ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΟΥΝΤΡΕΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΣΟΥ

Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τα χέρια και τα δάχτυλά μας επηρεάζει την υγεία του σώματος και του οργανισμού μας. Δοκίμασε τις μούντρες, που θα σου χαρίσουν γαλήνη και ευεξία.

Παρατήρησε τα χέρια και τα δάχτυλά σου. Σκέψου πόσα πράγματα κάνουν για σένα καθημερινά. Συνειδητοποίησε πόση δύναμη κρύβουν μέσα τους. Αναγνώρισε πόσα μηνύματα μπορείς να στείλεις με αυτά στον έξω κόσμο: Μπορείς να χαιρετήσεις, να χειροκροτήσεις, να κάνεις μια άσεμνη χειρονομία ή το σύμβολο της ειρήνης. Το κάνουν όλοι οι πολιτισμοί, χιλιάδες χρόνια τώρα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Φαντάσου τώρα να μπορείς με τα χέρια σου να στείλεις μηνύματα και στον εσωτερικό σου κόσμο. Μηνύματα ιαματικά, γαλήνης και ανάπαυσης. Λέγονται μούντρες.

Το βιβλίο «Μούντρες: Η γιόγκα στα χέρια σας» της συγγραφέως και yoga instructor Gertrud Hirschi ήταν για μένα πραγματική αποκάλυψη, καθώς ποτέ μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα σκεφτεί πόσο καλύτερα μπορώ να αξιοποιώ τα δάχτυλά μου τις στιγμές που πασχίζω να χαλαρώσω. Για να γίνω πιο σαφής, σύμφωνα με τη Hirshi «Μούντρες είναι οι θέσεις για τα δάχτυλα ή τα χέρια με σκοπό την ενίσχυση του διαλογισμού». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να τις εφαρμόσεις όπου κι αν βρίσκεσαι, ανεξαρτήτως ώρας, καταβάλλοντας την ελάχιστη προσπάθεια.

Μπορεί να έχεις κολλήσει στην κίνηση και να σε έχει πιάσει άγχος και εκνευρισμός. Μπορεί να περιμένεις στο ταμείο του σούπερ μάρκετ ή να είσαι στο κρεβάτι με γρίπη. «Χάρη στις μούντρες οι στιγμές αυτές μπορούν να γίνουν αφορμές αναγέννησης και μέθεξης με τον εαυτό μας», λέει η ίδια. Ενώνεις τον δείκτη με τον αντίχειρα, ανοίγεις τα υπόλοιπα δάχτυλα και έχεις την Τσιν Μούντρα: Την ένωση του κοσμικού με το θείο.

Η επίδρασή τους, όμως, δεν σταματά εκεί, αφού σύμφωνα με την συγγραφέα, χρησιμοποιώντας τις μούντρες σε συνδυασμό με αναπνευστικές ασκήσεις, οραματισμούς και θετικές δηλώσεις υπέροχα πράγματα μπορούν να συμβούν στο σώμα μας: Ακόμα και θεραπευτικά!

Είμαι σίγουρη ότι αμέτρητες ερωτήσεις ξεπηδούν ήδη στο μυαλό σου, όπως συνέβη και σε εμένα διαβάζοντας το βιβλίο, οπότε απευθύνθηκα στη μεταφράστριά του και yoga teacher Αγγελίνα Λυκόγιαννη, για να μου εξηγήσει.

Η Αντζάλι Μούντρα Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

– Γιατί σε γοήτευσε το βιβλίο της Hirschi και αποφάσισες να το μεταφράσεις;

