ΠΩΣ ΝΑ «ΠΛΑΣΕΙΣ» ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΣΟΥ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ ΟΠΩΣ ΕΣΥ ΘΕΛΕΙΣ

Η δύναμη της νευροπλαστικότητας είναι τέτοια, που μπορούμε να «χτίσουμε» τον εγκέφαλό μας ώστε να σκέφτεται όπως εμείς θέλουμε. Αρκεί να κάνουμε ορισμένες συνειδητές αλλαγές.

Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται διαφορετικά ο ένας από τον άλλον; Δεν εννοώ απαραίτητα να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις, αλλά να χρησιμοποιούν διαφορετικούς μηχανισμούς που τους οδηγούν κάθε φορά σε ένα συμπέρασμα, μέσα από μια αλληλουχία συλλογισμών. Για παράδειγμα, η κολλητή μου κι εγώ, που είμαστε μαζί από τα 13 μας, πήγαμε στο ίδιο σχολείο και ακολουθήσαμε μία λίγο-πολύ κοινή πορεία ζωής, σκεφτόμαστε εντελώς διαφορετικά: Εκείνη, που ήταν ανέκαθεν καλή στα Μαθηματικά, έχει μια ξεκάθαρα πρακτική σκέψη που σπάνια επηρεάζεται από το συναίσθημα, ενώ εγώ, που ήμουν της Λογοτεχνίας, λάμβανα πάντα υπόψη το συναίσθημα πριν αποφασίσω για κάτι (μεγαλώνοντας θέλω να της μοιάσω).

Κρατάω στην άκρη το γιατί σκεφτόμαστε διαφορετικά, που έχει και γενετικά αίτια, και προχωρώ σε αυτό που πραγματικά με καίει: Μπορώ να «πλάσω» τον εγκέφαλό μου έτσι, ώστε να σκέφτεται όπως εγώ θέλω; Να μην αγχώνομαι γι’ αυτά που δεν μπορώ να ελέγξω; Να μαθαίνω πιο εύκολα από τα λάθη μου; Να βρίσκω λύσεις εκεί που βλέπω χάος;

Ενώ τα σκέφτομαι όλα αυτά, πέφτω πάνω σε μια ομιλία της Dr. Lara Boyd, που είναι νευροεπιστήμονας και καθηγήτρια στο University of British Columbia, και μιλά για τη νευροπλαστικότητα. Πρόκειται για μία έννοια που ενώ μελετάται εδώ και πολλά χρόνια, έχει αρχίσει να γίνεται γνωστή στο ευρύτερο κοινό την τελευταία δεκαετία. Νέες ανακαλύψεις έρχονται στη δημοσιότητα με αλματώδη ρυθμό, που καταλήγουν σε αυτό που οι ανατολικές θρησκείες και φιλοσοφίες έχουν εδώ και χρόνια ανακαλύψει: Η δύναμη του εγκεφάλου μας είναι ανεξάντλητη.

iStock

Πώς η νευροπλαστικότητα μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεσαι

Σύμφωνα με τη Dr. Lara Boyd, «κάθε φορά που μαθαίνεις μία νέα πληροφορία ή μία νέα δεξιότητα αλλάζεις τον εγκέφαλό σου». Αυτό συμβαίνει με τρεις διαφορετικούς τρόπους:

1. Χημικά: Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί μεταφέροντας χημικά σήματα ανάμεσα στα κύτταρα που αποκαλούμε νευρώνες, τα οποία ενεργοποιούν μία σειρά δράσεων και αντιδράσεων. Όταν προσπαθούμε να μάθουμε κάτι, ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να αλλάξει την ποσότητα ή τις συγκεντρώσεις αυτών των σημάτων και έτσι υποστηρίζεται η βραχύβια μνήμη μας ή η βραχύβια βελτίωση κάποιας δεξιότητάς μας.
2. Δομικά: Ο εγκέφαλός μας για να μάθει κάτι νέο αλλάζει τη δομή του. Αλλάζει δηλαδή τις συνδέσεις ανάμεσα στους νευρώνες, με αποτέλεσμα να αλλάζει ολόκληρη η εικόνα του. Αυτό είναι κάτι που παίρνει περισσότερο χρόνο και οδηγεί τελικά σε καλύτερη μακρόχρονη μνήμη. Φυσικά, οι δύο αυτές διαδικασίες αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και αυτό το καταλαβαίνουμε όταν π.χ. στο πρώτο μάθημα μουσικής έπειτα από λίγη ώρα έχουμε μάθει να παίζουμε μερικές νότες, αλλά στο επόμενο τις έχουμε ξεχάσει. Σε βάθος χρόνου οι δομικές αλλαγές θα εγκατασταθούν και έτσι η μακρόχρονη μνήμη θα καθιερωθεί. Δεν είναι τυχαίο πως, σύμφωνα με μελέτη, οι οδηγοί ταξί έχουν πιο ανεπτυγμένη την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη χωρική μνήμη.
3. Λειτουργικά: Όπως εξηγεί η Dr. Boyd, καθώς χρησιμοποιούμε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου μας, τις «ερεθίζουμε» ώστε να ενεργοποιηθούν πιο εύκολα ξανά. Ο εγκέφαλος τότε, καθώς π.χ. σκεφτόμαστε κάτι νέο, επιλέγει πότε και πώς αυτές θα ενεργοποιηθούν. Όσο περισσότερο σκεφτόμαστε, τόσο περισσότερο οι διαφορετικές αυτές λειτουργούν και αλλάζουν.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω γίνεται πιο εύκολο το να καταλάβουμε πώς μπορούμε να επηρεάσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και η νευροεπιστήμονας στην ομιλία της δεν το κρατά μυστικό:

Ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε στην καθημερινότητά μας είναι καθοριστικός στον τρόπο που σκεφτόμαστε. Το καθετί που κάνουμε συστηματικά αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Και παρόλο που μπορεί σε ένα γενικό πλαίσιο να αντιλαμβανόμαστε και να αποδεχόμαστε κάποιες ιδέες και συλλογιστικές (π.χ. τον πρακτικό τρόπο σκέψης κάποιου), μόνο αν εφαρμόσουμε τη μέθοδο ή αν λειτουργήσουμε κι εμείς έτσι θα υιοθετήσουμε τον τρόπο σκέψης που επιθυμούμε.

Ο εγκέφαλός μας διαμορφώνεται από την ημέρα που γεννιόμαστε, από τα μηνύματα που δεχόμαστε διαρκώς από το περιβάλλον μας, από την οικογένειά μας, το σχολείο, την κοινωνία. Οι διαφημίσεις, για παράδειγμα, βασίζονται απόλυτα στη δυνατότητα του εγκεφάλου να υιοθετεί μια σκέψη διά της συστηματικής «πολιορκίας» του. Το ίδιο και τα μέσα ενημέρωσης. Αν αφεθούμε στα μηνύματα αυτά χωρίς να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε διαφορετικά με συστηματικές και επίμονες αλλαγές στην καθημερινότητά μας, ο εγκέφαλός μας θα λειτουργεί όπως επιθυμούν οι δημιουργοί τους και ίσως όχι συνειδητά εμείς. «Ό,τι βιώνεις, ό,τι συναντάς καθημερινά είναι αυτό που διαμορφώνει τον τρόπο που σκέφτεσαι και αυτό μπορεί να είναι για καλό ή για κακό. Ο στόχος είναι να μπορεί κανείς να "χτίζει" τον εγκέφαλό του όπως θέλει», καταλήγει η νευροεπιστήμονας στην ομιλία της.

iStock

Πώς να εκπαιδεύσεις τον εγκέφαλό σου ώστε να σκέφτεται όπως θέλεις εσύ

Για να το πετύχεις αυτό, χρειάζεται να βγεις από το πνευματικό μοντέλο που έχεις συνηθίσει και να δώσεις την ευκαιρία στο μυαλό σου να επεκταθεί σε νέα. Δεν θα είναι εύκολο, γιατί η επιρροή των αρχών που έχεις πάρει από την οικογένειά σου ή από τα πολλά χρόνια φοίτησης στο σχολείο ή το Πανεπιστήμιο είναι τεράστια. Όμως, πραγματικά αξίζει τον κόπο να το επιχειρήσεις, καθώς μπορεί να ανακαλύψεις ότι μπροστά σου ανοίγονται απεριόριστες νέες δυνατότητες και ενδεχομένως ένας νέος εαυτός.

