ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

Η επίδραση του περιβάλλοντος στην υγεία μας είναι αδιαμφισβήτητη. Τι πρέπει να κάνουμε για να περιορίσουμε τον αντίκτυπο μελλοντικών κρίσεων;

Πολλές φορές στις συζητήσεις που αφορούν την υγεία μας αναφερόμαστε στην επίδραση που έχει πάνω της το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Τι είναι όμως αυτό το περιβάλλον, το οποίο έχουμε συνήθως στο μυαλό μας σαν κάτι αόριστο; Πόσο μπορεί τελικά να μας επηρεάσει και τι μπορούμε να κάνουμε για να μας προστατέψουμε;

Τις απαντήσεις μάς δίνει ο δρ Άγις Τσουρός, διεθνής σύμβουλος κυβερνήσεων κρατών και πόλεων για την υγεία και τη βιωσιμότητα, πρώην Διευθυντής Πολιτικής και Διακυβέρνησης για την Υγεία και την Ευεξία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια, και Επίκουρος Καθηγητής στον τομέα της Παγκόσμιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.

– Σε τι αναφερόμαστε όταν μιλάμε για περιβαλλοντικούς παράγοντες υγείας;

Θέματα που άπτονται του πεδίου περιβάλλον και υγεία σχετίζονται με την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε, την ποιότητα του νερού που πίνουμε, τα τοξικά απόβλητα και τον τρόπο που μπορεί να μολύνουν τη γη, με τοξικές ουσίες που παράγονται από τη βιομηχανία και διασπείρονται στο περιβάλλον μέσω του αέρα, του νερού, της γης. Η σχέση των παραγόντων αυτών με την υγεία είναι ευθεία γραμμή. Για παράδειγμα, η ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε δημιουργεί πληθώρα παθήσεων, όπως οι αναπνευστικές, οι οποίες μάλιστα αφορούν όλες τις ηλικίες.

Υπάρχουν, επίσης, τα περιβάλλοντα που δημιουργούμε εμείς οι άνθρωποι, όπως οι εσωτερικοί χώροι. Το κάπνισμα π.χ. επηρεάζει τη διαβίωση στους χώρους αυτούς. Το δομημένο περιβάλλον περιλαμβάνει και στοιχεία όπως η ασφάλεια στη γειτονιά, οι δρόμοι που παίζουν τα παιδιά, η πρόσβαση στο πράσινο, ο τρόπος που είναι φτιαγμένα τα πάρκα, η ποιότητα των σπιτιών.

iStock

– Τελικά, υπάρχει το λεγόμενο eco-anxiety ή είναι μια υπερβολή της εποχής;

Η καθημερινότητα σήμερα, όσον αφορά θέματα υγείας, δίνει πάρα πολλά ερεθίσματα στον πολίτη, ώστε να αισθάνεται ότι το περιβάλλον που ζει και μεγαλώνει τα παιδιά του μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία. Το eco-anxiety είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά. Η κλιματική κρίση προμηνύει ένα σωρό μελλοντικές απειλές για την υγεία των ανθρώπων, που θα συμβούν όχι στους επόμενους αιώνες, αλλά στα επόμενα χρόνια. Αυτό δημιουργεί, ιδιαίτερα στους νεότερους, ένα αίσθημα άγχους, ανασφάλειας και αβεβαιότητας.

Η πανδημία θα μπορούσε να αποτελεί μία πρόβα τζενεράλε για το πώς θα μπορούσαμε να βιώσουμε καταστάσεις που μας επηρεάζουν δραματικά σε ένα περιβάλλον, το οποίο όχι απλά παραμελήσαμε, αλλά σε πολλούς τομείς έχει υποστεί μη αναστρέψιμες καταστροφές.

– Σε τι αναφέρεστε όταν λέτε ότι έχουν προκληθεί μην αναστρέψιμες καταστροφές;

Κατ’ αρχάς, έχει επηρεαστεί σημαντικά η βιοποικιλότητα του πλανήτη. Χάνονται πάρα πολλά είδη από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο. Καταστρέφονται δάση και δεν μιλάμε μόνο για τον Αμαζόνιο, όπου η κατάσταση είναι πάρα πολύ δύσκολο να αντιστραφεί. Επίσης, η αύξηση της θερμοκρασίας με πολύ μεγάλη δυσκολία θα μπορέσει να μείνει μέσα στα όρια που είχε θέσει η παγκόσμια κοινότητα.