Η πρώτη μου επαφή με την αγγλική έκδοση του βιβλίου έγινε στο 2ο έτος της εκπαίδευσης δασκάλων γιόγκα στην Ακαδημία Γιόγκα Λωτός. Η δασκάλα μας Έλλη Αναγνώστου πρότεινε το «Mudras - Yoga in Your Hands» ως συμπληρωματική βιβλιογραφία για όσους από εμάς ήθελαν να εμβαθύνουν περισσότερο στις συγκεκριμένες τεχνικές. Μέχρι τότε γνώριζα τις δύο κλασικές μούντρες που διδάσκονται λίγο-πολύ όλοι οι ασκούμενοι της hatha yoga: Την Τσιν Μούντρα και την Αντζάλι Μούντρα. Το βιβλίο της Hirschi με γοήτευσε γιατί συνειδητοποίησα ακόμα μια φορά αυτό που μάθαμε στα τέσσερα χρόνια της εκπαίδευσης μας: Πως η γιόγκα μπορεί να αφορά τους πάντες, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, σωματότυπου ή προβλημάτων υγείας. Οι Μούντρες είναι η τρανή απόδειξη αυτού του αξιώματος. Η γιόγκα των χεριών δεν προϋποθέτει καν ενεργή ενασχόληση με άλλες τεχνικές της γιόγκα, σωματικές, νοητικές ή αναπνευστικές. Φυσικά οι άνθρωποι που ασκούνται ενεργά στη γιόγκα είναι σαφώς πιο πειθαρχημένοι στο νου και στο σώμα, έχουν μεγαλύτερη υπομονή και αυξημένη αντοχή στην στατική παραμονή σε μια θέση. Παρ' όλα αυτά, τούτες οι δεξιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω της εξάσκησής μας στις μούντρες. Η γοητεία του συγκεκριμένου βιβλίου έγκειται επίσης στο ότι με απλό τρόπο, χωρίς σωματικό κόπο, χωρίς να χρειάζεται κανείς να ξοδέψει χρήματα, να γραφτεί σε μια σχολή γιόγκα ή σε ένα γυμναστήριο, με μόνον εξοπλισμό ένα μαξιλάρι, μια καρέκλα, τον καναπέ ή ακόμα και το κρεβάτι του, μπορεί να βιώσει στιγμές γαλήνης, ηρεμίας, συγκέντρωσης και αποσύνδεσης από την πληθώρα των εξωτερικών ερεθισμάτων και τον καταιγισμό πληροφορίας από τον οποίο εν τέλει αρρωσταίνουμε χωρίς να το καταλάβουμε.

– Η συγγραφέας γράφει ότι οι Μούντρες είναι «οι θέσεις για τα δάχτυλα ή τα χέρια με σκοπό την ενίσχυση του διαλογισμού. Η φύση των μούντρας έχει να κάνει με την ανάπαυση, τη σιωπή και τη γαλήνη». Υποστηρίζει ότι η δύναμή τους είναι τέτοια που ακόμα και έντονους πόνους μπορούν να ανακουφίσουν. Ωστόσο, θα ρωτήσει ένας μη εξοικειωμένος στη γιόγκα άνθρωπος, γιατί να μην πάρω ένα παυσίπονο;

Το παυσίπονο είναι η προφανής και εύκολη απάντηση στον πόνο. Κι εγώ κάνω χρήση παυσίπονων όταν ο πόνος είναι οξύς, όπως συνέβη με έναν πρόσφατο σοβαρό τραυματισμό που αντιμετώπισα. Παρ' όλα αυτά, τα αποφεύγω και προτιμώ άλλες λύσεις που είναι πιο κοντά στη φύση του ανθρώπινου σώματος, όπως είναι η στοχευμένη άσκηση, η ομοιοπαθητική, η θεραπευτική μάλαξη ή άλλες εναλλακτικές αγωγές υγείας. Και η Hirschi δεν δαιμονοποιεί τις προτάσεις της επιστήμης. Ας μην ξεχνάμε, όμως, πως τα παυσίπονα αντιμετωπίζουν το σύμπτωμα και όχι την βαθύτερη αιτία του προβλήματος. Και, όπως πολλά φάρμακα, μπορεί να οδηγήσουν σε εθισμό και με την σειρά τους να προκαλέσουν άλλα προβλήματα. Επίσης, να σημειώσω εδώ πως οι μούντρες θέλουν χρόνο, υπομονή και επιμονή. Και έναν τρόπο ζωής ταιριαστό με την φιλοσοφία που τις διέπει. Θέλω να πω με αυτό πως ακόμα κι αν ασκούμαστε τακτικά σε μια συγκεκριμένη μούντρα, π.χ. την Μαχαρσίρς Μούντρα ή Μεγάλη Μούντρα του Κεφαλιού που ενδείκνυται για πονοκεφάλους, ή την Μούντρα για τη μέση που ανακουφίζει από τους πόνους στην περιοχή της οσφυϊκής μοίρας, αλλά καπνίζουμε αρειμανίως, πίνουμε αλκοόλ, ξενυχτάμε, κάνουμε μια εργασία που μας στρεσάρει, τρώμε επεξεργασμένες τροφές με συντηρητικά, δεν χαρίζουμε στον εαυτό μας λίγες στιγμές ησυχίας και ανάπαυλας στην καθημερινότητας μας, τότε οι μούντρες δεν πρόκειται να λειτουργήσουν ως μαγικό ραβδάκι που θα το κουνήσουμε και ο πόνος θα εξαφανιστεί.

