ΦΕΡΙΤΙΝΗ: ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙΣ «ΑΔΕΙΕΣ» ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΣΙΔΗΡΟΥ

Αν η σιδηροπενική αναιμία είναι μια συχνή διάγνωση, ειδικά στις γυναίκες, οι αποθήκες σιδήρου είναι η αμέσως επόμενη «κουβέντα» με τον γιατρό. Ποιος είναι ο ρόλος τους, οι φυσιολογικές τιμές τους, και γιατί πρέπει να είναι σχεδόν γεμάτες;

Ένα από τα πλέον συνηθισμένα προβλήματα που μπορεί να βρει κανείς σε ένα πρόχειρο αιματολογικό check up –και πιο συχνά οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας– είναι η έλλειψη σιδήρου. Αρχίζει τότε ένας κύκλος αναζήτησης που πάρα πολλές φορές καταλήγει στις λεγόμενες «αποθήκες σιδήρου».

Γιατί είναι τόσο σημαντικές αυτές οι αποθήκες; Γιατί αδειάζουν εύκολα και σε τόσο πολύ κόσμο; Τι μπορείς να κάνεις για να τις γεμίσεις; Πρέπει να πάρεις συμπλήρωμα σιδήρου; Οι απορίες που προκύπτουν δεν είναι λίγες, γι' αυτό κι εμείς προσπαθήσαμε να δώσουμε απαντήσεις στις πιο συχνές.

Ο σίδηρος και η σημασία του για την υγεία

Ο σίδηρος αποτελεί βασικό συστατικό της αιμογλοβίνης ή –όπως είναι πιο γνωστή– της αιμοσφαιρίνης, που είναι η χρωστική ουσία των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η αιμοσφαιρίνη έχει ως βασικό ρόλο να μεταφέρει οξυγόνο για την παραγωγή ενέργειας από τους πνεύμονες στο υπόλοιπο σώμα.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως όταν ο σίδηρος βρίσκεται σε έλλειψη, το αίμα δεν μπορεί να κάνει σωστά τη δουλειά του. Επιπλέον, ο σίδηρος είναι βασικό στοιχείο για τη λειτουργία πληθώρας ενζύμων που εμπλέκονται στον μεταβολισμό, ενώ συμμετέχει και στη σύνθεση DNA σε όλα τα κύτταρα του σώματος.

Σιδηροπενική αναιμία: Γιατί είναι τόσο συχνή;

Αν ο σίδηρος βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα στο αίμα, μιλάμε για σιδηροπενική αναιμία και για συμπτώματα όπως κόπωση, αδυναμία, μειωμένες επιδόσεις, μειωμένη απόδοση των γνωστικών λειτουργιών, δυσκολία στη διατήρηση θερμοκρασίας σώματος, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα και γλωσσίτιδα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Σε βάθος χρόνου, η σιδηροπενική αναιμία που δεν αντιμετωπίζεται, μπορεί να προκαλέσει:

• καρδιολογικά προβλήματα,
• προβλήματα στην εγκυμοσύνη, προωρότητα, γέννηση λιποβαρούς μωρού,
• αναπτυξιακά προβλήματα σε μικρά παιδιά,
• ευπάθεια στις λοιμώξεις.

«Η σιδηροπενική αναιμία είναι η αναιμία λόγω ανεπάρκειας του σιδήρου και αποτελεί την πιο κοινή μορφή αναιμίας. Υπολογίζεται ότι πλήττει περισσότερους από 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Επηρεάζει κυρίως βρέφη, παιδιά, εφήβους και γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία, είτε είναι έγκυες είτε όχι» αναφέρει η Αναστασία Κόκκαλη, κλινική διαιτολόγος - διατροφολόγος.

Τι είναι οι αποθήκες σιδήρου

Οι απαιτήσεις σε σίδηρο μεταβάλλονται ανάλογα με το φύλο και την ηλικία - αυξάνονται στην εγκυμοσύνη, αλλά και κατά τη διάρκεια της περιόδου στις γυναίκες – και εξαρτώνται από τις αποθήκες σιδήρου. Με τον όρο «αποθήκες σιδήρου» αναφερόμαστε στα αποθέματα του σιδήρου στο σώμα.

