ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ YOGA ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΑΡΧΙΚΑ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ;

Ήξερες ότι η yoga πρωτοεμφανίστηκε ως πνευματική πρακτική τον 4ο αι π.Χ. και ότι αρχικά συνδέθηκε με τον θάνατο; Ή ότι η 21η Ιουνίου έχει καθιερωθεί με απόφαση του ΟΗΕ ως η Διεθνής Ημέρα Γιόγκα;

Η yoga αποτελεί μία από τις πλέον δημοφιλείς μορφές σωματικής άσκησης αλλά και πνευματικής αναζήτησης στον δυτικό κόσμο. Πολλά τα συστήματα ή οι λεγόμενες «σχολές», μυριάδες οι δάσκαλοι, εκατομμύρια οι ασκούμενοι που την επιλέγουν για να αποκτήσουν σωματική υγεία και ευεξία, νοητική και συναισθηματική ισορροπία. Ποιες είναι, όμως, οι καταβολές της yoga; Πότε και πού συναντάμε την πρώτη αναφορά στη λέξη «γιόγκα»; Και ποιος είναι ο πραγματικός της σκοπός;

Βέδες, Ουπανισάδες, Σούτρες, Μπράχμαν, Άτμαν… ο κατάλογος είναι μακρύς. Λέξεις που ίσως σας φαίνονται ακαταλαβίστικες, δυσνόητες, σε μια γλώσσα αρχαία, που οι καταβολές της χάνονται στα βάθη των αιώνων. Τόσο παλιά είναι και η yoga.

Το λεξιλόγιο της yoga αποκαλύπτει τη μακρά ιστορία της

Πρώτα να εξηγήσω τι σημαίνουν αυτές οι άγνωστες λέξεις, ώστε να καταλαβαίνουμε για τι πράγμα μιλάμε. Οι Βέδες είναι συλλογές ποιημάτων ή ύμνων γραμμένων σε αρχαϊκά Σανσκριτικά, στη γλώσσα δηλαδή που μιλούσαν Ινδοευρωπαϊκοί πληθυσμοί που ήταν εγκατεστημένοι στη βορειοδυτική Ινδία κατά την δεύτερη χιλιετηρίδα προ Χριστού. Ναι, καλά διαβάσατε! Οι μελετητές τοποθετούν χρονικά τα ιερά αυτά κείμενα περί τα 1.500 με 1.200 π.Χ.

Οι Ουπανισάδες με τη σειρά τους αποτελούν τμήμα των Βεδών και είναι συνολικά δεκατρείς, γραμμένες σε στίχο ή σε πεζό κείμενο. Έχουν περιεχόμενο φιλοσοφικό και σε κάποιες περιπτώσεις αποκρυφιστικό.

Την πρώτη, λοιπόν, αναφορά στην yoga ή –αν θέλουμε να αποδώσουμε τη λέξη πιστά– στον yoga, τη συναντάμε στη λεγόμενη Katha Upanishad. Η λέξη Katha επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες σύμφωνα με τους μελετητές και μπορεί να σημαίνει δυσφορία, θλίψη ή απελπισία. Επίσης αποδίδεται ως ιστορία, θρύλος, αφήγηση, παραμύθι. Ταυτίζεται ακόμα με πρόσωπα σοφών, μαθητών ή ακολούθων συγκεκριμένων σχολών Βεδικής σκέψης. Και όλες οι παραπάνω ερμηνείες είναι δόκιμες και αποδεκτές.

iStock

Η πρώτη αναφορά της yoga στα αρχαία σανσκριτικά κείμενα: Ένα παραμύθι

Η Katha Upanishad αφηγείται την ιστορία ενός φωτισμένου νέου, του Nachiketa, γιου του βραχμάνου (ιερέα) Vajashravasa, ο οποίος, θέλοντας να αποκτήσει πλούτη και μακροημέρευση χωρίς κόπο, πρόσφερε θυσία στους θεούς τα άρρωστα και ανήμπορα ζώα του σπιτικού του. Ο Nachiketa, διαφωνώντας με την απόφαση αυτή του πατέρα του, άρχισε να τον προκαλεί ξανά και ξανά λέγοντας πως κι εκείνος του ανήκει και ρωτώντας τον επίμονα πού θα τον θυσιάσει. Η επιμονή του νεαρού Nachiketa εξόργισε τον Vajashravasa, ο οποίος πάνω στον θυμό του απάντησε πως θα τον προσφέρει θυσία στον ίδιο τον Θάνατο.

Κι έτσι έγινε! Ο Nachiketa βρέθηκε στο λημέρι του Yama, του αρχαίου Θεού που στην Βεδική μυθολογία αντιπροσωπεύει τον Θάνατο, όπου και παρέμεινε τρία μερόνυχτα χωρίς φαγητό και νερό καθώς ο Yama απουσίαζε. Όταν επέστρεψε, θέλοντας να ανταμείψει τον νεαρό Nachiketa για την υπομονή του ο Yama του έδωσε την δυνατότητα να επιλέξει τρεις χάρες/επιθυμίες τις οποίες θα του εκπλήρωνε.