– Και πώς γίνεται ο πόνος π.χ. στη μέση να ανακουφιστεί από την κίνηση των δακτύλων;

Τα δάκτυλα μας συνδέονται με ενέργειες που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα όργανα, συστήματα και λειτουργίες του οργανισμού. Πιο συγκεκριμένα, οι μούντρες των δακτύλων έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής στην οποία βασίζονται τέχνες όπως ο βελονισμός, το shiatsu, το ταϊλανδέζικο μασάζ, η ρεφλεξολογία κ.ά. Όλες αυτές οι τέχνες χρησιμοποιούν τα χέρια ως κανάλια μέσω των οποίων η ενέργεια του «δότη» περνάει στον «δέκτη». Στα εισαγωγικά κεφάλαια του βιβλίου η Hirschi εξηγεί με απλό και κατανοητό τρόπο πώς το καθένα από τα δέκα δάκτυλα των χεριών μας συνδέεται άμεσα με τα ζωτικά μας όργανα, μπορεί να επηρεάσει την λειτουργία του και, άρα, να βελτιώσει τη συνολική υγεία του σώματος και του νου μας. Θα επαναλάβω, όμως, πως οι τεχνικές αυτές θέλουν χρόνο. Η αλλαγή δεν επιβάλλεται με βία, έρχεται σιγά-σιγά, όπως και στη φύση άλλωστε. Βεβαίως, η τακτική εξάσκηση επιταχύνει την έλευση του επιθυμητού αποτελέσματος.

ΜΟΥΝΤΡΕΣ: Η ΓΙΟΓΚΑ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΑΣ

Το βιβλίο της Gertrud Hirschi είναι διαθέσιμο στο Ianos.gr

Αγόρασέ το

Ianos.gr

– Η Hirschi προτείνει να φανταζόμαστε τον εαυτό μας υγιή ανεξάρτητα από το πόσο μακρινό είναι αυτό από την πραγματικότητα. Πόσο εφικτό είναι αυτό;

Η προσωπική μου εμπειρία, άμεσα επηρεασμένη από την καθημερινή ενασχόληση μου με την γιόγκα, λέει ότι γίνεται. Αυτό που ως βαρετό κλισέ αποκαλούμε «θετική σκέψη» έχει αληθινή δύναμη. Είτε μέσω μιας θετικής δήλωσης, είτε ενός αισιόδοξου οραματισμού, μιας πράξης με θετικό πρόσημο που εμπεριέχει το στοιχείο της ανιδιοτελούς αγάπης και της προσφοράς, της προσωπικής μας sadhana (ατομική εξάσκηση στην γιόγκα), του διαλογισμού, της συνειδητότητας του εαυτού στο παρόν (αυτού που οι σύγχρονες τάσεις που σχετίζονται με την αυτό-βελτίωση έχουν ονομάσει «mindfulness»), μπορούμε να είμαστε πιο υγιείς νοητικά, συναισθηματικά αλλά και σωματικά. Βασική προϋπόθεση είναι η συστηματική άσκηση του νου σε αυτό –στο ζητούμενό μας δηλαδή– σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω που έχουμε αναφέρει σχετικά με τον τρόπο που ζούμε. Αυτό βέβαια λειτουργεί πολλαπλασιαστικά όταν περισσότεροι από ένας άνθρωποι κάνουν ταυτόχρονα την ίδια θετική σκέψη ή ορίζουν την ίδια θετική πρόθεση. Είναι σαν την επανάσταση: Χρειάζεται να συσπειρωθούν πολλοί γύρω από μια ιδέα ακόμα κι αν ένας είναι ο εμπνευστής της.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΜΑΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΑΣ.

