ΠΟΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΧΕΙ ΚΕΛΑΡΙ ΜΕ ΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ

Υπάρχει ένα δημόσιο πανεπιστημιακό νοσοκομείο στο οποίο δημιουργήθηκε ένα κελάρι με κρασιά για ορισμένους ασθενείς. Ο λόγος για τον οποίο έγινε αυτό κρύβεται στη σημασία που έχουν κάποιες μικρές απολαύσεις στη ζωή, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές της.

Το πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Clermont - Ferrand είναι ένα δημόσιο ίδρυμα κάπου μεταξύ κεντρικής και νότιας Γαλλίας, χτισμένο ανάμεσα στις φημισμένες οινοπαραγωγικές περιοχές του Bordeaux, του Sancerre και της κοιλάδας του Λίγηρα. Εκείνο για το οποίο φημίζεται είναι η μονάδα παρηγορητικής φροντίδας, που φιλοξενεί ετοιμοθάνατους ασθενείς, και η πρωτοπόρος επικεφαλής  Dr. Virginie Guastella.   

H Dr. Guastella έβαλε μέσα στη μονάδα ένα wine bar, όχι βέβαια το είδος του wine bar που οι περισσότεροι γνωρίζουμε. Μοναδικός σκοπός του είναι να δώσει ευχαρίστηση στους ασθενείς που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους ή που υποφέρουν πολύ. 

Ένα κελάρι με κρασί μέσα στο νοσοκομείο

Η Dr. Guastella εντάχθηκε στο δυναμικό του νοσοκομείου ως γιατρός παρηγορητικής φροντίδας το 2003 και γρήγορα έμαθε ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα που μπορεί να προσφέρει στους ασθενείς πέρα από παυσίπονα: φροντίδα, χρόνος, μια ωραία συζήτηση και ορισμένες μικρές απολαύσεις. «Στην παρηγορητική φροντίδα, υπάρχει πάντα κάτι να κάνεις. Το “λυπάμαι, αλλά δεν γίνεται τίποτα” δεν ισχύει», υποστηρίζει η ίδια. «Γιατί επειδή νοσηλεύεσαι θα πρέπει να σταματήσουν όλα τα καλά πράγματα;» αναρωτιέται. 

Unsplash Biljana Martinic

Το 2013, η Dr. Guastella γνώρισε την Catherine Le Grand-Sébille, ανθρωπολόγο στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Lille, η οποία μελετούσε τη σχέση των ανθρώπων με το κρασί, ακόμη και στο τέλος της ζωής. Μέχρι τότε, είχε πραγματοποιήσει 200 συνεντεύξεις με γιατρούς, υγειονομικό προσωπικό, μη ιατρικούς φροντιστές, οικογένειες και ασθενείς σχετικά με τη διατήρηση της αισθητηριακής ευχαρίστησης. Όσα της είχαν πει ήταν αρκετά για να πείσουν την Dr. Guastella, επικεφαλής πλέον της μονάδας παρηγορητικής φροντίδας, να ζητήσει ένα μικρό κελάρι με κρασιά μέσα στο νοσοκομείο από τον διευθυντή. 

Ο στόχος της δεν ήταν φυσικά να εθίσει τους ασθενείς που βρίσκονταν σε τελικό στάδιο, ούτε να τους κάνει να πίνουν πολύ. Ήθελε, όπως είπε, να τους χαρίσει μια αίσθηση αξιοπρέπειας και κανονικότητας στα τελευταία τους. 

Οι επιθυμίες και οι προτιμήσεις σχετίζονται με τη ζωή

Η γυναίκα του Φρανσουά, ενός άντρα που πέθανε στα 73 του από καρκίνο των νεφρών, δεν θα ξεχάσει ποτέ τη στιγμή που μαζί με το γεύμα του στο νοσοκομείο ήρθε και ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, όπως επιθυμούσε. «Τα μάτια του φωτίστηκαν. Εκείνη τη στιγμή ο άντρας μου δεν ήταν ασθενής», αναφέρει. 

Οι ερευνητές στο πεδίο των νευροεπιστημών είχαν μέχρι τότε κάνει σημαντικές ανακαλύψεις αναφορικά με τις λειτουργίες του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τις επιθυμίες και τις προτιμήσεις μας. Οι επιθυμίες μας (τα «θέλω») αφορούν τις ανάγκες της επιβίωσής μας, δηλαδή το φαγητό, το ποτό (νερό) και τον ύπνο. Οι προτιμήσεις μας (τα «μου αρέσει») αφορούν όλους εκείνους τους ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους ικανοποιούμε τις παραπάνω ανάγκες μας: τα αγαπημένα μας φαγητά και ποτά, ακόμη και το μαξιλάρι που προτιμάμε.

