ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΚΟΛΛΑΝΕ ΜΕ ΤΑ ΠΑΖΛ

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ τι είναι αυτό που σε κάνει να μην σταματάς να φτιάχνεις ένα παζλ αν δεν βάλεις και το τελευταίο κομμάτι στη θέση του;

Μια στενή φίλη μπορεί να περνά ώρες σκυμμένη πάνω από ένα παζλ χιλίων κομματιών και στη συνέχεια να περιγράφει την εμπειρία της με ικανοποίηση και ενθουσιασμό. Πρόσφατα, διάβασα μια σχετική ανάρτηση στο Facebook που μιλούσε για την ευεργετική επίδραση των δραστηριοτήτων που κάνουμε με τα χέρια μας στη διάθεση και την ψυχική υγεία. Στα σχόλια της ανάρτησης, μια γυναίκα μοιραζόταν τη συνήθεια που είχε όταν την κατέβαλε το άγχος να τακτοποιεί τις ντουλάπες και τα συρτάρια της, ενώ ένας συγγραφέας ανέφερε ότι αν «κόλλαγε» στο γράψιμό του ή είχε να κάνει μια δύσκολη συζήτηση, έβγαινε και σκάλιζε τον κήπο του.

Η ικανότητα που έχουν τα παζλ, η κηπουρική, το πλέξιμο, η τακτοποίηση και γενικότερα απλές καθημερινές δραστηριότητες που κάνουμε με τα χέρια μας, να μας χαλαρώνουν και να δημιουργούν ένα αίσθημα ικανοποίησης, έχει αποδειχτεί και από την επιστήμη. Ίσως και εσύ συχνά να έχεις νιώσει την χαλαρωτική επίδραση που έχει ένα παζλ ή το να φροντίζεις τα λουλούδια σου στα νεύρα σου και στον νου σου.

Τα παζλ και το κύκλωμα της προσπάθειας και της ανταμοιβής

Αρχικά η επιστήμη επιβεβαίωσε το αίσθημα της ικανοποίησης που βιώνουμε από δραστηριότητες που μοιάζουν ασήμαντες. Πρόκειται για το κύκλωμα της ανταμοιβής που έχει τη βάση του στη φυσιολογία του εγκεφάλου μας και τις νευρολογικές μας λειτουργίες. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να αισθάνεται ικανοποίηση και απόλαυση όταν βλέπει το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του, ακόμα και αν αυτή δεν είναι μια δραστηριότητα από την οποία εξαρτάται η επιβίωση του.

iStock

Από εξελικτική άποψη πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη λειτουργία για το είδος μας. Όταν μια δραστηριότητα ολοκληρώνεται και βλέπουμε το αποτέλεσμά της, το σώμα μας εκκρίνει μια γενναία δόση ντοπαμίνης – πρόκειται για τον νευροδιαβιβαστή που μας δίνει το αίσθημα της απόλαυσης, της ικανοποίησης αλλά και του κινήτρου. Είναι η ίδια αυτή λειτουργία που μας επιτρέπει να ολοκληρώσουμε μια εργασία που αν και δυσάρεστη, είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Και επίσης, εξηγεί γιατί κάποιος φτιάχνει με επιμονή ένα παζλ χιλίων κομματιών και επιμένει να το συνεχίζει για πολλές ημέρες, ακόμα εβδομάδες στη σειρά.

Η συμπεριφορική νευροεπιστήμονας, Kelly Lambert, έχει γράψει γι' αυτό το φαινόμενο στο βιβλίο της Lifting Depression: A neuroscientist’s Hands On Approach to Activating Your Brain’ s Healing Power, στο οποίο αναφέρει: «Οι δομές που ελέγχουν τις κινήσεις μας συνδέονται στενά με το κέντρο ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας, το κέντρο δηλαδή στο οποίο καταγράφεται η ευχαρίστηση και είναι αυτές που μας δίνουν κίνητρο να συνεχίζουμε ό,τι κάνουμε».

