ΠΟΤΕ Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΕ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Φταίνε οι παχύσαρκοι που δεν μπορούν να αδυνατίσουν; Φταίνε τα λάθη που γίνονται στις δίαιτες ή μήπως έχει επηρεαστεί ο εγκέφαλος σε βαθμό μη αναστρέψιμο; Οι νέες έρευνες φωτίζουν τη σχέση της παχυσαρκίας με τα εγκεφαλικά κυκλώματα κι εμείς την αναζητάμε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως είναι παχύσαρκοι, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, διαβήτη, ορισμένους τύπου καρκίνου και άλλες ασθένειες, που όμως μπορούν να προληφθούν.

Μόνο στις ΗΠΑ, περισσότεροι από 4 στους 10 ενήλικες είναι κλινικά παχύσαρκοι και αυτοί οι αριθμοί αυξάνονται - είναι ήδη αυξημένοι κατά 30,5% τις τελευταίες 2 δεκαετίες. Όσο για την Ελλάδα, βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στην ΕΕ όσον αφορά την παχυσαρκία των ενηλίκων - το 63% των Ελλήνων ηλικίας άνω των 18 είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι -, αλλά δυστυχώς στην παιδική παχυσαρκία, διατηρούμε την πρωτιά.

Η παχυσαρκία είναι νόσος και ένας πρωταρχικός ένοχος είναι η πρόσβαση σε τόσες πολλές λιχουδιές χαμηλού κόστους, υψηλής θερμιδικής αξίας, πλούσιες σε λιπαρά που ο εγκέφαλός μας είναι προετοιμασμένος να ποθεί, λένε οι ειδικοί. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο η παχυσαρκία είναι ζήτημα προσωπικών επιλογών και αυτοπειθαρχίας ή ζήτημα εγκεφαλικής δυσλειτουργίας, ορμονών και εθισμού. Με απλά λόγια, φταίνε οι παχύσαρκοι που δεν μπορούν να αδυνατίσουν;

Παχυσαρκία: Μία νέα έρευνα για τη χημεία του εγκεφάλου

Οι επιστήμονες της Virginia Tech, μιας πολυτεχνικής, ερευνητικής σχολής στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, έχουν ξεκινήσει μία μεγάλη μελέτη, επιχειρώντας μια βουτιά στη χημεία του εγκεφάλου που γεννά την επιθυμία για ανθυγιεινά, λιπαρά τρόφιμα. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες εξετάζουν την καλωδίωση στον εγκέφαλό μας που μας κάνει να τρώμε πάρα πολύ φαγητό με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.

Unsplash Christopher Williams

Η επικεφαλής ερευνήτρια Sora Shin, PhD, ελπίζει ότι το πόρισμα θα εξηγήσει έναν βασικό λόγο για τον οποίο αποτυγχάνουν τόσοι πολλοί διαιτολόγοι. Πιστεύει ότι τα ευρήματα θα διευκρινίσουν γιατί το να κόψουμε τις αγαπημένες μας λιχουδιές μπορεί στην πραγματικότητα να μας κάνει να τις λαχταράμε ακόμη περισσότερο, με στόχο νέες προσεγγίσεις για την καταπολέμηση της υπερφαγίας.

Η Shin και οι συνάδελφοί της θα βασιστούν σε δεκαετίες έρευνας - συμπεριλαμβανομένων των δικών τους προηγούμενων μελετών σε ποντίκια - που δείχνουν ότι ορισμένες ορμόνες, όπως η λεπτίνη, έχουν βαθύ αντίκτυπο στην όρεξη και την υπερκατανάλωση τροφής. Η μελέτη της Virginia Tech θα επικεντρωθεί στο κύκλωμα λεπτίνης-απόκρισης στον εγκέφαλο.

Μακροπρόθεσμα, τα αποτελέσματά της θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία φαρμάκων που θα επιδρούν στον εγκέφαλο με στόχο την καταπολέμηση της παχυσαρκίας. Αλλά βραχυπρόθεσμα, θα μπορούσαν πιθανότατα να καταρρίψουν την ιδέα ότι οι παχύσαρκοι άνθρωποι φταίνε αποκλειστικά για τα προβλήματα βάρους τους.

Λεπτίνη: Το κλειδί για την παχυσαρκία;

Ο εγκέφαλος μας χρησιμοποιεί ορισμένους δείκτες, για να παρακολουθεί τις ενεργειακές ανάγκες του σώματος. Ένας από αυτούς τους δείκτες, είναι η λεπτίνη. Η λεπτίνη, που είναι γνωστή και ως «ορμόνη της πείνας», κρατάει ενήμερο τον εγκέφαλο για τα επίπεδα του λίπους στο σώμα μας. Μόλις η λεπτίνη δείξει πτωτικά επίπεδα λίπους, τότε ενεργοποιείται ο μηχανισμός της πείνας και κατ’ επέκταση η αύξηση του βάρους.