Η τρίτη και σημαντικότερη επιθυμία του Nachiketa ήταν η γνώση αυτού που συμβαίνει στους θνητούς μετά θάνατον. Οι υπόλοιπες ενότητες της Katha Upanishad αφιερώνονται στη φιλοσοφική ανάλυση περί ζωής και θανάτου, και στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να κατακτήσει την Ελευθερία και την Φώτιση.

Εδώ ερχόμαστε πια στην πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στον yoga ως τον τρόπο με τον οποίον ο θνητός σπάει τα δεσμά που τον κρατάνε αλυσοδεμένο στον υλικό κόσμο και ενώνεται με την Συμπαντική Συνείδηση ή Brahman. Και ο τρόπος αυτός είναι το Γιόγκα:

«Όταν τα πέντε όργανα των αισθήσεων ακινητοποιούνται και ο νους παύει να λειτουργεί και να σκέπτεται, και η Νόηση εγκαθίσταται μέσα στον Εαυτό, η κατάσταση αυτή ονομάζεται Φώτιση. Αυτός ο απόλυτος και σταθερός έλεγχος των αισθήσεων λέγεται Υoga».

Λίγο αργότερα, ο αρχαίος σοφός Patanjali θα συμπυκνώσει την ουσία του Γιόγκα και το πέρασμα στο Samadhi (φώτιση, αληθινή γνώση – σε άλλα, συγγενή φιλοσοφικά συστήματα, θα το έχετε συναντήσει ως Nirvana) στον διασημότερο αφορισμό της φιλοσοφίας του Γιόγκα:

«Yoga Chitta Vritti Nirodha» ή «Γιόγκα είναι η κατάπαυση των κυματισμών του Νου».

iStock

Φανταστείτε την εξής εικόνα: Μια λαμπρή άμαξα που τη σέρνει ένα ζευγάρι δυνατά αλλά απειθάρχητα άλογα. Ο αμαξάς αδυνατεί να τα θέσει υπό τον έλεγχό του. Το όχημα αυτό, που πάνω του βρίσκεται η ψυχή, τρέχει ανεξέλεγκτα προς την άβυσσο. Αυτή, λοιπόν, είναι μία από τις δημοφιλέστερες εικόνες που θα βρείτε τόσο στα Ιερά Βεδικά κείμενα, στις Ουπανισάδες, αλλά και σε μεταγενέστερες γραπτές μαρτυρίες. Η άμαξα είναι το σώμα, τα άλογα είναι οι αισθήσεις, ο αμαξάς είναι η σκέψη, ενώ η ψυχή, που κατοικεί σε ένα σώμα με ανεξέλεγκτες αισθήσεις και επιθυμίες, με μια νόηση που δεν μπορεί να τις χαλιναγωγήσει, οδηγείται σιωπηλά και οδυνηρά προς την καταστροφή.

Την εικόνα αυτή τη χρησιμοποιούμε τακτικά όσοι ασκούμαστε και διδάσκουμε yoga για να περιγράψουμε με τρόπο παραστατικό τη σωματική, νοητική και συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε οι περισσότεροι στην καθημερινή μας ζωή, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο.

Γιόγκα, σύμφωνα με τον σπουδαίο δάσκαλο T.K.V Desikachar, σημαίνει ταυτόχρονα «ζέψιμο» (όπως ο αμαξάς-νους «ζεύει»/ελέγχει τα άλογα-αισθήσεις), ένωση (σώματος-νου-καρδιάς-πνεύματος), «δέσιμο» των διαφορετικών νημάτων της σκέψης σε ένα, δράση ή ενέργεια για να αποκτήσουμε κάτι που δεν το είχαμε προηγουμένως.

Εν τέλει, λέει ο Desikachar, η γιόγκα συνεπάγεται την αλλαγή αλλά και τη σκέψη αυτή καθαυτή που πυροδοτεί την επιθυμία και την δράση για αλλαγή, όπως και τη συγκέντρωση της προσοχής μας σε αυτή τη σκέψη και το παράγωγό της, την ενέργεια που θα οδηγήσει σε μια νέα κατάσταση.

Οι δρόμοι είναι πολλοί. Δεν έχετε παρά να διαλέξετε αυτόν που ταιριάζει περισσότερο στην ιδιοσυγκρασία, στις ανάγκες και τις αναζητήσεις σας. Για μια ζωή με υγεία, ευεξία, ψυχική ανάταση και χαρά. Ναμαστέ!

Η Αγγελίνα Λυκόγιαννη είναι certified hatha yoga teacher.