Η Lambert αναρωτιέται αν ένας κόσμος με πολλές νέες καινοτομίες που μας έχουν απαλλάξει από τη χειρωνακτική εργασία και έχουν κάνει την καθημερινότητά μας πιο εύκολη, έχει συμβάλλει στα αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης. «Μήπως χάσαμε κάτι ζωτικό για την ψυχική μας υγεία όταν αρχίσαμε να πατάμε κουμπιά αντί να οργώνουμε χωράφια;» ρωτά η Lambert για να απαντήσει: «Από νευροανατομικής άποψης, πιστεύω ότι η απάντηση είναι ένα εμφατικό ναι».

Όπως εξηγεί πιο αναλυτικά η Lambert «οι ανταμοιβές που βασίζονται στην προσπάθεια και άλλες διαδραστικές εμπειρίες με τον πραγματικό κόσμο, δημιουργούν πολύ πιο έντονες αντιδράσεις στον εγκέφαλό ακόμη και από τις νευροχημικές μεταβολές που μπορεί να προκαλέσει ένα αντικαταθλιπτικό χάπι. Αλληλεπιδρώντας με τον φυσικό κόσμο, αρχίζεις να αισθάνεσαι ότι έχεις μεγαλύτερο έλεγχο του περιβάλλοντός σου και ότι είσαι περισσότερο συνδεδεμένος με τον κόσμο γύρω σου. Αυτό μειώνει τα επίπεδα του στρες και, το σημαντικότερο, σε κάνει πιο ανθεκτικό απέναντι στην εμφάνιση κατάθλιψης».

Αυτό ισχύει και για δραστηριότητες από τις οποίες δεν εξαρτάται η επιβίωσή μας, όπως τα παζλ ή άλλες παραδοσιακές δραστηριότητες που κάνουμε με τα χέρια μας. «Είναι σημαντικό αυτές οι ενέργειες να παράγουν ένα αποτέλεσμα που μπορείς να δεις, να αισθανθείς και να αγγίξεις, όπως το πλέξιμο ενός πουλόβερ ή η φροντίδα του κήπου. Τέτοιες ενέργειες και οι σκέψεις που σχετίζονται με αυτές αλλάζουν τη χημική σύσταση στο κύκλωμα των ανταμοιβών και το ενεργοποιούν».

Η μαγεία του να κάνεις πράγματα με τα χέρια σου

Σίγουρα το παραπάνω θα βγάζει νόημα και για σένα, αν είσαι από τους ανθρώπους που αντλούν περισσότερη ικανοποίηση στο να φροντίζουν τα λουλούδια τους ή να φτιάχνουν ένα κέικ, από το να ολοκληρώσουν το powerpoint για την παρουσίασή τους στη σύσκεψη. Είναι σουρεαλιστικό να σκεφτεί κανείς ότι η ικανοποίηση που μπορεί να νιώσει ο εγκέφαλος ενός συγγραφέα, για παράδειγμα, είναι μεγαλύτερη αν ολοκληρώσει ένα παζλ παρά ένα κεφάλαιο από το επόμενό του βιβλίου. Δεν πρόκειται όμως για κάποια προσωπική παραξενιά, αλλά για τη φυσιολογία του εγκεφάλου.

iStock

«Λόγω της διασύνδεσης των περιοχών του εγκεφάλου που ελέγχουν την κίνηση, το συναίσθημα και τη σκέψη, η άσκηση δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν τον συνδυασμό αυτών των στοιχείων ενεργοποιεί πλήρως το κύκλωμα προσπάθειας-αμοιβής», αναφέρει η Lambert. Αυτή η ίδια φυσιολογία εξηγεί γιατί μπορεί να απολαμβάνεις να γράφεις με χαρτί και μολύβι αντί να κρατάς σημειώσεις πληκτρολογώντας στο σημειωματάριο του κινητού σου.

Όσο και αν μπορεί να νιώθεις ευγνώμων για το ότι δεν χρειάζεται να κυνηγάς ή να καλλιεργείς την τροφή σου και για το ότι στη ζωή σου πολλά πράγματα γίνονται με το πάτημα ενός κουμπιού, ίσως πρέπει να αναθεωρήσεις και να βάλεις στη ζωή σου μερικές απλές καθημερινές δραστηριότητες που θα σε συνδέσουν πιο ουσιαστικά με τον κόσμο γύρω σου.