ΕΙΝΑΙ Η ΡΑΠΑΜΥΚΙΝΗ ΕΝΑ ΕΛΙΞΙΡΙΟ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΓΗΡΑΣ;

Η ραπαμυκίνη είναι μια δραστική ουσία στην οποία έχουν αποδοθεί διάφορες ευεργετικές ιδιότητες. Αν οι έρευνες σε ζώα επιβεβαιωθούν σε ανθρώπους, ενδέχεται να είναι ένα ισχυρό όπλο ενάντια στο γήρας.

Aπό τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ερευνητές έχουν ανακαλύψει πως μια κυτταρική πρωτεΐνη που –σε συγκεκριμένους τύπους– έχει αντιμυκητιακές, ανοσοκατασταλτικές και αντικαρκινικές δράσεις, έχει και αντιγηραντικές ιδιότητες. Όχι μόνο σε επίπεδο πρόληψης, αλλά και σε ό,τι αφορά την επιβράδυνση της γήρανσης.

Έκτοτε, έχουν γίνει πολλές δοκιμές σε ζώα και οι περισσότερες είχαν θαυμαστά αποτελέσματα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα που να αφορούν τα οφέλη της χρήσης της ραπαμυκίνης στους ανθρώπους. Εννοώ επιστημονικά. Γιατί πια είναι πολλοί εκείνοι που λαμβάνουν την ουσία με δική τους πρωτοβουλία, για να μείνουν για πάντα νέοι. Ο αριθμός τους έχει αυξηθεί τόσο, που είναι ο λόγος να τον οποίο διαβάζεις αυτές τις γραμμές.

Τι είναι η ραπαμυκίνη

Η ραπαμυκίνη ανακαλύφθηκε το 1972, σε δείγμα εδάφους του νησιού Ράπα Νούι. Τώρα καταλαβαίνεις από πού πήρε το όνομα της. Το μέρος αυτό είναι γνωστό ως Νησί του Πάσχα.

Καναδοί ερευνητές είχαν πάει σε αυτή τη γωνιά της Γης για να μελετήσουν τον απομονωμένο πληθυσμό που ζούσε εκεί και έχαιρε άκρας υγείας. Συνέλεξαν βιολογικό υλικό, το οποίο εξέτασαν στην έδρα τους.

iStock

Αρχικά, είδαν πως η απομόνωση του φυσικού προϊόντος που παράγεται από βακτήριο streptomyces hygroscopicus μπορεί να έχει αντιμυκητιακές ιδιότητες. Αργότερα φάνηκε πως έχει και ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες, έτσι χρησιμοποιείται ευρέως για την πρόληψη της απόρριψης οργάνων κατά τη διάρκεια μεταμόσχευσης. O Oργανισμός Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων των ΗΠΑ ενέκρινε αυτή τη χρήση το 1999.

Έχει φανεί πως η ραπαμυκίνη περιορίζει μια βασική πρωτεΐνη που υπάρχει στο σώμα μας και βοηθά τα κύτταρα να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν. Σε μελέτες, έχει θεραπευτεί καρκίνος σε ένα ποντίκι 50.000.000 φορές – χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι μπορεί να γίνει το ίδιο σε άνθρωπο, καθώς δεν υπάρχουν ευρήματα από σχετικές μελέτες. Όπως δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα που να αφορούν την πρόληψη ασθενειών οι οποίες σχετίζονται με την ηλικία και την επιβράδυνση της διαδικασίας της γήρανσης, σε ανθρώπους, ενώ υπάρχουν σε ζώα. Για την ακρίβεια, σε πολλά είδη ποντικιών, σε ζυμομύκητα και σε μύγες.

Η πρωτεΐνη που λέει στα κύτταρα να σταματήσουν να αναπτύσσονται

Στο επίκεντρο της διαδικασίας τίθεται η κυτταρική πρωτεΐνη που ονομάζεται mammalian Τarget of Rapamycin (mTOR). Παίζει κρίσιμο ρόλο στη ρύθμιση της κυτταρικής ανάπτυξης και του μεταβολισμού, ελέγχει τη σύνθεση των πρωτεϊνών που είναι απαραίτητες για τη διαίρεση και την ανάπτυξη των κυττάρων, ενώ ρυθμίζει τη χρήση θρεπτικών ουσιών και ενέργειας από αυτά.