Με απλά λόγια, αυτό που οι νευροεπιστήμονες ονομάζουν επιθυμίες («θέλω») είναι στην πραγματικότητα οι ανάγκες μας. Αυτό όμως που αποκαλούν προτιμήσεις («μου αρέσει») είναι όσα μας κάνουν χαρούμενους. 

Η ευχαρίστηση στη ζωή έχει δύο τύπους, σύμφωνα με τη φιλοσοφία: την ευδαιμονία και τον ηδονισμό. Η ευδαιμονία αναφέρεται στο νόημα της ζωής, στο γιατί αξίζει να ζούμε. Ο ηδονισμός έχει να κάνει με όλες εκείνες τις μικρές απολαύσεις, το κρασί, το γλυκό, τις όμορφες μυρωδιές, που μέσω των αισθήσεων κάνουν τη ζωή μας υποφερτή. Αυτά είναι τα «μου αρέσει» που ικανοποιούν τα «θέλω» μας. 

Τι λένε οι Νευροεπιστήμες

Πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι νευροεπιστήμονες πίστευαν ότι η ντοπαμίνη, ο νευροδιαβιβαστής της ευφορίας που μεταφέρει μηνύματα ευχαρίστησης στον εγκέφαλο, είχε να κάνει με το αίσθημα ανταμοιβής. Ότι δηλαδή αναζητάμε τη γλυκιά γεύση, επειδή την έχουμε συνδέσει με αυτό το αίσθημα. 

Αλλά μία σειρά ερευνών με επικεφαλής τον ψυχολόγο και νευροεπιστήμονα Kent Berridge του Πανεπιστημίου του Michigan απέδειξε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η ομάδα του Kent έδειξε ότι αν αφαιρεθεί η ντοπαμίνη από τα ποντίκια, εκείνα θα εξακολουθήσουν να αγαπούν το γλυκό, θα εξακολουθήσουν να τρώνε όταν βρίσκουν φαγητό, απλώς δεν θα το αναζητάνε. Η απουσία της ντοπαμίνης ουσιαστικά αφαιρεί την επιθυμία για ζωή, όχι την επιθυμία για φαγητό. 

Unsplash Dominik Lange

Οι επιστήμονες συνέχισαν τις έρευνες, μέχρι που το 2021 δημοσίευσαν μια μελέτη στην επιθεώρηση Behavioral Brain Research, στην οποία αναφέρεται ότι ο κεντρικός πυρήνας της αμυγδαλής διεγείρει την επιθυμία (τα «θέλω»), αλλά όχι την προτίμηση (τα «μου αρέσει»). 

Τα κυκλώματα του εγκεφάλου για την προτίμηση και την επιθυμία όχι μόνο καταλαμβάνουν διαφορετικές περιοχές, αλλά λειτουργούν και διαφορετικά. Θέλουμε ένα τραγανό λευκό κρασί το καλοκαίρι και ένα γεμάτο κόκκινο το χειμώνα. Η επιθυμία είναι λιγότερο ευέλικτη, πιθανώς επειδή μας βοηθά να επιβιώσουμε. Πρέπει να θέλουμε να φάμε, πρέπει να θέλουμε να τεκνοποιήσουμε. Αλλιώς θα πεθάνουμε και θα εξαφανιστούμε. 

Πώς η επιβίωση συνδέεται με όσα μας αρέσουν

Τότε, λοιπόν, γιατί να έχουμε προτιμήσεις; Δεν αρκούν οι επιθυμίες; Οι επιστήμονες δεν έχουν σαφή απάντηση. Θεωρούν όμως ότι οι προτιμήσεις έχουν στόχο τη διεύρυνση των επιθυμιών μας. Δεν χρειαζόμαστε αλκοόλ για να επιβιώσουμε. Το ότι μας αρέσει, όμως, μας δίνει μεγαλύτερη γκάμα επιλογών που οδηγούν στην επιβίωση. 

Αν η βασική επιβίωση προϋποθέτει την επιθυμία για φαγητό, η απόλαυση μπορεί να διεγείρει το ένστικτο της επιβίωσης. Ίσως γι’ αυτό η επιθυμία μπορεί να προκληθεί από ένα αισθητηριακό ερέθισμα: η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού μάς κάνει να νιώθουμε πείνα. 

