ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΛΥΝΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Ο εφηβικός εγκέφαλος αποτελεί ένα μυστήριο για τους περισσότερους ενήλικες, παρότι όλοι κάποτε έζησαν... μαζί του. Σύμφωνα με τις Νευροεπιστήμες, οι συχνά ακραίες ή αλλόκοτες συμπεριφορές των εφήβων εξηγούνται βάσει των βιολογικών μεταβολών που αυτός υφίσταται. Η συνέντευξη με τη Φωτεινή Στυλιανοπούλου, καθηγήτρια Βιολογίας και πρωτοπόρο στην έρευνα της Νευροβιολογίας της Συμπεριφοράς, θα λύσει πολλές από τις απορίες σου.

Οι εξελίξεις στον τομέα των Νευροεπιστημών είναι ταχύτατες και έχουν αλλάξει το τοπίο σε πολλούς τομείς, ανατρέποντας γνώσεις που μέχρι πρότινος θεωρούσαμε δεδομένες.

Η Φωτεινή Στυλιανοπούλου, διδάκτωρ Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ και Καθηγήτρια Βιολογίας στο Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ μέχρι το 2015, ήταν από τους πρώτους που δίδαξαν Νευροεπιστήμες στα μεταπτυχιακά και πρωτοπόρος στην έρευνα της Νευροβιολογίας της Συμπεριφοράς στη χώρα μας.

Έχει επιβλέψει 25 διδακτορικά και περισσότερα από 80 Master’s, ενώ τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στους μηχανισμούς πλαστικότητας του εγκεφάλου και ιδιαίτερα στις επιδράσεις των πρώιμων εμπειριών στη ανάπτυξη του εγκεφάλου και τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς.

Όχι τυχαία, λοιπόν, επιλέχθηκε να επιμεληθεί στα ελληνικά το βιβλίο Επινοώντας τον εαυτό μας: Η μυστική ζωή του εφηβικού εγκέφαλου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Vulgata), ένα βιβλίο εκλαϊκευμένης επιστήμης της Sarah-Jayne Blakemore, καθηγήτριας ψυχολογίας και γνωσιακής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, που ασχολείται ερευνητικά με τις ιδιαιτερότητες του εφηβικού εγκεφάλου.

Το βιβλίο επιχειρεί να εξηγήσει όλες τις σημαντικές αλλαγές οι οποίες συμβαίνουν στα εγκεφαλικά μας κύτταρα στις ηλικίες των 12-20 ετών, με βάση τα νέα στοιχεία των Νευροεπιστημών. Με αφορμή τη δουλειά αυτή, προσπαθήσαμε να αποκωδικοποιήσουμε με την ειδικό τι κρύβεται μέσα στον εφηβικό εγκέφαλο.

Η Φωτεινή Στυλιανοπούλου

– Ποιες αλλαγές συμβαίνουν βιολογικά στον εφηβικό εγκέφαλο και ποιες συμπεριφορές πηγάζουν από αυτές;

Είναι γνωστό ότι εγκέφαλος υπάρχει και μεγαλώνει από τότε που γεννιόμαστε και πριν γεννηθούμε. Αλλά αφού γεννηθούμε μεγαλώνουν και διαμορφώνονται τα διάφορα τμήματά του, οι περιοχές που βρίσκονται κάτω από τον φλοιό, όπως είναι η αμυγδαλή, το σύστημα ανταμοιβής κ.ά. Οι περιοχές που ελέγχουν τα συναισθήματα ωριμάζουν πρώτες, ενώ ο φλοιός και ιδίως ο προμετωπιαίος, αυτός που βρίσκεται μπροστά και ελέγχει τις λεγόμενες ανώτερες γνωσιακές λειτουργίες, τις επιτελικές λειτουργίες, το σχεδιασμό, τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο των παρορμήσεων και των συναισθημάτων, στο τέλος.

Έτσι, όταν το άτομο ή το ζώο φτάσει στην ηλικία της αναπαραγωγικής ωρίμανσης, δηλαδή στην εφηβεία, δεν έχει ωριμάσει ακόμα ο φλοιός, σε αντίθεση με τα τμήματα που ελέγχουν τα συναισθήματα. Μάλιστα, η ωρίμανση του μετωπιαίου φλοιού μπορεί να γίνει αρκετά αργά, στα 22 χρόνια, σε αυτό που θα λέγαμε όψιμη εφηβεία. Οπότε, αυτό το χαρακτηριστικό ως προς τη βιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου εξηγεί και πολλές από τις συμπεριφορές των εφήβων, όπως είναι η παρορμητικότητα, ακόμη και η επιθετικότητα. Στην ουσία, οι έφηβοι δεν είναι καλοί στο να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, γιατί δεν έχει ωριμάσει το αντίστοιχο νευρωνικό υπόβαθρο.

– Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους εγκεφάλους αγοριών και κοριτσιών;

Υπάρχει πολύ μεγάλη βιβλιογραφία και, αν διαβάσει κανείς την παλιότερη, οι όποιες διαφορές τονίζονται. Κάτι που είναι σαφές και όλοι συμφωνούν ακόμη και σήμερα είναι ότι τα αγόρια έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο, όπως και οι άντρες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι πιο έξυπνα. Η πεποίθηση ότι ο μεγάλος εγκέφαλος σχετίζεται με μεγαλύτερη ευφυΐα δεν ισχύει πια. Ειδάλλως θα ήταν πάρα πολύ έξυπνα κάποια ζώα, όπως οι ελέφαντες.

Στα κορίτσια, η ανάπτυξη του εγκεφάλου ολοκληρώνεται πιο νωρίς. Επίσης, έχουν βρεθεί κάποιες διαφορές στα μεγέθη των περιοχών. Αλλά κάποια πολύ καινούργια ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι διαφορές σε κάθε φύλο, δηλαδή μεταξύ των αγοριών ή μεταξύ των κοριτσιών, είναι πιο μεγάλες από τις διαφορές των δύο φύλων. Αν παρατηρήσει κανείς τις γραφικές παραστάσεις, θα διαπιστώσει ότι ιδιαίτερα στα κορίτσια υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη μεταβλητότητα σε πάρα πολλές παραμέτρους.

Δηλαδή το μέγεθος του ιππόκαμπου, που παλιά λεγόταν ότι είναι πιο μεγάλο στα κορίτσια (και μπορεί να είναι), διαφέρει περισσότερο ανάμεσα στα κορίτσια παρά όταν συγκρίνει κανείς το μέσο όρο στα κορίτσια και στα αγόρια. Η αμυγδαλή, μια περιοχή που έχει να κάνει με τα συναισθήματα και είναι συνήθως πιο μεγάλη στα αγόρια, παρουσιάζει πιο ακραίες διακυμάνσεις στα κορίτσια.

– Επηρεάζουν αυτές οι διαφορές στον εφηβικό εγκέφαλο συμπεριφορές ή και δεξιότητες;

Θα σας εξηγήσω. Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι τα αγόρια και τα κορίτσια, οι άντρες και οι γυναίκες, όταν μεγαλώσουν διαφέρουν. Ας πούμε ότι τα κορίτσια είναι καλύτερα στις γλωσσικές και στις επικοινωνιακές δεξιότητες, ενώ τα αγόρια στην αντίληψη του χώρου. Σε δοκιμασίες που λέγονται οπτικο-χωρικές, για παράδειγμα να τοποθετήσεις αντικείμενα στις θέσεις που ταιριάζουν, κάτι σαν παζλ ας πούμε, ή να συνδυάσεις διάφορα σχήματα για να φτιάξεις ένα μεγαλύτερο, τα αγόρια πάνε πιο καλά από τα κορίτσια. Αυτό όμως δεν ταιριάζει καθόλου με τον μεγαλύτερο ιππόκαμπο που έχουν τα κορίτσια. Οπότε, θα έλεγε κανείς ότι υπάρχουν διαφορές σε κάποιες δεξιότητες, σε κάποιες επιδόσεις, αλλά δεν υπάρχει συσχέτιση, ούτε καν αναλογία, μεταξύ εγκεφαλικών περιοχών και αυτών των δεξιοτήτων.

«ΟΛΑ ΤΑ ΖΩΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗΘΟΥΝ. ΣΗΜΕΡΑ ΟΜΩΣ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΔΕΝ ΒΟΗΘΑΝΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ, ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ».

Οι εργασίες έχουν δείξει όμως ότι οι επιδόσεις αλλάζουν. Μάλιστα, μια τελευταία έρευνα του 2024 έδειξε ότι τα κορίτσια έχουν καλύτερη οπτικο-χωρική δεξιότητα. Διαφέρει επίσης ο τρόπος που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας πλέον. Τώρα, αγόρια και κορίτσια μπορεί να παίζουν με αυτοκινητάκια και τουβλάκια, να σκαρφαλώνουν σε δέντρα (το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν δέντρα να ανέβουν) και να έχουν ίδιες δραστηριότητες ως παιδιά. Με δεδομένο ότι οι εμπειρίες –ιδιαίτερα στις πρώιμες ηλικίες– είναι πάρα πολύ καθοριστικές, εγγράφονται δηλαδή στον εγκέφαλο, είναι πολύ πιθανό πολλές από τις διαφορές που θεωρούσαμε δεδομένες να μην είναι.

– Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι αυτές οι διαφορές είναι αποτέλεσμα κοινωνικών παραγόντων;

Είναι αποτέλεσμα εμπειριών, περιβάλλοντος, τρόπου ανατροφής. Το πόσο και πώς μεγαλώνει ο εγκέφαλος είναι θέμα βιολογίας, αλλά υπάρχει και το τι περιμένει η κοινωνία από τα δύο φύλα –σε αυτό, τα πράγματα δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει. Δηλαδή, πολύ λίγοι γονείς φαντάζονται την κόρη τους να γίνεται μηχανικός ή οικοδόμος.

Είναι δεδομένο ότι το περιβάλλον έχει μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση του εγκεφάλου. Δεν είναι όμως κάτι ξέχωρο από τη βιολογία. Είναι ένας άλλος τρόπος να επηρεαστεί η δομή του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου, ακόμα και του ώριμου. Γιατί η νευροπλαστικότητα συνεχίζεται σε όλη τη ζωή, δηλαδή η δυνατότητα του εγκεφάλου να αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία του εις απάντηση των εμπειριών.

– Άρα, ούτε το περίφημο multitasking των γυναικών έχει βιολογικά αίτια, σωστά;

Ναι, αλλά υπάρχει κάτι που δεν είπαμε και αξίζει τον κόπο να πούμε. Οι μελέτες που έχουν γίνει σε γυναίκες έχουν δείξει ότι πράγματι χρησιμοποιούν και τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου ταυτόχρονα. Να σημειωθεί ότι τα δύο ημισφαίρια δεν έχουν συμμετρική λειτουργία, δηλαδή καθένα φιλοξενεί τα κέντρα για διαφορετικές δεξιότητες και αντιληπτικές ικανότητες. Βρέθηκε μάλιστα ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο μεσολόβιο. Πρόκειται για τη δομή που ενώνει τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, μια πυκνή δέσμη νευραξόνων που επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους.

Είναι μια τεκμηριωμένη ανατομική διαφορά και έχει αποδειχθεί ότι σε μια συγκεκριμένη δοκιμασία, είτε είναι χωρική, είτε συναισθηματική, είτε γνωσιακή, οι γυναίκες χρησιμοποιούν πολύ περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου και στα δύο ημισφαίρια, δηλαδή σε αυτές ενεργοποιούνται πιο διευρυμένα νευρωνικά δίκτυα σε σχέση με τους άντρες. Στους άντρες είναι πιο εντοπισμένες οι λειτουργίες, ανάλογα με τη δοκιμασία. Αυτή η διευρυμένη ενεργοποίηση στις γυναίκες ίσως να συνδέεται με το multitasking.

Νομίζω όμως ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε πως οι κοινωνικές απαιτήσεις από τις γυναίκες είναι διαφορετικές. Ελάχιστες δουλεύουν στην πραγματικότητα 9 με 5, ενώ πρέπει να φροντίζουν τα παιδιά και το σπίτι. Και ναι, πλέον συμμετέχει και ο σύζυγος, αλλά την κύρια ευθύνη δεν παύει να την έχει η γυναίκα.

– Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους σημερινούς εφήβους και σε εκείνους των παλαιότερων εποχών;

Βιολογικά δεν υπάρχουν διαφορές. Η βιολογία δεν εξελίσσεται τόσο γρήγορα όσο ο πολιτισμός. Είμαστε όπως ήταν βιολογικά οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας. Αυτό που αλλάζει είναι ο κοινωνικός περίγυρος. Ως προς αυτό, βλέπω ότι σήμερα δεν υπάρχουν τόσοι περιορισμοί. Οι σημερινοί έφηβοι έχουν πολύ περισσότερες ελευθερίες από ό,τι είχαμε εμείς. Ιδίως τα κορίτσια της δικής μου γενιάς. Από νωρίς μάθαινες διάφορους κανόνες, από το ντύσιμο μέχρι το πώς να μιλάς και πού να πας. Σήμερα, οι γονείς δεν βάζουν τόσους περιορισμούς. Αυτό νομίζω ότι μπορεί να εξηγήσει τις διαφορές στη συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα, οι νέοι σήμερα δεν δείχνουν τόσο σεβασμό στους μεγαλύτερους, αλλά είναι πιο φιλικοί και ειλικρινείς.