Ας πούμε πολύ απλοϊκά πως το σώμα έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύσει κάποιες ποσότητες σιδήρου, όταν αυτός βρίσκεται σε πλεόνασμα στο αίμα, για μελλοντική χρήση. Η πρωτεΐνη με την οποία το σώμα αποθηκεύει τον σίδηρο λέγεται φεριτίνη.

Οι φυσιολογικές τιμές της φεριτίνης στο αίμα είναι:

• Άνδρες: 28-365 μg/L
• Γυναίκες: 5-96 μg/L
• Γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση: 5-275 μg/L
• Παιδιά: 5-140 μg/L

Τι νιώθεις αν οι αποθήκες σιδήρου σου είναι άδειες

Η χαμηλή φεριτίνη είναι μία από τις συχνότερες αιτίες εμφάνισης ατονίας και εύκολου λαχανιάσματος. Άλλα συμπτώματα είναι οι διαταραχές συγκέντρωσης, η αδυναμία, η μειωμένη ικανότητα μνήμης, η ζάλη, η εύκολη κόπωση, η δύσπνοια, το αίσθημα ταχυκαρδίας, η απώλεια αντοχής και η λιποθυμία.

«Αν οι αποθήκες σιδήρου είναι πλήρεις, τότε απορροφάται λιγότερη ποσότητα σιδήρου από τον οργανισμό. Αντίθετα, η απορρόφηση του σιδήρου αυξάνεται, όταν οι αποθήκες του σιδήρου δεν είναι πλήρεις. Αυτή η ρύθμιση στην απορρόφηση του σιδήρου συμβαίνει επειδή η αυξημένη ποσότητα σιδήρου είναι τοξική για τον οργανισμό» εξηγεί η κ. Κόκκαλη.

Το σώμα ρυθμίζει τα επίπεδα σιδήρου προσαρμόζοντας τον ρυθμό απορρόφησής του από το πεπτικό σύστημα. Υπεύθυνη για αυτή την διαδικασία είναι η εψιδίνη, μία ορμόνη με κύρια λειτουργία την καταστολή της απορρόφησης του σιδήρου.

Όταν τα αποθέματα σιδήρου είναι υψηλά, τα επίπεδα εψιδίνης αυξάνονται και η απορρόφηση σιδήρου μειώνεται. Αντίθετα, όταν τα αποθέματα σιδήρου είναι χαμηλά, τα επίπεδα εψιδίνης μειώνονται και η απορρόφηση σιδήρου αυξάνεται.

Τις περισσότερες φορές, αυτό το σύστημα λειτουργεί αρκετά καλά. Ωστόσο, ορισμένες διαταραχές που διεγείρουν την παραγωγή εψιδίνης μπορεί να προκαλέσουν ανεπάρκεια, ενώ άλλες που την καταστέλλουν, μπορεί να οδηγήσουν σε υπερφόρτωση σιδήρου.

Πώς θα καταλάβεις αν έχεις σιδηροπενική αναιμία;

Ωστόσο για να διαπιστωθεί αν κάποιος έχει σιδηροπενική αναιμία είναι απαραίτητες οι εξετάσεις όπως:

• Γενική αίματος
• Μορφολογική εξέταση των στοιχείων του αίματος (πλακάκι γενικής αίματος)
• Μέτρηση σιδήρου και φερριτίνης
• Λήψη ιστορικού και κλινική εξέταση προς αναγνώριση πιθανών αιτίων σιδηροπενικής αναιμίας

Υπάρχουν ομάδες πληθυσμού που διατρέχουν μεγαλύτερο ρίσκο για σιδηροπενική αναιμία. Αυτές είναι:

• οι εγκυμονούσες γυναίκες
• οι γυναίκες που είχαν δύο εγκυμοσύνες σε σύντομο χρονικό διάστημα
• τα βρέφη που τρέφονται με αγελαδινό γάλα, αντί για μητρικό ή εμπορικά σκευάσματα βρεφών
• οι έφηβες
• οι νεαρές γυναίκες που ακολουθούν αυστηρές υποθερμιδικές δίαιτες
• οι χορτοφάγοι η διατροφή των οποίων δεν είναι σωστά σχεδιασμένη
• οι αθλητές σε σκληρή προπόνηση

Γιατί οι χορτοφάγοι μπορεί να έχουν άδειες αποθήκες

Για να διευκρινίσουμε καλύτερα το θέμα με τους χορτοφάγους, πρέπει να πούμε ότι ο σίδηρος στις τροφές υπάρχει σε 2 μορφές: πρόκειται για τον αιμικό σίδηρο και τον μη αιμικό σίδηρο. Ο αιμικός βρίσκεται αποκλειστικά σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης, όπως το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά και το ψάρι και απορροφάται καλύτερα από τον οργανισμό.