Δεν είμαστε πλέον στο παρά πέντε, αλλά στο και πέντε. Γι’ αυτό, πολλά παιδιά σήμερα φωνάζουν σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις και που επί δεκαετίες μετέφεραν την σκυτάλη της ευθύνης για το περιβάλλον στις επόμενες κυβερνήσεις, αγνοώντας το πόσο κακό κάνουν με το να κωλυσιεργούν.

iStock

– Μιλώντας για την κλιματική κρίση, με ποιον τρόπο αναμένεται να επηρεάσει την υγεία των κατοίκων της Ευρώπης;

Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί μία ευαλωτότητα, που σχετίζεται με την ηλικία, με τον τόπο διαμονής, την κατάσταση της υγείας, τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Διαφορετικά βιώνει τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία του κάποιος που είναι φτωχός από κάποιον που είναι πλούσιος, κάποιος που μένει σε μια υποβαθμισμένη περιοχή του λεκανοπεδίου της Αττικής και κάποιος που μένει στα βόρεια προάστια ή σε ένα ακριτικό νησί.

Οι απειλές που προκύπτουν από την κλιματική κρίση είναι γνωστές: καύσωνες, πλημμύρες, περαιτέρω ρύπανση του αέρα και του νερού, διατροφική ανασφάλεια που θα οδηγήσει περιοχές του πλανήτη σε τροχιά λιμών, μεταδοτικές ασθένειες που θα γίνονται όλο και πιο συχνές.

Μην ξεχνάμε, βέβαια, τις φυσικές καταστροφές στις δομές και υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής υποστήριξης. Αν τα ακραία φυσικά φαινόμενα προκαλέσουν εκεί βλάβες, ποιος θα υποστηρίξει τον πληθυσμό που θα έχει ανάγκη;

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ ΚΙ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΘΑ ΠΛΗΡΩΣΟΥΝ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ, ΕΠΕΙΔΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΗ ΣΩΣΤΑ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕΙ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΕΥΑΛΩΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΜΜΕΣΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ.

– Συχνά θεωρούμε ότι οι συζητήσεις αυτές αφορούν υποθετικά σενάρια.

Χρειαζόμαστε ευαισθητοποίηση σε ότι αφορά το περιβάλλον και την υγεία μας. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι σαν κοινωνία. Δεν μιλάμε για φαινόμενα που βρίσκονται στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αλλά για μία πραγματικότητα με την οποία πρέπει να μάθουμε να ζούμε. Κατά κάποιον τρόπο πρέπει να συμφιλιωνόμαστε με τις πιθανότητες τέτοιων φαινομένων και να προετοιμαζόμαστε.

Όταν σκεφτόμαστε μελλοντικές παγκόσμιες, εθνικές, μεγάλες κρίσεις δημόσιας υγείας, πρέπει να σκεφτόμαστε εκείνους που θα υποφέρουν άμεσα, αλλά και εκείνους που θα πληρώσουν το τίμημα, επειδή η κοινωνία δεν ήταν προετοιμασμένη σωστά να υποστηρίξει τους πιο ευάλωτους από τις έμμεσες συνέπειες των απειλών.

– Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε να διαχειριστούμε μια τέτοια κατάσταση;

Σήμερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δίνει βάρος στην κοινότητα, στο τοπικό επίπεδο, στην δημιουργία ανθεκτικότητας. Στόχος είναι να δίνεται στον ενεργό πολίτη η δυνατότητα να συμμετέχει στις αποφάσεις, να έχει πρόσβαση στην πληροφορία, να μπορεί κι εκείνος να ενεργοποιείται για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων. Βασική προϋπόθεση, βέβαια, είναι η ύπαρξη πολιτικής βούλησης.

Υπάρχουν χώρες που την διαθέτουν κι έχουν προχωρήσει στον σχεδιασμό, στην εκπαίδευση των ανθρώπων που θα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, στη δημιουργία υπηρεσιών, στην επένδυση στην κοινότητα και στους πολίτες που μπορεί να είναι ενεργοί συμμετέχοντες σε τέτοιες περιπτώσεις.

Δυστυχώς, δεν μιλάμε για κάτι που ξέρουμε πότε θα μας χτυπήσει την πόρτα. Πρέπει να επενδύσουμε στο ο μη γένοιτο. Όπως επενδύει κανείς στην άμυνα και αγοράζει αεροπλάνα, με τον ίδιο τρόπο πρέπει να σκέφτεται και τις μελλοντικές απειλές για την υγεία, που συνδέονται με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Ας έχουμε τις υπηρεσίες, ας έχουμε τον σχεδιασμό, ας κάνουμε αυτό που πρέπει, όπως κάνουν οι σοβαρές χώρες.

– Πού βρισκόμαστε ως χώρα τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πολιτείας;

Ακόμη δεν είμαστε εκεί που πρέπει να είμαστε. Η δημόσια υγεία παρουσιάζει αρκετές ελλείψεις σε πολλές υπηρεσίες. Ευαισθητοποίηση υπάρχει, αλλά θα ήταν δύσκολο να μην συμβαίνει αυτό. Όσο για το αν υπάρχει πολιτική βούληση για να γίνει αυτό που πρέπει στο άμεσο μέλλον; Θα δείξει.

Ωστόσο, δεν μιλάμε μόνο για τις εθνικές κυβερνήσεις, οι περιφέρειες, οι δήμοι έχουν τεράστιο ρόλο στην ενεργοποίηση των πολιτών. Ένα νομοθετικό διάταγμα που θα περάσει από τη βουλή δεν αρκεί για την ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Πρέπει τοπικά να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ώστε οι πολίτες να έχουν φωνή.

