ΠΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΡΡΩΣΤΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΖΩΑ

Εξαιτίας του COVID-19 μάθαμε όλοι για τις ζωονόσους και για το πώς τα ζώα μάς μεταδίδουν ιούς. Μήπως, όμως, ισχύει και το αντίστροφο; Μήπως κι εμείς με τη σειρά μας μπορούμε να θέσουμε σε κίνδυνο την υγεία τους;

Μέσα στα δύο χρόνια του κορονοϊού, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας άκουσε και ξαναάκουσε τον όρο «ζωονόσος». Υποθέτω, βέβαια, ότι θα προτιμούσε να μην τον είχε ακούσει ποτέ.

Ζωονόσοι, λοιπόν, χαρακτηρίζονται τα λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο, καθώς και μεταξύ των ζώων. Όπως εξηγεί το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, αυτό μπορεί να συμβεί είτε άμεσα (π.χ. επαφή με μολυσμένα ζώα ή τα κόπρανά τους), είτε έμμεσα (π.χ. από κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων). Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν την εξάπλωσή τους είναι οι μαζικές μετακινήσεις ανθρώπων και ζώων, η προσαρμογή των μικροβίων και η εντατικοποίηση της εκτροφής παραγωγικών ζώων.

Στην περίπτωση του ιού SARS-CoV-2, ο κ. Θεοκλής Ζαούτης, καθηγητής Παιδιατρικής και Επιδημιολογίας στο Perelman School of Medicine στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania και Διευθυντής του Τμήματος Λοιμωδών Νοσημάτων στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Philadelphia, αναφέρει σε κείμενό του ότι «οι επιστήμονες διατυπώνουν δύο πιθανά σενάρια για την προέλευση του.

Πρώτον, ο ιός μπορεί να έχει αναπτυχθεί μέσω φυσικής επιλογής σε ένα ζώο-ξενιστή και στη συνέχεια να μεταφέρθηκε σε έναν ανθρώπινο ξενιστή. Εναλλακτικά, μπορεί να έχει μεταδοθεί σε ανθρώπους σε ένα πρώιμο στάδιο της ανάπτυξής του και να παρέμεινε ασυμπτωματικός και μη ανιχνευμένος μέχρι να εξελιχθεί στην τρέχουσα κατάστασή του».

Οδός διπλής κατεύθυνσης

Παθογόνοι μικροοργανισμοί, λοιπόν, μπορούν να περάσουν από τα ζώα στον άνθρωπο (spillover). Μπορεί, όμως, να συμβεί και το αντίστροφο, δηλαδή να περάσουν από τον άνθρωπο στα ζώα (spillback). Η έννοια του spillback ή reverse-zoonosis (αντίστροφη ζωονόσος) ήταν το επίκεντρο ανασκόπησης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ecology Letters (Μάρτιος 2022).

Με όλη την προσοχή που έχουν λάβει οι ζωονόσοι τον τελευταίο καιρό, ομάδα ειδικών στην οικολογία, τη μικροβιολογία και τις μολυσματικές ασθένειες προσπάθησε να ρίξει φως στο πότε και πώς οι άνθρωποι μεταδίδουν ασθένειες στα ζώα.

Η ομάδα με επικεφαλής επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι μπορεί να μεταδώσουν ιούς στα ζώα πιο συχνά από ότι γνωρίζαμε. Εντόπισαν σχεδόν 100 τεκμηριωμένες περιπτώσεις, περίπου οι μισές από τις οποίες αφορούσαν ζώα σε αιχμαλωσία, όπως π.χ. σε ζωολογικούς κήπους, όπου οι άνθρωποι έρχονται τακτικά σε επαφή μαζί τους και είναι πολύ πιο πιθανό να παρακολουθούνται στενά. Το 60% των συνολικών κρουσμάτων αφορούσε πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως χιμπατζήδες και γορίλες, που συγγενεύουν με εμάς και είναι πιο ευάλωτα.

iStock

Η έρευνα περιορίζεται στα περιστατικά τα οποία έχουν καταγραφεί από επιστήμονες, κάτι που σημαίνει ότι ο πραγματικός αριθμός είναι μεγαλύτερος. Για παράδειγμα, πέντε λεοπαρδάλεις του χιονιού που πέθαναν από COVID-19 σε ζωολογικούς κήπους των ΗΠΑ και πιθανότατα προσβλήθηκαν από τους φροντιστές τους, δεν αναφέρθηκαν στην επιστημονική βιβλιογραφία και έτσι δεν λήφθηκαν υπόψη. Επιπλέον, είναι πιθανόν να υπάρχουν αρκετά περιστατικά στη φύση, όπου οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με ζώα, αλλά να μην το έχουμε παρατηρήσουμε.

Τα παραπάνω, σχολιάζει η Anna Fagre, ιολόγος και κτηνίατρος άγριας ζωής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο και βασική συγγραφέας της μελέτης, «μας κάνουν να αναρωτιόμαστε για τα περιστατικά που έχουμε παραβλέψει, καθώς και για το τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τη δημόσια υγεία και την υγεία και τη διατήρηση των ειδών που έχουν μολυνθεί».

Συμπληρώνοντας τον κύκλο της ζωονόσου

Πώς, όμως, μεταδίδονται οι ανθρώπινες ασθένειες στα ζώα; Αυτό συμβαίνει συνήθως είτε επειδή τα ζώα βρίσκονται κοντά σε λύματα και λεκάνες απορροής, είτε επειδή «κολλάνε» παράσιτα που ζουν πάνω ή μέσα μας, είτε επειδή εισπνέουν κάποιο από τα παθογόνα του αναπνευστικού μας συστήματος.

Πού μπορεί να οδηγήσει η κατάσταση αυτή; Θα μπορούσε να πυροδοτήσει μαζικούς θανάτους, θέτοντας σε κίνδυνο τον πληθυσμό των ζώων. Εναλλακτικά, το ζώο θα μπορούσε να γίνει δεξαμενή για το παθογόνο, το οποίο στη συνέχεια θα μπορούσε να μεταλλαχθεί και ίσως να «διαχυθεί» πίσω στους ανθρώπους.

Unsplash Scott Carroll

Έχουμε ήδη περάσει τον SARS-CoV-2 σε ελάφια με λευκή ουρά στη Βόρεια Αμερική και οι επιστήμονες ανησυχούν ότι, κάποια στιγμή, αυτά τα ζώα θα μπορούσαν να... δώσουν μια νέα μορφή του ιού. Μάλιστα, επιστήμονες στον Καναδά φαίνεται να ανακάλυψαν την πρώτη πιθανή περίπτωση ελαφιού που έχει μεταδώσει τον κορονοϊό σε άνθρωπο. Η μελέτη αυτή, ωστόσο, δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί.

Το καλά νέα, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη για να προβλέψουν ποια είδη μπορεί να κινδυνεύουν να προσβληθούν από τον ιό. Συμπληρώνουν, ωστόσο, ότι ενώ η διάχυση είναι πιθανό να προβλεφθεί, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το πόσο λίγα γνωρίζουμε για τις ασθένειες της άγριας ζωής.