Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΕΙ ΤΙΣ ΕΝΟΧΕΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ

Η μητρότητα συχνά συνοδεύεται από ένα επιπλέον «φορτίο», αυτό της κριτικής, των ενοχών και τις ντροπής. Μπορεί η αναλυτική φιλοσοφία να μας βοηθήσει να το ελαφρύνουμε;

Ακόμα κι αν δεν έχουμε παιδιά, νομίζω μπορούμε να αντιληφθούμε τις δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει ένας γονιός. Από την έλλειψη ύπνου μέχρι τα λεγόμενα tantrum το να είσαι γονιός δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όπως λέει και η γνωστή παροιμία «It takes a village to raise a child» («Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί»).

Όμως, ας το παραδεχτούμε, η μητρότητα είναι επιφορτισμένη με έξτρα βάρη. Όπως παρατηρεί η Sarah Schoppe-Sullivan, καθηγήτρια ανθρωπιστικών επιστημών και ψυχολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, παρόλο που έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος ως προς την ισότητα των φύλων αναφορικά με την ανατροφή των παιδιών, εξακολουθούν να υπάρχουν λεπτές ανισότητες. Πολλοί πατεράδες –ακόμα κι εκείνοι με προοδευτικές απόψεις – δεν έχουν πετύχει την ισότητα με τις μητέρες σε βασικούς τομείς.

«Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή οι μητέρες επιφορτίζονται συχνά με το μεγαλύτερο κομμάτι της ανατροφής των παιδιών. Η μητρότητα μπορεί να συνοδεύεται και από ένα επιπλέον “επίπεδο”, αυτό της κριτικής, των ενοχών και της ντροπής. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται όσον αφορά το ζήτημα της μητρότητας μπορεί να προκαλέσει έντονη πίεση τις μητέρες. Μπορεί, επίσης, να οδηγήσει ορισμένες μητέρες στο να αισθάνονται ότι πρέπει να επικρίνουν τις αποφάσεις των άλλων, προκειμένου να υπερασπιστούν τις δικές τους», συμπληρώνει η Fiona Woollard, καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Southampton.

Η ίδια προτείνει, μάλιστα, ότι χρησιμοποιώντας μεθόδους της αναλυτικής φιλοσοφίας, μπορούμε να εντοπίσουμε προβλήματα στην κοινή συλλογιστική για τη μητρότητα, γεγονός που βοηθά να καταλάβουμε τι μπορεί να προκαλέσει αυτήν την κριτική, την ενοχή και τη ντροπή. Εντοπίζει, δε, τέσσερα χαρακτηριστικά που φαίνεται να επαναλαμβάνονται στα γονεϊκά θέματα που προκαλούν έντονες συγκρούσεις, όπως ο τοκετός και το τάισμα του μωρού. Ποια είναι αυτά;

iStock

• Η πόλωση. Οι μητέρες συχνά χωρίζονται σε δύο αντικρουόμενες πλευρές, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση του θηλασμού έναντι της χρήσης φόρμουλας ή της καισαρικής έναντι του «φυσικού» τοκετού.
• Τα τυφλά σημεία. Κάθε πλευρά μπορεί να πιστεύει ότι στοχοποιείται περισσότερο από την άλλη.
• Οι απαιτήσεις για αιτιολόγηση. «Είναι εντάξει να χρησιμοποιείς φόρμουλα, εάν δεν μπορείς να θηλάσεις για ιατρικούς λόγους. Αλλά οι περισσότερες γυναίκες απλά βαριούνται». Με άλλα λόγια, υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι δικαιούνται να απαιτούν από τους άλλους να αιτιολογήσουν τις αποφάσεις τους. Αν, μάλιστα, η αιτιολόγηση δεν είναι αρκετά καλή, τότε δικαιούνται και να κρίνουν.
• Η αμυντική επίθεση. Οι άνθρωποι που αισθάνονται ότι τους κατηγορούν μπορεί να αντιδράσουν προσπαθώντας να δείξουν ότι η άλλη πλευρά κάνει λάθος.