Η λεπτίνη είναι μία από τις πολλές ορμόνες που παράγονται από τα λιποκύτταρα που μπορούν να μειώσουν την όρεξη δίνοντας σήμα στον εγκέφαλο ότι είμαστε «γεμάτοι» μετά το φαγητό και ότι το σώμα έχει αρκετά αποθέματα ενέργειας (όπως το σωματικό λίπος). Βοηθά στη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους για μεγάλες χρονικές περιόδους μέσω της αλληλεπίδρασής της με τον υποθάλαμο, την περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για διαδικασίες αυτορρύθμισης, όπως η θερμοκρασία του σώματος, η δίψα και η πείνα.

Η λεπτίνη φαίνεται επίσης να επηρεάζει τον μεταβολισμό,  τη ρύθμιση του ενδοκρινικού συστήματος, το ανοσοποιητικό σύστημα και την ανάπτυξη του καρκίνου, σύμφωνα με τους ειδικούς.

Τα επίπεδα της ορμόνης στο αίμα είναι χαμηλότερα σε αδύνατα άτομα και υψηλότερα σε άτομα που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Αλλά τα επίπεδα λεπτίνης μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με πολλά πράγματα, συμπεριλαμβανομένων του πότε φάγαμε τελευταία φορά και τις συνήθειες του ύπνου μας.

iStock

Η λεπτίνη έχει μια πιο βαθιά επίδραση όταν χάνουμε βάρος. Καθώς χάνουμε σωματικό λίπος, τα επίπεδα λεπτίνης μειώνονται, πράγμα που δίνει σήμα στον εγκέφαλο να πιστεύει ότι λιμοκτονούμε. Αυτό προκαλεί έντονη πείνα που μπορεί να οδηγήσει σε υπερκατανάλωση τροφής.

Τι προκαλεί η αντίσταση στη λεπτίνη

Η αποφυγή τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά μπορεί να επηρεάσει τα επίπεδα λεπτίνης. Επιπλέον, πολλοί παχύσαρκοι άνθρωποι δεν ανταποκρίνονται καλά στα σήματα καταστολής της όρεξης που στέλνει η λεπτίνη, παρόλο που έχουν υψηλότερα επίπεδα λεπτίνης.

Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος αντίστασης στη λεπτίνη και συνεπώς στην καταστολή της όρεξης που φυσιολογικά θα προκαλούσε, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για τους ανθρώπους που έχουν παχυσαρκία να αντισταθούν στην επιθυμία για λιπαρά τρόφιμα.

Εάν έχετε αντίσταση στη λεπτίνη, ο εγκέφαλός σας δεν ανταποκρίνεται τόσο καλά όσο θα έπρεπε στη λεπτίνη, οπότε δεν αισθάνεστε χορτάτοι και τρώτε περισσότερο, παρόλο που το σώμα σας έχει αρκετό αποθηκευμένο λίπος.

Η αντίσταση στη λεπτίνη κάνει επίσης το σώμα να εισέλθει σε κατάσταση λιμοκτονίας, οπότε ο εγκέφαλος μειώνει τα επίπεδα ενέργειας και σας κάνει να χρησιμοποιείτε λιγότερες θερμίδες για να διατηρήσετε τα αποθέματα λίπους.

Εδώ και χρόνια, οι ερευνητές εργάζονται για την ανάπτυξη θεραπευτικών αγωγών που μπορούν να ελέγξουν τις ορμόνες της πείνας, όπως η λεπτίνη, για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας.

Οι λιχουδιές οδηγούν σε αντίσταση στη λεπτίνη

Oι επιστήμονες του Baylor College of Medicine έχουν διαπιστώσει ότι η λεπτίνη μπορεί να είναι μόνο ένα μέρος της σύνδεσης εντέρου-εγκεφάλου με την παχυσαρκία. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Clinical Investigation, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά αυξάνουν την παραγωγή μιας ορμόνης του εντέρου (γνωστής ως GIP) που εμποδίζει τις επιδράσεις της λεπτίνης - πιθανώς εξηγώντας την αντίσταση στη λεπτίνη.