Είναι καιρός να αλλάξουμε σελίδα, χωρίς να κάνουμε κριτική ενός παρελθόντος, που μπορεί να μην είχε μπει στη λογική των μεγάλων απειλών για τη δημόσια υγεία. Είναι σημαντικό ό,τι κάνουμε να το κάνουμε συστηματικά, δείχνοντας ευαισθησία στην ευαλωτότητα.

– Γιατί είναι τόσο σημαντική η εστίαση στην ευαλωτότητα;

Τα νούμερα από όλες τις χώρες δείχνουν ότι εκείνοι που πραγματικά πλήρωσαν ακριβά την πανδημία ήταν οι φτωχοί, οι περιθωριοποιημένοι, εκείνοι που δεν είχαν πρόσβαση στις υπηρεσίες, που δεν είχαν φωνή, που δεν είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν τη στιγμή που είχαν ανάγκη.

Ένα μάθημα που αποκομίσαμε είναι η σημασία της κοινωνικής ευαλωτότητας, όταν υπάρχουν τέτοιου είδους κρίσεις για τη δημόσια υγεία. Αυτό το μάθημα μπορεί να γίνει γνώμονας για το πώς να σχεδιάζουμε και με τι ευαισθησία τις υπηρεσίες που φτιάχνουμε για τους πολίτες.

ΑΝ ΔΕΝ ΕΠΕΝΔΥΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΑΓΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ, ΘΑ ΤΟ ΒΡΟΥΜΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ.

– Φαντάζομαι ότι αυτός είναι ο λόγος που κάθε συζήτηση περί κλιματικής ή άλλης κρίσης περιλαμβάνει την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Είναι φυσική μια αντίδραση του ανθρώπου να θέλει να προχωρήσει και, αν θέλετε, να ξεχάσει κάποιες αρνητικές μνήμες και εμπειρίες. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι αυτήν τη στιγμή που υποτίθεται ότι σχεδιάζουν το μέλλον της χώρας μας. Υπάρχουν επαγγελματίες και οργανισμοί, οι οποίοι υποτίθεται ότι κάνουν σχέδια προετοιμασίας. Υπάρχουν κοινωνίες ανθρώπων οι οποίες έχουν ανάγκη να ακουστούν.

Αν μεταφέρουμε συνεχώς τη συζήτηση σε σεισμούς και καταποντισμούς, κάποιοι μπορεί να πουν ότι κινδυνολογούμε. Αν όμως πούμε ότι από τα μαθήματα που βγήκαν από την πανδημία, καταλάβαμε τι σημαίνει να σχεδιάζουμε μια πολιτική για όλους τους ανθρώπους, να έχουμε την οπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας, της προσβασιμότητας, της ετοιμότητας, της ανθεκτικότητας, αυτό μπορεί να μας δώσει τη δυνατότητα ό,τι σχεδιάσουμε να είναι πιο σωστό.

Getty Images via Unsplash+

– Όσον αφορά επομένως την καλή κατάσταση της υγείας μας, τι είναι πιο σημαντικό: το σύστημα υγείας ή το αστικό περιβάλλον;

Οι υπηρεσίες υγείας μιας χώρας μπορούν να συμμετέχουν σε ένα ποσοστό 15-20% στην υγεία του πολίτη. Τις χρειαζόμαστε, είναι απαραίτητες. Αλλά αυτό που δεν καταλαβαίνουν πολλοί είναι ότι η υγεία μας επηρεάζεται από μια σειρά καθοριστών (κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτισμικούς, οικονομικούς). Η δημιουργία περιβαλλόντων –τόσο φυσικών και δομημένων όσο και κοινωνικών– που να υποστηρίζουν την υγεία είναι μία τεράστια επένδυση.

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, έχουμε πολύ μεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα χρόνια νοσήματα. Τι μπορείς να κάνεις για να την αντιμετωπίσεις; Το να χτίσεις γυμναστήρια σε κάθε γειτονιά πιθανότατα δεν είναι εφικτό. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις που να προάγουν την φυσική άσκηση. Χρειάζεται, δηλαδή, ένα παιδί να μπορεί να παίζει με ασφάλεια με τους φίλους του, ο παππούς να πηγαίνει με τα εγγόνια του στο πάρκο, τα πεζοδρόμια να είναι για τους ανθρώπους και όχι γεμάτα εμπόδια, να έχει ο κόσμος πρόσβαση σε τρόφιμα που δεν θα επιβαρύνουν την υγεία του.

Αν δεν προνοήσουμε, αν δεν επενδύσουμε στην δημιουργία συνθηκών που προάγουν την υγεία και την ευεξία από τη στιγμή που το παιδί βρίσκεται στην κοιλιά της μητέρας, θα το βρούμε μπροστά μας.