ΔΕΣ ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟ BURNOUT ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

Tο burnout προκαλεί κατάρρευση βασικών συστημάτων στον εγκέφαλο και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως θέμα ιατρικής ανάγκης. Διαφορετικά, η ζημιά μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε δημοσιεύσει τον Μάιο του 2021 μελέτη, σύμφωνα με την οποία οι περισσότερες από 55 ώρες εργασίας την εβδομάδα, στις ηλικίες από 45 έως 74 ετών, μπορούν να μας σκοτώσουν. Για την ακρίβεια, πρόκειται για συνθήκη που στοιχίζει 745.000 ζωές τον χρόνο!

Σε θέμα για τη χημεία του εγκεφάλου και το burnout, το Inc. παρουσίασε ευρήματα εργασίας για το πώς γίνεται το κακό. Στις τρεις πρώτες θέσεις ήταν το χρόνιο στρες, η έλλειψη χρόνου για υγιεινές συνήθειες και οι ανθυγιεινές επιλογές που κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε το στρες.

Ερευνητές από τη Σουηδία σύγκριναν 40 άτομα που είχαν συμμετάσχει σε μελέτες, τα οποία είχαν εργαστεί για περισσότερες από 60 ώρες την εβδομάδα για πολλά χρόνια και είχαν διάγνωση burnout, με άτομα του ίδιου δημογραφικού προφίλ που δεν είχαν «καεί».

Τα τεστ αποκάλυψαν πως οι διαγνωσμένοι με σύνδρομο εργασιακής εξάντλησης –δηλαδή burnout– ήταν χειρότεροι στο να ελέγχουν ή να καταπιέζουν τα αρνητικά τους συναισθήματα. Όπως ανέφερε το άρθρο του Inc., «αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς η υπερβολική αντίδραση και η τάση προς τον αρνητισμό είναι κλασικά συμπτώματα του burnout». Ωστόσο, οι επιστήμονες τόνισαν πως είχαν βρει κάτι που τους άφησε άναυδους, όταν μελέτησαν τα σκαναρίσματα εγκεφάλων.

Όπως ανέφερε η Association for Psychological Science, «οι δύο ομάδες έδειξαν βασικές διαφορές στην αμυγδαλή, δομή του εγκεφάλου που είναι κρίσιμη για τις συναισθηματικές αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένου του φόβου και της επιθετικότητας. Οι συμμετέχοντες στην ομάδα της επαγγελματικής εξουθένωσης είχαν σχετικά διευρυμένες αμυγδαλές και επίσης φάνηκε να έχουν σημαντικά ασθενέστερες συνδέσεις μεταξύ της αμυγδαλής και των περιοχών του εγκεφάλου που συνδέονται με τη συναισθηματική δυσφορία. Συγκεκριμένα τον πρόσθιο περιφερικό φλοιό (ACC). Όσο περισσότερο στρες ανέφερε ένα άτομο, τόσο πιο αδύναμη εμφανιζόταν η συνδεσιμότητα μεταξύ αυτών των περιοχών του εγκεφάλου στο R-fMRI».

Οι πάσχοντες από burnout είχαν επίσης ασθενέστερες συνδέσεις μεταξύ της αμυγδαλής και του έσω προμετωπιαίου φλοιού, τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στην εκτελεστική λειτουργία ή στην ικανότητα να καταπνίγει τις παρορμήσεις, να κάνει μακροπρόθεσμα σχέδια και να ελέγχει τη συμπεριφορά μας ως προς το πέρασμα από τη σκέψη στην πράξη.

«Η αμυγδαλή, η οποία λειτουργεί κάπως σαν το σύστημα συναγερμού του εγκεφάλου –που είναι υπεύθυνο για να στέλνει σήμα, όταν υπάρχει κάτι στο περιβάλλον μας για το οποίο πρέπει να ανησυχήσουμε–, είναι υπερδραστήρια. Την ίδια ώρα, τα συστήματα που προορίζονται να εξουδετερώσουν την αμυγδαλή με τη λογική, την προοπτική και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης αποδυναμώνονται. Λες και μια σειρήνα έκτακτης ανάγκης συνεχίζει να χτυπάει για κάθε μικρό πράγμα και ο διακόπτης απενεργοποίησης κολλάει».

Illustration: Ελένη Καστρινογιάννη

Μπορεί να επανέλθει ο εγκέφαλος;

Η ζημιά που προκαλεί το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης στον εγκέφαλό μας είναι πραγματική. Το αν είναι αναστρέψιμη φαίνεται να σχετίζεται με το πόσα χρόνια ζούμε σε αυτή την κατάσταση. «Μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει πως είναι δυνατή η ίαση. Μελέτη του 2018 σε ανθρώπους βρήκε πως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία για την εξουθένωση μείωσε το μέγεθος της αμυγδαλής και επανέφερε τον προμετωπιαίο φλοιό στα προ-στρες επίπεδα».