«Αποκαλύψαμε ένα νέο κομμάτι του περίπλοκου παζλ του τρόπου με τον οποίο το σώμα διαχειρίζεται το ενεργειακό ισοζύγιο και επηρεάζει το βάρος», λέει ένας εκ των συγγραφέων της μελέτης Makoto Fukuda, PhD, επίκουρος καθηγητής στο Baylor. «Δεν γνωρίζαμε πώς μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά ή υπερκατανάλωση τροφής οδηγεί σε αντίσταση στη λεπτίνη».

Παχυσαρκία: Πρέπει να αποκωδικοποιηθεί η σχέση εντέρου - εγκεφάλου

Οι επιστήμονες που μελετούν τη λεπτίνη από την ανακάλυψή της το 1994 δεν είναι απολύτως σίγουροι πώς και γιατί αυτή η πολύπλοκη αλληλεπίδραση λίπους, ορμονών και εγκεφαλικών κυκλωμάτων οδηγεί στην παχυσαρκία. Όταν ανακαλύφθηκε η λεπτίνη, όλοι πίστευαν ότι βρέθηκε το κλειδί για την παχυσαρκία, αλλά δεν είναι κάτι τόσο απλό τελικά.

Γνωρίζουμε τώρα ότι η λεπτίνη δεν ενεργεί μόνη της. Ενεργοποιεί πολλά κυκλώματα στα κύτταρά μας και σε πολλά μονοπάτια που με τη σειρά τους προκαλούν πολλές αποκρίσεις, όχι μόνο στον εγκέφαλο, αλλά και σε διάφορα είδη κυττάρων, συμπεριλαμβανομένων των καρκινικών.

Σε εργαστηριακή έρευνα, η Shin και οι συνάδελφοί της ανακάλυψαν ότι τα ποντίκια που εκτέθηκαν σε δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά έτειναν να επιλέγουν τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, όταν τους δινόταν η επιλογή, έναντι της κανονικής διατροφής τους. Αλλά διαπίστωσαν επίσης ότι τα τρωκτικά έτρωγαν πάρα πολύ μετά από μια περίοδο αποχής από τα λιπαρά τρόφιμα.

Unsplash Shayna Douglas

Όλοι ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει μόνο στα ποντίκια. Τα περισσότερα άτομα που κάνουν δίαιτα υποτροπιάζουν, επιστρέφοντας στις προηγούμενες διατροφικές τους συνήθειες: αυξημένα λιπαρά και υπερφαγία.

Η νέα λοιπόν μελέτη θα προσπαθήσει να κατανοήσει τα πολύπλοκα κυκλώματα εντέρου-εγκεφάλου που επηρεάζει η λεπτίνη, με στόχο να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην επιστημονική γνώση: ποιες εγκεφαλικές οδοί ευθύνονται για την υποτροπή της δίαιτας με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.

Η καθημερινή πάλη με τον εγκέφαλό μας

Η μελέτη της είναι η πρώτη του είδους της που εξετάζει πιο προσεκτικά τις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες πιστεύεται ότι παίζουν κεντρικό ρόλο στη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής και του σωματικού βάρους. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι η παχυσαρκία είναι, τουλάχιστον εν μέρει, αποτέλεσμα ενός προβλήματος δυσλειτουργίας του εγκεφαλικού κυκλώματος σε μοριακό και νευρωνικό επίπεδο, αντί για ζήτημα ατομικής θέλησης.

Μέχρι όμως να αποδειχθεί αυτό πλήρως και να οδηγήσει σε μια αποτελεσματική θεραπεία, το «παιχνίδι» θα κρίνεται στην καθημερινή πάλη μεταξύ εμάς και του εγκεφάλου μας. Οι νευρωνικές συνδέσεις αλλάζουν και με την αλλαγή συνηθειών.

Συμβουλές για τη διατήρηση υγιούς βάρους

Ξέροντας ότι στον εγκέφαλό μας δεν αρέσει να χρησιμοποιεί το αποθηκευμένο λίπος για τις καθημερινές του δραστηριότητες, αλλά προτιμάει να το κρατάει, για τις περιπτώσεις που κρίνει αναγκαίες για την επιβίωση μας, το το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε μέχρι στιγμής είναι να ακολουθήσουμε τις συμβουλές για τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους. Που σημαίνει:

• Τρώμε πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, ισορροπημένα γεύματα και περιορίζουμε επεξεργασμένες τροφές και σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.
• Ασκούμαστε συστηματικά, βάζοντας ως στόχο τα 30 λεπτά καθημερινά τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.
• Προσπαθούμε να διαχειριστούμε τα επίπεδα του άγχους μας, με στόχο έναν 7ωρο ύπνο. Οι κακές συνήθειες ύπνου και τα υψηλά επίπεδα άγχους συνδέονται και τα δύο με την αύξηση βάρους.