζεις να γυμνάζεσαι πονώντας;

Ναι, πονώντας. Θυμάμαι το πρώτο εξάμηνο 3 φορές την εβδομάδα τουλάχιστον έπαιρνα αντιφλεγμονώδη-μυοχαλαρωτικά μετά από την προπόνηση για να μπορέσω να κάνω και την επόμενη.

–Πόσο καιρό συνέχισες να κάνεις γυμναστική πονώντας;

Τους πρώτους 11 μήνες, που είχα πολύ έντονο πόνο, έκανα μόνο στατικό ποδήλατο. Από κει και μετά δεν πονούσα κάθε μέρα, αλλά μου πήρε δυόμιση χρόνια να πω ότι κάνω γυμναστική και δεν πονάω καθόλου.

–Και άρχισε πραγματικά δηλαδή ο πόνος να υποχωρεί;

Πέρα από την άσκηση με βοήθησε πολύ και η θεραπεία των trigger points. Συνειδητοποίησα ότι όταν ξεκίνησε ο πόνος, με αγνοούσα και συνέχιζα να δουλεύω δύο μήνες πονώντας, θεωρώντας ότι δεν είναι τίποτα, θα κάνω μια θεραπεία και θα στρώσει. Αλλά δεν έκανα, πότε δεν είχα χρόνο, πότε είχα κάποια υποχρέωση, πότε δεν είχα όρεξη. Έχασα τους δύο μήνες έτσι, τον τρίτο μήνα με τη μαγνητική και τη διαγνωστική επέμβαση και «περίμενε λίγο ακόμα να δούμε τι θα γίνει» – και έτσι την πάτησα.

–Άρα καταλαβαίνω ότι έχει σημασία αυτό το «παράθυρο ευκαιρίας» πριν μετατραπεί ο πόνος σε χρόνιο πόνο;

Ναι. Το τρίμηνο, εξάμηνο το πολύ. Εκεί είναι βασικό να μην αγνοείς το σώμα σου. Συνεχίζεται ο πόνος πάνω από 3 μήνες; Ψάξε να δεις τι είναι. Είναι βασικό.

–Υπάρχει κάτι άλλο που έκανες, το οποίο θεωρείς ότι σε βοήθησε;

Δουλειά με τον εαυτό μου. Δεν υπάρχει άνθρωπος με χρόνιο πόνο, ο οποίος να μην χρειάζεται δουλειά με τον εαυτό του σοβαρή.

–Πλέον, τι κάνεις στη δική σου καθημερινότητα για να προστατεύεις το μυοσκελετικό σου σύστημα;

Μόλις ανοίξω τα μάτια μου, ανεβαίνω στον διάδρομο και τρέχω. Κάθε μέρα, συνήθως για 30-35 λεπτά, αν δεν έχω χρόνο έστω για 15. Ο διάδρομος είναι για να ξυπνήσω, για να δω τα mail μου και να απαντήσω – ενίοτε γράφω ή διορθώνω και κείμενα. Μετά πάω γυμναστήριο, τρεις φορές την εβδομάδα. Μία φορά την εβδομάδα κάνω γιόγκα και τώρα έχω ξαναρχίσει και μια φορά την εβδομάδα Pilates. Μένουν δύο μέρες. Αν έχω χρόνο αυτές τις δύο μέρες και έχει καλό καιρό, πάω θάλασσα, έστω και για ένα τέταρτο.

Επίσης, εδώ και έναν χρόνο κάνω διαλειμματική διατροφή κι όταν δυσκολεύομαι να με πάρει ο ύπνος, κάνω διαλογισμό ή ακούω TedX. Ο ύπνος είναι βασικός, το ίδιο και η διατροφή, η διατήρηση του σωματικού βάρους σε χαμηλά επίπεδα παίζει τεράστιο ρόλο όταν μιλάμε για χρόνιο μυοσκελετικό πόνο.

Αν δεν κάνω όλα τα παραπάνω, δεν είμαι καλά. Αν δεν είμαι καλά, πονάω πιο εύκολα. Το πιο βασικό απ’ όλα είναι ότι έχω μια πολύ υγιή και λειτουργική σχέση στο σπίτι και ότι λατρεύω τη δουλειά μου – μπορώ να εργάζομαι άπειρες ώρες. Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι έχω αρκετό στρες, όχι επειδή δεν μου αρέσει η δουλειά, αλλά επειδή με πιέζει ο ρυθμός της – να μην καθυστερήσουν τα ραντεβού.

*Trigger points είναι εστιασμένοι πυρήνες μόνιμου σπασμού που δημιουργούνται σε έδαφος μυϊκής κακοποίησης ή μυϊκής επιβάρυνσης (χρόνιας ή οξείας). Π.χ. από σήκωμα βάρους, υπέρχρηση, χτύπημα, καθιστική ζωή, κακή στάση σώματος. Συγκεκριμένες πιέσεις στα trigger points ανακουφίζουν από τον πόνο.

Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο της Κατερίνας Μουστάκα «Τάδε έφη Κατερίνα. Οι μικρές μου αλήθειες».