ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΠΡΙΝ ΚΑΝ ΓΕΝΝΗΘΟΥΜΕ

Αλήθεια, έχουμε κάποιας μορφής συνείδηση όταν γεννιόμαστε; Μια νέα έρευνα έφερε στο φως δεδομένα για το πώς οι πρώιμες εμπειρίες μπορούν να χαραχτούν στον βρεφικό εγκέφαλο και να διαμορφώσουν αυτό που αποκαλούμε συνείδηση του εαυτού.

Η έννοια της συνείδησης είναι ευρεία, χρησιμοποιείται με πολλούς τρόπους και άπτεται πολλών επιστημονικών πεδίων. Υπάρχουν όμως –τουλάχιστον– τρεις πρωταρχικές και διαφορετικές βασικές έννοιες.

Η πρώτη έχει να κάνει με τη λειτουργική επίγνωση και την ανταπόκριση στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Μιλάμε τότε για τη νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού η οποία του επιτρέπει, σε προέκταση των αισθήσεών του, να αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του και το περιβάλλον του.

Η δεύτερη έννοια έχει να κάνει με την υποκειμενική εμπειρία, ενώ η τρίτη είναι η ρητή αυτοσυνείδητη επίγνωση και υπάρχει μόνο σε ανθρώπινα όντα. Πρόκειται για την αίσθηση της «θέσης» και της σημασίας μας στον κόσμο καθώς και του αντίκτυπου των πράξεών μας.

Ποια συνείδηση έχουν τα μωρά

Σε αυτό το άρθρο δεν μας απασχολεί η ευσυνειδησία που φέρει ηθικές προεκτάσεις, αλλά περισσότερο η πρώτη και η δεύτερη έννοια, και το πότε αυτές εμφανίζονται. Καθώς όλοι αναρωτιόμαστε πώς είναι να είσαι μωρό, μιας και κανένας δεν θυμάται τη βρεφική του ηλικία, οι επιστήμονες διαφωνούν για το αν η συνείδηση εμφανίζεται «νωρίς», δηλαδή κατά τη γέννηση ή λίγο μετά, ή «αργά», μετά το 1ο έτος.

Τώρα, μια διεθνής ομάδα ερευνητών από το Trinity College του Δουβλίνου και ειδικών επιστημόνων από την Αυστραλία, τη Γερμανία και τις ΗΠΑ διαπίστωσε βάσει ενδείξεων πως κάποια μορφή συνειδητής εμπειρίας είναι παρούσα από τη γέννηση και ίσως ακόμη και στα τέλη της εγκυμοσύνης.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η μελέτη δείχνει ότι ο εγκέφαλος ενός βρέφους είναι ικανός να σχηματίσει συνειδητές εμπειρίες που διαμορφώνουν την αναδυόμενη κατανόηση του εαυτού του και του περιβάλλοντος. Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Trends in Cognitive Science, έχουν σημαντικές κλινικές, ηθικές και δυνητικά νομικές επιπτώσεις, σύμφωνα με τους συγγραφείς.

Νέες τεχνολογίες, νέα δεδομένα

Η μελέτη χρησιμοποιεί δείκτες απεικόνισης του εγκεφάλου, που αποδεδειγμένα υποδεικνύουν τη συνείδηση στους ενήλικες, για να αξιολογήσει τη συνείδηση στα βρέφη για πρώτη φορά. Πρόκειται για υπερσύγχρονα τεχνολογικά μέσα, μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου, που είναι γνωστές με την ονομασία fMRI (μαγνητική απεικόνιση λειτουργικού συντονισμού) και καταγράφουν τη νευρωνική δραστηριότητα του εγκεφάλου και άλλα, τα οποία δεν έχει νόημα να αναφερθούν αναλυτικά εδώ.

Σύμφωνα λοιπόν με τα πορίσματα, τα βρέφη φαίνονται ικανά να ενσωματώσουν αισθητηριακές και να αναπτύξουν γνωστικές αντιδράσεις σε συνειδητές εμπειρίες από πολύ νωρίς. Υπολογίζεται ότι λίγο μετά την 35η εβδομάδα κύησης (μια τελειόμηνη κύηση ισοδυναμεί με 40 εβδομάδες), τα νεογνά, ενώ γνωρίζουν λιγότερα αντικείμενα και χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αντιληφθούν το περιβάλλον τους σε σχέση με τους ενήλικες, μπορούν να επεξεργαστούν μια ποικιλία πληροφοριών, όπως για παράδειγμα ήχους από διάφορες γλώσσες.

ΟΙ ΠΟΛΥ ΠΡΩΙΜΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΕΝΟΣ ΒΡΕΦΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΟΥΝ ΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ.

Το ότι αντιλαμβάνονται λοιπόν τη φωνή της μητέρας τους ήδη μέσα στη μήτρα και αντιδρούν σε αυτή είναι γεγονός. Καθώς ο εγκέφαλος του βρέφους αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς στο τελευταίο τρίμηνο της κύησης, αλλά και στο πρώτο της ζωής εκτός μήτρας, φαίνεται ότι οι εμπειρίες που βιώνει το μωρό μπορούν να αφήσουν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην αναπτυσσόμενη αίσθηση του εαυτού τους και στην κατανόηση του περιβάλλοντός τους.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος και οι απεριόριστες δυνατότητές του

Επομένως, το ότι ένα έμβρυο μπορεί να βιώνει το στρες της μητέρας του, να αντιδρά σε δυνατούς ήχους και νανουρίσματα, αλλά και να νιώθει τον πόνο σε μια μονάδα εντατικής νοσηλείας νεογνών σε περίπτωση που γεννηθεί πρόωρα, είναι πλέον δεδομένα. Καθώς και το ότι όλες αυτές οι πολύ πρώιμες εμπειρίες είναι δυνατόν να διαμορφώσουν τη συνείδησή του για τον κόσμο μεγαλώνοντας.

Η έρευνα αυτή άνοιξε τον δρόμο για τη χρήση όλο και πιο εξελιγμένων τεχνολογικά μέσων σε βρέφη, γεγονός που θα απαιτήσει περαιτέρω προσαρμογές του τεχνικού εξοπλισμού, ώστε να είναι ανεκτός από τον οργανισμό των βρεφών. Μας φέρνει όμως και ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση των δυνατοτήτων του ανθρώπινου εγκεφάλου. Μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να τον κατανοήσουμε πλήρως και όσο είναι στο χέρι μας, ας μην ξεχνάμε πως όσα νιώθουμε αλλά και όσα προσφέρουμε ως ερεθίσματα στα μωρά από τις τελευταίες κιόλας εβδομάδες της κύησης μπορούν πράγματι να «χαραχτούν» στον εγκέφαλό τους.