Μόρια ραπαμυκίνης κινούνται προς την κυτταρική πρωτεΐνη mTORC1. iStock

Αναστέλλοντας την mTOR, η ραπαμυκίνη εμποδίζει την ανάπτυξη και τη διαίρεση των κυττάρων. Ιδιαίτερα εκείνων του ανοσοποιητικού. Αυτό είναι που την καθιστά και χρήσιμη για την πρόληψη της απόρριψης οργάνων, έπειτα από χειρουργική επέμβαση μεταμόσχευσης. Μπορεί επίσης να επιβραδύνει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων μειώνοντας την ικανότητά τους να λαμβάνουν θρεπτικά συστατικά και ενέργεια.

Η αντιγηραντική δράση που έχει διαπιστωθεί σε ορισμένες μελέτες οφείλεται μάλλον στην ικανότητα να ρυθμίζει τον κυτταρικό μεταβολισμό και να μειώνει τη φλεγμονή. Συγκεκριμένα, το 2010 έγινε γνωστό ότι μπορεί να «παγώσει» το χρόνο. Τουλάχιστον σε επίπεδο γνωστικών φθορών που σχετίζονται με την ηλικία.

Το 2014, άλλη μελέτη ενημέρωσε πως η ραπαμυκίνη παρατείνει τη μέγιστη διάρκεια ζωής και στα δύο φύλα σε ένα ορισμένο είδος θηλαστικού.

Ήταν η πρώτη απόδειξη τέτοιας φαρμακολογικής επέκτασης της μέγιστης διάρκειας ζωής θηλαστικού, με τις επιδράσεις της πρωτεΐνης στη μακροζωία του να έχουν επιβεβαιωθεί από σειρά πρόσθετων μελετών. Τέθηκε το ερώτημα αν επιβραδύνει τη γήρανση των θηλαστικών ή εάν έχει μεμονωμένες επιπτώσεις στη μακροζωία, καταστέλλοντας τους καρκίνους, κύρια αιτία θανάτου σε πολλά στελέχη ποντικών.

To 2019 μελέτη βεβαίωνε ότι είχε έρθει η ώρα να σταματήσει ο κόσμος να φοβάται «τις πραγματικές και φανταστικές παρενέργειες» της ραπαμυκίνης σε επίπεδο χρήσης για την αντιγήρανση ή ως εναλλακτική θεραπεία για επιπτώσεις της γήρανσης, όπως «ο καρκίνος, το εγκεφαλικό, το έμφραγμα, η τύφλωση και ο πρόωρος θάνατος».

Οι επιστήμονες σημείωναν ότι «από τις απαρχές του πολιτισμού, η ανθρωπότητα ονειρευόταν την αθανασία. Γιατί λοιπόν η ανακάλυψη των αντιγηραντικών ιδιοτήτων των αναστολέων mTOR δεν άλλαξε τον κόσμο για πάντα;»

Όλες οι έρευνες –που αφορούσαν πειράματα σε ζώα– τόνιζαν πως η κατανόηση της σηματοδότησης mTOR παρείχε τη βιολογική βάση για στοχευμένη ανάπτυξη χημειοθεραπευτικών, συμπεριλαμβανομένων των θεραπειών του καρκίνου του μαστο, αλλά και άλλων. Μέχρι σήμερα τα τεστ συνεχίζονται σε ζώα (μύγες, ποντίκια, σκύλους), που εξακολουθούν να μην εμφανίζουν προβλήματα σχετικά με το γήρας. Ουδείς όμως είναι βέβαιος πως τα αποτελέσματα θα είναι τα ίδια στους ανθρώπους.

iStock

Δοκιμές που έχουν γίνει σε ανθρώπους, έδειξαν πως η ραπαμυκίνη:

• μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας,
• ενισχύει τον τρόπο με τον οποίο οι ηλικιωμένοι ανταποκρίνονται στα εμβόλια γρίπης,
• μειώνει τις πιθανότητες να αρρωστήσουν σοβαρά κατά την περίοδο του κρυολογήματος και της γρίπης.