– Ο σύγχρονος άνθρωπος περνά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του με τη «μούντρα» του κινητού ή του πληκτρολογίου. Τι σημαίνει αυτό για την υγεία του;

Στις πλείστες των περιπτώσεων αυτό σημαίνει εντελώς λάθος στάση σώματος, είτε βρισκόμαστε σε καθιστή είτε σε ορθή ή ενίοτε και σε ύπτια θέση! Όταν ο κορμός μας δεν είναι ευθυτενής, πιέζονται τα ενδοθωρακικά όργανα (πνεύμονες-καρδιά), το διάφραγμα και οι μεσοπλεύριοι (κύριοι αναπνευστικοί μύες), κι αυτό έχει ως συνέπεια να μην αναπνέουμε σωστά. Η διαρκής προσήλωση σε μια οθόνη είναι αυτονόητο ότι προκαλεί προβλήματα στην όραση και πονοκεφάλους. Έχει παρατηρηθεί επίσης πως το ανεξέλεγκτο scroll down οδηγεί σε διάσπαση της προσοχής και δραματική μείωση της ικανότητας μας να συγκεντρωθούμε στην ανάγνωση –και κατ’ επέκταση την κατανόηση– ενός κειμένου. Απλώς βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας πληροφορία την οποία αδυνατούμε να επεξεργαστούμε. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε τα δάχτυλα μας επηρεάζει όπως είπαμε την υγεία ολόκληρου του σώματος και του οργανισμού μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι που εργάζονται καθιστοί μπροστά σε έναν υπολογιστή έχουν προβλήματα τόσο στα χέρια όσο και στον αυχένα, τη σπονδυλική στήλη και τη μέση, ακόμα και στα πόδια τους! Πρόσφατα διάβαζα μαρτυρίες νηπιαγωγών και εκπαιδευτικών εν γένει για το πώς η μη ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων στα τωρινά νήπια και παιδιά πρώτων τάξεων του δημοτικού (τα αποκαλούμενα και «μωρά της καραντίνας») λόγω του εγκλεισμού και της υποχρεωτικής παρακολούθησης των σχολικών δραστηριοτήτων μέσω υπολογιστή, έχει οδηγήσει σε ανικανότητα βασικής αυτοεξυπηρέτησης αλλά και στη ραγδαία αύξηση της επιθετικότητας. Το ίδιο ισχύει βέβαια για τους εφήβους αλλά και τους ενήλικες. Δεν θα επεκταθώ περισσότερο, νομίζω ότι λίγο-πολύ όλοι γνωρίζουμε ή υφιστάμεθα τις συνέπειες της διαρκούς προσκόλλησης σε μια οθόνη. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να αλλάξουμε έστω και λίγο τις συνήθειες μας ξεκινώντας με το να κάνουμε στον εαυτό μας δώρο μια μούντρα! Δεν κοστίζει και μπορεί πραγματικά να μας δώσει χαρά και ηρεμία!