– Έχουν αυξηθεί οι εκρήξεις εφηβικής βίας;

Θα έλεγα πως όχι πραγματικά. Θα σας εξηγήσω τι εννοώ: Οι έφηβοι, ιδίως τα αγόρια παλιότερα, είχαν τη δυνατότητα να εκτονώνουν αυτή την εντός φυσιολογικών πλαισίων επιθετικότητα μέσα σε κάποια όρια. Πιάνονταν στα χέρια, έπαιζαν πόλεμο με σφεντόνες και πέταγαν πέτρες. Δεν κάθονταν στα σπίτια τους, όπως σήμερα. Διότι πρέπει να ξέρετε ότι κάποια επιθετικότητα την εποχή της εφηβείας στα αγόρια είναι φυσιολογική, συμβαίνει επειδή αυξάνει η τεστοστερόνη. Συμβαίνει και σε άλλους οργανισμούς. Οι πίθηκοι, ας πούμε, κάνουν ένα άγριο παιχνίδι, σαν κουτρουβαλητό, αλλά και τα τρωκτικά στην εφηβεία παίζουν σαν να τσακώνονται.

«ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΙ ΣΤΟ ΝΑ ΕΛΕΓΧΟΥΝ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ, ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΩΡΙΜΑΣΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΝΕΥΡΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ».

Επίσης, σήμερα βλέπουμε πολλή βία παντού, από την τηλεόραση που παρακολουθεί όλη η οικογένεια μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα ή το σινεμά. Οπότε έχουν συνηθίσει σε αυτή, τους φαίνεται σχεδόν φυσιολογική. Σε κανέναν μας δεν κάνει εντύπωση η πολλή βία. Πόσο μάλλον στα παιδιά που την ενσωματώνουν. Τώρα, επιπλέον βλέπουμε και τα κορίτσια να εμπλέκονται σε περιστατικά βίας. Που παλιά ήταν απαγορευτικό τα κορίτσια να εκδηλωθούν. Αλλά πλέον η ανατροφή κοριτσιών και αγοριών δεν διαφέρει τόσο.

– Θα λέγατε ότι οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές των εφήβων έχουν και κάποιο εξελικτικό όφελος;

Θα έλεγα ναι, αλλά όχι ακριβώς οι ριψοκίνδυνες. Το να παίρνεις ένα ρίσκο, έχει νόημα. Δηλαδή το παιδί που σηκώνει το χέρι στην τάξη και λέει για παράδειγμα ότι διαφωνεί με αυτό που λέει ο ποιητής αλλά το στηρίζει με τα επιχειρήματά του είναι κάτι θετικό.

Παίρνει ένα ρίσκο γιατί εκτίθεται. Και στους συμμαθητές του και στον καθηγητή. Ακόμη και το να σηκώσει το χέρι του να απαντήσει είναι μια έκθεση. Δοκιμάζει ότι μπορεί να το κάνει. Ριψοκίνδυνες συμπεριφορές που μπορεί να τους βλάψουν, όπως το να τρέχουν με μεγάλες ταχύτητες, να πίνουν αλκοόλ πέρα από τις αντοχές τους ή να κάνουν χρήση ουσιών, αυτές προφανώς μπορεί να είναι καταστροφικές.

– Μπορούμε να τους προφυλάξουμε κάπως;

Αν λάβουμε υπόψη αυτό που είπαμε στην αρχή, ότι βιολογικά δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα ο έλεγχος, με το να λες σε έναν έφηβο “μην πιεις”, δεν κάνεις τίποτα. Πιο χρήσιμο είναι να του πεις να προσέξει να πιει από κλειστό μπουκάλι, ώστε να αποφύγει τουλάχιστον τις μπόμπες. Να τον καθοδηγήσεις δηλαδή στις κακοτοπιές, χωρίς να είσαι απαγορευτικός.

– Πώς επιδρούν τα social media στον εφηβικό εγκέφαλο;

Προφανώς επηρεάζουν τον εγκέφαλό τους, αφού επηρεάζουν τις επιλογές τους, τι θα φορέσουν, πού θα πάνε, πώς θα σταθούν. Σε μας τους μεγάλους κάνει ιδιαίτερη εντύπωση πόσο μοιάζουν στη μέση εφηβεία, εκεί στο Λύκειο, ιδίως τα κορίτσια. Από την άλλη, τα social media είναι η εποχή τους. Δεν μπορείς να τους τα στερήσεις. Απλά πρέπει να υπάρχει κάποιος έλεγχος σε σχέση με την ηλικία. Έχοντας μια καλή σχέση με το παιδί, θα πρέπει να ελέγχεις ποια είναι τα άτομα με τα οποία έχει επαφή και τι ανταλλάσσει μαζί τους. Διότι όλα αυτά που τα τραβάνε προσωπικές φωτογραφίες και μετά τα εκβιάζουν είναι πράγματα αδιανόητα. Είναι τραγικό το σε πόση πίεση υποβάλλουν τα παιδιά.