Γιατί, όμως, οι συζητήσεις αυτές οδηγούν σε ένταση και πώς μπορεί η φιλοσοφία να βοηθήσει; Η Woollard μάς δίνει ορισμένες ερμηνείες.

ΟΙ ΛΑΘΟΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΒΑΘΙΑ ΡΙΖΩΜΕΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥΣ ΔΕΝ ΛΥΝΕΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΑΡΧΗ.

Ο λόγος και το καθήκον

Όπως εξηγεί, συχνά συγχέουμε την έννοια «λόγο» με την έννοια «καθήκον». Μερικοί φιλόσοφοι πιστεύουν ότι το πρώτο αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο του τι πρέπει ή οφείλουμε να κάνουμε και λειτουργεί «υπέρ» μιας πράξης. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το παγωτό έχει ωραία γεύση μετράει υπέρ της κατανάλωσής του. Από την άλλη, το καθήκον είναι κάτι που ηθικά πρέπει να κάνεις και συνδέεται με την ενοχή.

Η ίδια συμπληρώνει ότι το καθήκον συνδέεται και με την αιτιολόγηση. Εάν δεν κάνουμε το καθήκον μας, οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να μας ζητήσουν... τον λόγο κι αν αυτό που ακούσουν δεν είναι αρκετά καλό, τότε μπορεί να εξαπολύσουν κατηγορίες κι εμείς θα πρέπει να αισθανθούμε ένοχοι. «Μπορούμε να σεβαστούμε τους λόγους που κάποιος τρέχει έναν μαραθώνιο, χωρίς να θεωρούμε ότι οι άνθρωποι που δεν τρέχουν μαραθώνιο πρέπει να αισθάνονται ένοχοι. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με τους λόγους που έχει μια μητέρα, π.χ. να προγραμματίσει καισαρική τομή».

Δεν υπάρχει μία επιτυχημένη συνταγή

Υποθέτουμε ότι υπάρχει ένας τρόπος να είσαι «καλή» μητέρα. Η καθημερινή μας εμπειρία, ωστόσο, και τα όσα βλέπουμε και ακούμε θα έπρεπε να μας έχει πείσει ότι κάθε οικογένεια είναι διαφορετική. Έτσι, αυτό που λειτουργεί σε εμάς, μπορεί να μην λειτουργεί σε κάποιους άλλους. Επιπλέον, δεν χρειάζεται όλες οι μητέρες να σκέφτονται και να αισθάνονται το ίδιο. Διαφορετικές μητέρες μπορούν να έχουν διαφορετικές αξίες και παρ' όλα αυτά να παραμένουν «καλές» μητέρες.

iStock

Η κοινωνία απέναντι στη μητρότητα και οι ενοχές

Ένας ακόμα λόγος είναι η στάση της κοινωνίας απέναντι στο γυναικείο σώμα και στην οικογένεια. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον δημόσιο θηλασμό. Πώς αντιδρά μέρος του κόσμου στη θέα μιας τέτοιας σκηνής; Ορισμένες μητέρες μπορεί να αισθάνονται ότι πρέπει να δικαιολογήσουν την πράξη τους, λέγοντας ότι είναι μητρικό καθήκον. Παρομοίως, η πίεση να επιστρέψουν στη δουλειά μπορεί να φέρει κάποιες από τις μητέρες που επιλέγουν το λεγόμενο «sleep training» (τεχνική εκπαίδευσης ύπνου για τα μωρά) απέναντι σε εκείνες που δεν το επιλέγουν.

Όλα τα παραπάνω αφορούν «λάθη σχετικά με τη μητρότητα και όχι τη γονεϊκότητα εν γένει. Δεν αναγνωρίζουμε τα ίδια λανθασμένα μοτίβα στους πατεράδες. Οι λάθος αντιλήψεις σχετικά με τη μητρότητα είναι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία μας. Αν και η αναγνώρισή τους δεν λύνει το πρόβλημα, μπορεί τουλάχιστον να αποτελέσει μια καλή αρχή», καταλήγει η ειδικός.