– Ποιες είναι οι μούντρες που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος;

Θα έλεγα πως κάθε άνθρωπος έχει ξεχωριστές ανάγκες, επιθυμίες, στόχους και ιδιοσυγκρασία και, όπως επιλέγει τρόπο ζωής, επάγγελμα, διαπροσωπικές σχέσεις, τρόπο άσκησης του σώματος και –σε κάποιες περιπτώσεις– του νου, έτσι καλείται να διαλέξει και τις μούντρες που του ταιριάζουν. Θα μπω, όμως, στον πειρασμό να κάνω κάποιες προτάσεις που νομίζω ότι μπορούν να ωφελήσουν τους περισσότερους από εμάς, με δεδομένο τους απαιτητικούς ρυθμούς της καθημερινότητας μας:

• Χακίνι Μούντρα: Πολύ απλή στην εκτέλεση της. Είναι βέβαιο πως όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε ενώσει τα ακροδάχτυλα μας προσπαθώντας να θυμηθούμε κάτι. Και αυτό ακριβώς ενισχύει η συγκεκριμένη μούντρα: Την ικανότητα συγκέντρωσης και ανάκλησης πληροφοριών, τη δημιουργική σκέψη.
• Κουμπέρα Μούντρα: Ιδιαίτερα χρήσιμη –και δοκιμασμένη– εάν ψάχνετε ανεπιτυχώς για θέση στάθμευσης στην Αθήνα! Επίσης για ενίσχυση μελλοντικών στόχων ή σχεδίων, ικανοποίηση επιθυμιών.
• Πραν Μούντρα: Η λεγόμενη και Μούντρα της Ζωής. Αυξάνει τη ζωτικότητα, μειώνει την κόπωση και τη νευρικότητα, βελτιώνει την όραση. Δίνει κουράγιο για να κάνουμε μια καινούργια αρχή ή το σθένος για να αντιμετωπίσουμε τις καθημερινές δυσκολίες της ζωής.
• Απάν Μούντρα: Εξαιρετικά σημαντική εάν θέλουμε να κάνουμε έναν συστηματικό και βαθύ καθαρισμό του συκωτιού, δηλαδή αποτοξίνωση του οργάνου εκείνου μέσα από το οποίο φιλτράρονται τα πάντα!

Για όσους θέλουν να ασκηθούν περισσότερο σε νοητικό/πνευματικό επίπεδο, οι Τσιν/Γκνιάνα Μούντρα και Ντυάνι Μούντρα είναι από τις ιδιαίτερα δημοφιλείς, αποτελεσματικές και εύκολες στην εκτέλεσή τους. Προσφέρουν ηρεμία, εσωτερική γαλήνη και ισορροπία σε σώμα και νου.

H Χακίνι Μούντρα Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

– Παίζει ρόλο αν είναι κανείς αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας;

Απολύτως κανέναν! Σκεφτείτε πως, ακόμα και άνθρωποι που έχουν χάσει κάποια από τα δάκτυλα των χεριών τους, μπορούν να εξασκηθούν κανονικότατα στις μούντρες.  Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Hirschi, οι μούντρες μπορούν να εκτελεστούν με το ένα μόνο χέρι χρησιμοποιώντας το άλλο ως «βοηθό» αν υπάρχει δυσκαμψία, κούραση ή  τραυματισμός. Κατά τη γνώμη της, οι μούντρες είναι ιδανική άσκηση για ανθρώπους που αναρρώνουν από αρρώστια ή ατύχημα και είναι κλινήρεις ή έχουν περιορισμένη κινητικότητα, για ηλικιωμένους που το σώμα τους δεν ανταποκρίνεται σε πιο απαιτητικές μορφές σωματικής άσκησης, ακόμα και για άτομα με μαθησιακές δυσκολίες ή κάποια μορφή αυτισμού. Θα τολμούσα να προσθέσω στα παραπάνω την πολύ μεγάλη αξία και τις ευεργετικές ιδιότητες των αναπνευστικών τεχνικών της γιόγκα (pranayama) που μπορούν επίσης να σταθούν μόνες τους ως άσκηση χωρίς απαραίτητα να συνοδεύονται από σωματικές τεχνικές (asanas) και συνδυάζονται υπέροχα με τις μούντρες.