Πάντως, όπως προαναφέραμε, ο FDA έχει δώσει πολύ συγκεκριμένη έγκριση για αυτήν την ουσία: «Ενδείκνυται για την προφύλαξη από απόρριψη οργάνου σε ασθενείς ηλικίας ≥13 ετών που έχουν κάνει μεταμόσχευση νεφρού και για τη θεραπεία ασθενών με λεμφαγγειολειομυωμάτωση».

Χρησιμοποιείται ως αντιπολλαπλασιαστικό σε θεραπεία ορισμένων τύπων καρκίνου και ως επικάλυψη του στεντ καρδιάς για τη θεραπεία φραγμένων αρτηριών.

Γιατί η επιστήμη δεν έχει καταλήξει κάπου με το γήρας

Το βασικό πρόβλημα που υπάρχει σε ό,τι αφορά τις όποιες θεραπείες για φθορές που προκαλεί η γήρανση είναι πως οι επιστήμονες δεν έχουν αποκωδικοποιήσει τι ακριβώς την προκαλεί. Γνωρίζουν πως η διακοπή της κυτταρικής διαίρεσης, η απώλεια βλαστοκυττάρων, το κατεστραμμένο DNA και τα μειωμένα τελομερή φαίνεται να παίζουν ρόλο στον εκφυλισμό του σώματος, αλλά και σε ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία και μειώνουν τη διάρκεια ζωής, π.χ. Αλτσχάιμερ. Δεν έχουν εντοπίσει όμως, πώς ξεκινούν όλα.

Pexels Edward Jenner

Την ίδια ώρα, έχουν δει πως η ραπαμυκίνη φαίνεται να ενισχύει την αυτοφαγία, διαδικασία που αποτοξινώνει τα κύτταρα, επιλύει τη βλάβη στα κυτταρικά όργανα και προστατεύει τα κύτταρα από το στρες. Αυτό το κάνει καθώς αναστέλλει τη mTOR.

Ίσως μπορούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο να καθυστερήσει την έναρξη της διαδικασίας γήρανσης του σώματος. Αλλά αυτό είναι κάτι που μελετάται ακόμα από ερευνητές.

Τι γίνεται με όσους λαμβάνουν ραπαμυκίνη με δική τους πρωτοβουλία

Πάρα πολλοί άνθρωποι παίρνουν πρωτοβουλίες και κάνουν τις δικές τους δοκιμές, χωρίς να έχουν ιδέα περί της δοσολογίας που είναι αποτελεσματική ή των παρενεργειών. Μελετητές έχουν αναφέρει πως η ραπαμυκίνη είναι πιο ασφαλής από τη μετφορμίνη, μια άλλη ουσία που λαμβάνεται εκτός ετικέτας για την αντιγήρανση και μπορεί να προκαλέσει εκρηκτική διάρροια και επώδυνες κράμπες στο στομάχι.

Η κύρια παρενέργεια της ραπαμυκίνης είναι οι άφθες στο στόμα ορισμένων ασθενών, ο πυρετός, συμπτώματα ανάλογα με αυτά της γρίπης, ναυτία, διάρροια, πόνος στους μυς, ζάλη, πόνος στο στήθος και πονοκέφαλος. Ερευνάται και η πιθανότητα μακροπρόθεσμης τοξικότητας.

Σε ζώα έχει διαπιστωθεί πως η απεριόριστη λήψη ραπαμυκίνης μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο πάγκρεας και να ενθαρρύνει την αντίσταση στην ινσουλίνη, κλασικό πρόδρομο του διαβήτη. Σε κάθε περίπτωση, είναι χρήσιμο να μη βιαζόμαστε και να αφήσουμε αυτούς που ξέρουν, να κάνουν τη δουλειά τους.

Πριν σε αφήσω, να σου πω ότι στην πιο πρόσφατη σχετική μελέτη φάνηκε πως η χρήση ραπαμυκίνης και μετφορμίνης αναζωογόνησε τα βλαστοκύτταρα σε ποντίκια, με το αποτέλεσμα να φαίνεται στα έντερα. Αλλά και πάλι, είμαστε ακόμα στις μελέτες στα ζώα.