– Γιατί οι απαγορεύσεις των γονιών πυροδοτούν τόσο μεγάλες αντιδράσεις στους εφήβους;

Επειδή, όπως είπαμε, οι έφηβοι είναι αδύνατον να βάλουν όρια. Δεν υπάρχει η εγκεφαλική δομή που τους το επιτρέπει. Άρα, τους φαίνεται τελείως λογικό να γυρίσουν στις 3 τα ξημερώματα. Δεν μπορούν ακόμα να περιοριστούν.

– Άραγε και το ότι κατηγορούν τους γονείς τους έχει να κάνει μ' αυτό; Γιατί οι ψυχολόγοι λένε ότι ο έφηβος έχει ανάγκη να κατηγορήσει τους γονείς του;

Όταν απορρίπτεις αυτά που σου λένε και όταν νιώθεις ότι δεν σε αφήνουν να κάνεις όλα αυτά που θέλεις, έμμεσα τους κατηγορείς. Θεωρώ ότι όλα πηγάζουν από το γεγονός ότι ακόμα δεν έχουν αναπτυχθεί όλες οι δομές του εγκεφάλου. Έχουν ωριμάσει οι δομές που ελέγχουν τα συναισθήματα και τη διεκδίκηση της απόλαυσης, αλλά για να δουλέψουν αυτές με ασφάλεια πρέπει να υπάρχει και ο έλεγχος του προμετωπιαίου φλοιού.

Από την άλλη, σε όλα τα ζώα στην εφηβεία αρχίζει η απομάκρυνση από τη μητέρα, η προσπάθεια του νέου οργανισμού να αυτονομηθεί. Νομίζω όμως ότι σήμερα οι γονείς δεν βοηθάνε τα παιδιά σε αυτή τη διαδικασία. Πιστεύουν ότι υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι και γίνονται υπερπροστατευτικοί. Για παράδειγμα, επιμένουν να πηγαίνουν οι ίδιοι τα παιδιά στις εξωσχολικές δραστηριότητες. Μα, ένας 15χρονος μπορεί να πάει με τα πόδια οπουδήποτε στη γειτονιά του ή ακόμη και με το μετρό – δεν λέω να αλλάξει 5 συγκοινωνίες.

Ίσως να έχουν δίκιο, αλλά προσωπικά νομίζω ότι πολύ λίγα από τα πάρα πολύ δυσάρεστα και απαράδεκτα που ακούμε δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Τα υπόλοιπα θα μπορούσαν να αποφευχθούν, αν τα παιδιά ήταν πιο υποψιασμένα.

– Πώς θα συμβουλεύατε τον γονέα να προσεγγίσει το έφηβο παιδί του, ώστε να μην είναι τόσο υπερπροστατευτικός;

Θα του έλεγα να εγκαταστήσει από νωρίς, πριν από την εφηβεία, μια σχέση εμπιστοσύνης. Όχι να υποκαταστήσει τους φίλους, αλλά να φτιάξει μια σχέση που να ξέρει το παιδί ότι μέσα σε αυτή μπορεί να συζητήσει τα πάντα. Να μπορεί να πει ότι δεν συμφωνεί και ταυτόχρονα να νιώθει ασφάλεια ότι οι γονείς του δεν το απορρίπτουν.

Το πρόβλημα είναι πως όταν έχεις δουλέψει όλη τη μέρα και γυρίζεις σπίτι κατάκοπος, ίσως είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις με κατανόηση και ψυχραιμία έναν έφηβο. Είναι δύσκολη η ζωή έτσι όπως έχει διαμορφωθεί. Αν όμως τα παιδιά βλέπουν ότι νοιάζεσαι, ότι τα αγαπάς, είναι τελικά συνεργάσιμα. Κι ακόμη, αυτές οι συγκρούσεις γίνονται δημιουργικές για μικρούς και μεγάλους. Και αυτό ισχύει για όλες τις σχέσεις.

Θα μου πείτε, υπάρχουν γονείς που δεν νοιάζονται; Ίσως δεν το δείχνουν, ίσως δεν μπορούν να το εκφράσουν, έχοντας χιλιάδες άλλα προβλήματα στο μυαλό τους. Αξίζει να το προσπαθήσουν.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.