Άλλες δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν στην ανάκαμψη του εγκεφάλου μας είναι «οι πρακτικές δραστηριότητες, όπως οι τέχνες, το μαγείρεμα και η απόλαυση των αισθήσεων, ειδικά στη φύση. Βοηθά και να μιλάμε με τους συνανθρώπους μας, όπως και να ηρεμούμε το μυαλό, μέσω αθλημάτων, μεγάλων περιπάτων ή της γιόγκα».

Τονίστηκε ότι η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι αποτυχία της θέλησης. Πρόκειται για κατάρρευση βασικών συστημάτων στον εγκέφαλο και για αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται ως θέμα ιατρικής ανάγκης. Όχι ως αποτυχία χαρακτήρα ή δύναμης.

Το burnout δεν συμβαίνει μόνο στον εργασιακό χώρο

Το διαγνωστικό manual ICD-11 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναφέρει το burnout ως «φαινόμενο εργασιακού χώρου» και το ορίζει ως «σύνδρομο που είναι συνέπεια χρόνιου στρες στον εργασιακό χώρο, το οποίο δεν έχει γίνει επιτυχώς διαχειρίσιμο».

Έχει διαπιστωθεί, βέβαια, πως το σύνδρομο burnout δεν αφορά μόνο επαγγελματίες, αλλά και μαθητές.

Σε κάθε περίπτωση, το μυαλό το αντιλαμβάνεται ως «ρούφηγμα κενού και απελπισίας από τη ψυχή – όπου συνήθιζε να υπάρχει το νοιάξιμο και το πάθος. Έλλειψη της χαράς της επιτυχίας και συσσώρευση αποτυχιών», όπως αναφέρει το How to ADHD.

Αν νιώθεις τόσο κουρασμένος/κουρασμένη που δεν μπορείς να κάνεις τίποτα μετά τη δουλειά, αν δεν μπορείς να σηκωθείς από το κρεβάτι το πρωί για να πας στη δουλειά ή στο μάθημα και αν νιώθεις συναισθηματικά εξοντωμένος/εξοντωμένη, αν νιώθεις εξάντληση (πόνο στο σώμα, δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα και πως σε έχουν «στραγγίξει»), απάθεια και τρόμο κάθε φορά που σκέφτεσαι τη δουλειά σου, έχεις «καεί».

Σύμφωνα το ICD-11, το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης δεν αφορά μόνο το να είμαστε κουρασμένοι, που είναι το κύριο σύμπτωμα. Χαρακτηρίζεται από τρεις διαστάσεις:

1. αίσθημα εξάντλησης ενέργειας ή εξουθένωσης,
2. αύξηση ψυχικής απόστασης από τη δουλειά ή αρνητικά και κυνικά συναισθήματα σχετικά με τη δουλειά,
3. μείωση επαγγελματικής αποτελεσματικότητας.

Οι εργαζόμενοι συνήθως αισθάνονται υπεύθυνοι και νιώθουν τύψεις και υπεύθυνοι για όσα αισθάνονται, ενώ ακόμα πιο συχνά κρύβουν από το περιβάλλον τους αυτό που ζουν.

Οι άτυχοι συνδυασμοί και τα συμπτώματα

Οι ερευνητές που μελετούν το burnout αναγνωρίζουν πως είναι συστημικό θέμα που προκαλείται από λανθασμένο συνδυασμό ανθρώπων και των εργασιών τους. Και είναι καθοριστικός σε αυτό ο ρόλος του εργοδότη.

Οι μελετητές έχουν προτείνει 6 διαστάσεις, στις οποίες συμβαίνει αυτός ο άτυχος συνδυασμός:

1. Φόρτος εργασίας (πάρα πολύ δουλειά, με ανεπαρκή μέσα).
2. Έλεγχος (micromanagement, έλλειψη επιρροής, ανάληψη ευθυνών χωρίς δύναμη).
3. Επιβράβευση (όχι επαρκής μισθός ή αναγνώριση ή ικανοποίηση).
4. Κοινότητα (απομόνωση, συγκρούσεις, ασέβεια).
5. Αμεροληψία (διακρίσεις, ευνοιοκρατία).
6. Αξίες (ηθικές συγκρούσεις, αδιάφορα tasks).

Υπάρχουν διαστάσεις που μπορεί να φαίνονται ανεκτές αλλά να μην είναι για κάποιους, ανάλογα με το τι θεωρούν σημαντικό. Και οδηγούν σε burnout.

Όσοι αναγνωρίζουν το πρόβλημα, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποφύγουν το «κάψιμο».