Ο μη αιμικός σίδηρος περιέχεται στα όσπρια, στους ξηρούς καρπούς, στα περισσότερα αποξηραμένα φρούτα, σε λαχανικά όπως το παντζάρι, το σπανάκι, η πράσινη πιπεριά και στα εμπλουτισμένα τρόφιμα, δηλαδή το ψωμί και τα δημητριακά.

Για την καλύτερη απορρόφηση του μη αιμικού σιδήρου, συστήνεται η παράλληλη κατανάλωση τροφών που είναι πλούσιες σε βιταμίνη Α (π.χ. καρότο) και σε βιταμίνη C (π.χ. πορτοκάλι). Ενώ θα πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση καφέ, κακάο, τσαγιού και γαλακτοκομικών, διότι εμποδίζουν την απορρόφηση.

Πότε να πάρεις συμπλήρωμα σιδήρου

Στο ερώτημα «πότε να πάρω συμπλήρωμα διατροφής;» δυστυχώς δεν μπορεί να δοθεί μια μαζική και εύκολη απάντηση. Είναι απαραίτητο να αξιολογήσει τις εξετάσεις μας ένας παθολόγος ή ένας αιματολόγος, αν πρόκειται για πιο περίπλοκη μορφή αναιμίας. Μόνο ο γιατρός μπορεί να συστήσει το είδος του συμπληρώματος, καθώς και τη διάρκεια λήψης του, διότι ο υπερβολικός σίδηρος στο αίμα είναι τοξικός.

Ποσότητες κάτω των 20 mg/kg ημερησίως είναι συνήθως ασφαλείς, αλλά μπορεί να προκαλέσουν ήπια πεπτικά συμπτώματα, όπως ναυτία, δυσκοιλιότητα και γαστρεντερικές ενοχλήσεις. Ποσότητες μεταξύ 20-60 mg/kg είναι ήπια έως μέτρια τοξικές. Δόσεις μεγαλύτερες από 60 mg/kg μπορεί να προκαλέσουν κυκλοφορική κατάρρευση και σοβαρότερα προβλήματα στον οργανισμό.

Για την ενίσχυση των αποθηκών σιδήρου είναι πολύ σημαντική η διατροφική εκπαίδευση σχετικά με την ποιότητα, την ποσότητα, αλλά και τον συνδυασμό των τροφίμων που θα πρέπει να καταναλώνει κανείς. Τουλάχιστον όσον αφορά την ανεπαρκή πρόσληψη σιδήρου από τη διατροφή και όχι από άλλες αιτίες.

Διατροφικά tips

Όπως μας είπε η κ. Κόκκαλη, υπάρχουν και ορισμένα επιπλέον tips για την καλή απορρόφηση του σιδήρου και τις υγιείς αποθήκες.

• Καλό είναι να καταναλώνετε τροφές με σίδηρο σε κάθε γεύμα αν αυτό είναι δυνατό.
• Αποφεύγετε τρόφιμα που περιέχουν EDTA – διαβάζετε προσεκτικά τις διατροφικές ετικέτες.
• Μην πίνετε πάνω από 3 φλιτζάνια γάλα την ημέρα γιατί το ασβέστιο μπορεί να εμποδίσει την απορρόφηση του σιδήρου.
• Στις σαλάτες και στα όσπρια να βάζετε λεμόνι.
• Το κρέας και το ψάρι να το τρώτε με σαλάτες όπως ντοματοσαλάτα με πιπεριά, σαλάτα λάχανο-καρότο, σαλάτα με μαυρομάτικα φασόλια, μαϊντανό, ντομάτα και πιπεριές, σαλάτα με σπαράγγια, σαλάτα μπρόκολο-κουνουπίδι και ψωμί ολικής άλεσης
• Τα φρούτα να τα τρώτε μαζί με ξηρούς καρπούς (φράουλες, αβοκάντο και πορτοκάλια).
• Να συνδυάζετε το γάλα με βρωμη, σταφίδες, σουσάμι και κανέλα.