Ποιο είναι το πρόβλημα με το πνευματικό μοντέλο που ήδη έχω υιοθετήσει; μπορεί να αναρωτηθείς. Σε αναγκάζει να προσπαθείς κάθε φορά να λύσεις κάθε πρόβλημα που αντιμετωπίζεις μέσα από την συγκεκριμένη κοσμοθεωρία. Μερικές φορές η λύση σου είναι επιτυχημένη και αυτό εντείνει την πίστη σου σε αυτό. Άλλες, είναι εντελώς αποτυχημένη. Όμως εσύ δεν γνωρίζεις άλλον τρόπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα συγκεκριμένο διαφορετικό σκεπτικό (ένας συγκεκριμένος διαφορετικός εγκέφαλος) θα είναι πιο σωστό από το δικό σου. «Η ιστορία έχει δείξει πως όλες οι αντιλήψεις έχουν κάποια αλήθεια. Και καμία δεν περιέχει την πλήρη αλήθεια», γράφει σε κείμενό του ο σύγχρονος φιλόσοφος Alain de Botton. Γι’ αυτό μία γκάμα πνευματικών μοντέλων είναι η εργαλειοθήκη που χρειάζεσαι για να οδηγείσαι κάθε φορά στις σκέψεις (και πράξεις) που πραγματικά επιθυμείς.

Πώς θα φτάσεις εκεί; Ο κάθε άνθρωπος θα το καταφέρει μέσα από τον δικό του δρόμο, μέσω της αυτοκατευθυνόμενης νευροπλαστικότητας κατά την οποία συνειδητά παρεμβαίνεις στην επανακαλωδίωση του εγκεφάλου σου. Έχει αποδειχθεί πως ορισμένες συστηματικές πρακτικές που μπορούν να σε βοηθήσουν να το κάνεις αυτό είναι:

• Το διάβασμα μιας ευρείας γκάμας καλών βιβλίων με επιστημονικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο.
• Το να έρχεσαι σε επαφή με ανθρώπους που ξέρεις ότι έχουν θετική επίδραση πάνω σου, ή ακόμα και ανθρώπους από διαφορετικούς πολιτισμούς και με διαφορετικές εμπειρίες ζωής.
• Ο διαλογισμός και η σύνδεση με το παρόν είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να εκπαιδεύσεις το μυαλό σου να σκέφτεται πιο ανοιχτά.
• Η ξεκούραση και ο καλός βραδινός ύπνος είναι απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου.
• Η σωματική άσκηση έχει βρεθεί ότι βοηθά στη σύναψη νέων εγκεφαλικών συνδέσεων.
• Η επιστράτευση δημιουργικών διεξόδων, όπως η ζωγραφική, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου και η συγγραφή βοηθούν τον εγκέφαλο να καθιερώσει νέους τρόπους σκέψης.
• Ο περιορισμός των ψηφιακών αποσπάσεων, ώστε να μην επιτρέπεις π.χ. σε διαφημίσεις και άλλα επιδραστικά μέσα να επηρεάζουν τη σκέψη σου.
• Η καθιέρωση νέων καλών συνηθειών, αλλάζοντας το περιβάλλον και τις εικόνες που υπάρχουν γύρω σου.

Όπως λέει η νευροεπιστήμονας και ψυχίατρος Dr Tara Swart, «αν επαναλαμβανόμενα εκθέτεις τον εγκέφαλό σου στις εικόνες όλων όσων θέλεις, έχεις περισσότερες πιθανότητες να παρατηρείς πράγματα που σχετίζονται με αυτά που θες στην καθημερινότητά σου. Χρειάζεται, όμως, σκόπιμα και επαναλαμβανόμενα να εκθέτεις τον εαυτό σου σε αυτή την εικόνα. Στον αντίποδα, άτομα που κοιτάζουν επαναλαμβανόμενα αρνητικές εικόνες, π.χ. δολοφονίες, μπορεί να εμφανίσουν μετατραυματικό σύνδρομο ακόμα κι αν δεν συνδέονται άμεσα με αυτές. Είναι τόσο μεγάλη η δύναμη της νευροπλαστικότητας. Οπότε, αν τη διοχετεύσεις προληπτικά γι’ αυτά που θέλεις, έχεις περισσότερες πιθανότητες να παρατηρείς και έτσι να κατακτάς τις ευκαιρίες που έρχονται στη ζωή σου».

Η ίδια καταλήγει: «Έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε το πεπρωμένο μας, ώστε να έχουμε ευμάρεια, αληθινή αγάπη, αυτοπεποίθηση, ολοκλήρωση απλά και μόνο εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη του εγκεφάλου μας. Πρέπει, όμως, να το θέλουμε πραγματικά. Αυτή η βαθιά μαγνητική επιθυμία θα μας κάνει να μην εγκαταλείψουμε ακόμα και σε περιόδους που νιώθουμε ότι δεν συμβαίνει καμία αλλαγή στη ζωή μας. Κάνοντας συνεχώς ερωτήσεις και αναζητώντας μια απάντηση, αναπόφευκτα θα συμβούν νέες συνάψεις στον εγκέφαλό μας που θα μας οδηγήσουν εκεί που θέλουμε».