– Γιατί πρέπει να διακόπτονται οι μούντρες για οξείες ενοχλήσεις όταν επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα; Δεν μπορεί μία μούντρα να λειτουργήσει και προληπτικά;

Μα κάθε μορφή άσκησης λειτουργεί και προληπτικά! Παρ' όλα αυτά, όπως ακριβώς με οποιοδήποτε άλλο «φάρμακο» ή «αγωγή», η υπερβολή μπορεί να έχει αντιστρόφως ανάλογα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκουμε και να βλάψουμε τον εαυτό μας αντί να τον ωφελήσουμε. Το αυτό ισχύει και για όλα τα γιατρικά από το «φαρμακείο της φύσης» ή τις τεχνικές που προτείνονται ως εναλλακτικές θεραπείες. Θα δώσω ένα προσωπικό παράδειγμα: Πριν χρόνια άρχισα να καταναλώνω καθημερινά μεγάλες ποσότητες αφεψημάτων από δεντρολίβανο που είναι, μαζί με την άρνικα, τα ισχυρότερα φυσικά διεγερτικά. Διένυα μια πολύ αγχώδη περίοδο στη ζωή μου και είχα ανάγκη από ενεργειακή τόνωση. Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι απέκτησα ταχυπαλμίες, ήμουν μόνιμα σε υπερένταση και έκανα πολύ κακό ύπνο. Ευτυχώς άκουσα το σώμα μου που φώναζε «Φτάνει!» και σταμάτησα. Επίσης, αξίζει να θυμηθούμε εδώ ότι όλες οι σπουδαίες φιλοσοφίες-κοσμοθεωρίες (της γιόγκα συμπεριλαμβανομένης) διδάσκουν το «μηδέν άγαν», δηλαδή το μέτρο σε όλα: Την τροφή, τον ύπνο, την εργασία, τη σεξουαλική δραστηριότητα, τις απολαύσεις παντός είδους, την άσκηση. Ή, όπως έχει χαρακτηριστικά πει ο πατέρας της τοξικολογίας Παράκελσος. «Η δόση κάνει το δηλητήριο», δηλαδή ακόμα και η πιο αθώα ουσία, δραστηριότητα ή τεχνική στη δική μας περίπτωση, μπορεί να γίνει βλαβερή όταν γίνει κατάχρηση αυτής.

– Μπορώ όλα όσα προτείνει το βιβλίο να τα κάνω μόνη μου, αν δεν είμαι έμπειρη στη γιόγκα; Δεν χρειάζομαι καθοδήγηση;

Το βιβλίο «Μούντρες - Η Γιόγκα στα Χέρια σας» είναι ένας πολύ εύχρηστος οδηγός ήπιας άσκησης και ευζωίας. Και, όχι, δεν είναι απαραίτητο να ασκείται κανείς στη γιόγκα για να μπορέσει να κατανοήσει το πώς εκτελούνται οι μούντρες των χεριών και οι περισσότερες από τις μούντρες για το υπόλοιπο σώμα, καθώς οι περιγραφές και τα σκίτσα είναι πολύ κατατοπιστικά. Τουλάχιστον αυτό αναφέρουν αναγνώστες του βιβλίου που δεν ασχολούνται με την γιόγκα αλλά έχουν δοκιμάσει αρκετές από τις τεχνικές. Κάποιες από τις μούντρες των χεριών υπάρχουν στο καθημερινό κινησιολογικό μας ρεπερτόριο χωρίς να το συνειδητοποιούμε, όπως η Χακίνι Μούντρα (την αναφέρω και πιο πάνω, στις μούντρες που θα μπορούσαν να ωφελήσουν τον σύγχρονο άνθρωπο), η Ατμάντζαλι (ή Αντζάλι) Μούντρα, η Κουμπέρα Μούντρα κ.ο.κ. Επομένως, θα ενθάρρυνα τους πάντες, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, ασκούμενους ή όχι στη γιόγκα, να πάρουν στα  χέρια τους αυτό το βιβλίο και να πειραματιστούν οπουδήποτε και οποτεδήποτε: Στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, στον δρόμο ή στο πάρκο, μέσα στο αμάξι κολλημένοι στην κίνηση αναζητώντας μια στιγμή ηρεμίας, στο κρεβάτι, στον καναπέ, στις διακοπές, λίγο πριν τον ύπνο ή αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα. Προσωπικά έχω δοκιμάσει όλα τα παραπάνω και δεν βγήκα ποτέ ζημιωμένη!