Σκεφτείτε τώρα την απουσία ευχαρίστησης, γνωστή και ως ανηδονία. Η ανηδονία είναι το βασικότερο σύμπτωμα της κατάθλιψης. «Όταν οι ασθενείς μας δεν έχουν καμία απόλαυση, αρχίζουν και σκέφτονται την ευθανασία», παρατηρεί η Dr. Guastella. Όπως οι βαριά καταθλιπτικοί μπορεί να έχουν αυτοκτονικό ιδεασμό. 

Μια μικρή απόλαυση μπορεί να λειτουργήσει ως ένεση κατά της ανηδονίας και με τη σειρά της να διεγείρει –έστω και ελάχιστα– την επιθυμία για ζωή. Με βάση αυτή την παρατήρηση, η μονάδα παρηγορητικής φροντίδας του συγκεκριμένου νοσοκομείου πρόσθεσε και μερικές ακόμη απολαυστικές «συνταγές» στο μενού της, όπως γευσιγνωσίες με χαβιάρι και γαλλικές αρτοπαρασκευές – σημειωτέον, είναι οι καλύτερες. 

Unsplash Βermix Studio

Κρασί εναντίον στρες

Οι γιατροί του Πανεπιστημίου της Μαλαισίας έκαναν πρόσφατα μiα μικρή έρευνα. Ρώτησαν 15 ασθενείς σε τελικό στάδιο τι συνιστά γι’ αυτούς η λέξη αλκοόλ. Οι απαντήσεις που πήραν ήταν: «μια μέρα χωρίς πόνο», «μια επίσκεψη από φίλους», «ένα ωραίο γεύμα». Κάποιοι μίλησαν για την ευδαιμονία που σχετίζεται με την πληρότητα, το νόημα της ζωής. 

Φαίνεται όμως πως το κρασί αγγίζει όλες τις πτυχές της ευχαρίστησης, ακόμη και αυτή της πληρότητας. Διότι δεν είναι μόνο μια γευστική απόλαυση, είναι και μια κοινωνική συναναστροφή, το ότι θα πιούμε με παρέα. Για τους νοσηλευόμενους ασθενείς, επιπλέον, είναι η επανεμφάνιση της φυσιολογικής ζωής σε ανοιχτή αντιπαράθεση με το αποστειρωμένο περιβάλλον ενός νοσοκομείου.

Στον σύγχρονο κόσμο, η ηδονιστική απόλαυση –η ευχαρίστηση για χάρη της ευχαρίστησης– έχει συνδεθεί με εθιστικές συμπεριφορές. Αλλά κυρίως έχει συνδεθεί με τη στέρηση. Και η στέρηση, ως γνωστόν, τείνει να αυξήσει την επιθυμία. 

Ποιο είναι όμως το νόημα του να στερείσαι αυτό που επιθυμείς; Η λίγη σοκολάτα είναι σαφώς προτιμότερη από την καθόλου σοκολάτα. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις των διαιτολόγων –όχι τυχαία– ποντάρουν πλέον σε όσα «καλά» μπορούμε να τρώμε και όχι σε όσα «κακά» απαγορεύονται. 

Η στέρηση δημιουργεί στρες. «Δεν έχει νόημα να απαγορεύσεις σε έναν 75χρονο το αλάτι. Το στρες που θα του προκαλέσεις ίσως είναι πιο επιβαρυντικό από την ίδια την υπέρταση», μου έλεγε τις προάλλες ένας καρδιολόγος. 

Επιδιώκοντας τη χαρά της ζωής

Σε μια ευαίσθητη ισορροπία δυνάμεων, όπου το στρες διαδραματίζει έναν απροσδιόριστο αλλά σίγουρα πρωταγωνιστικό ρόλο, η απάντηση φαίνεται να είναι η χαρά της ζωής. Νομίζω ότι ακόμη κι αν οι έρευνες δεν συνηγορούσαν υπέρ των μικρών απολαύσεων, κάποιος έπρεπε να είχε κάνει αυτό το βήμα εδώ και καιρό. 

Το να ζεις τις τελευταίες μέρες σου όσο πιο κοντά στη φωτεινή πλευρά της ζωής γίνεται, είναι σίγουρα ένας τρόπος να πεθάνεις ευχαριστημένος. Άλλωστε όσες μέρες κι αν απομένουν σε κάποιον –κανείς ποτέ δεν ξέρει πόσες– παραμένει ζωντανός. Γιατί λοιπόν να μην συνεχίσει να ζει;