DEMENTIA VILLAGES: ΤΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΑ «ΧΩΡΙΑ» ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΟΙΑ

Τα Dementia Villages είναι ένα πρωτοποριακό μοντέλο φιλοξενίας για ανθρώπους με άνοια, που στοχεύει στην αποϊδρυματοποίησή τους.

Ο όρος Dementia Villages θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «Χωριά της άνοιας». Το πρώτο από αυτά δημιουργήθηκε στο Weesp της Ολλανδίας, λίγο έξω από το Άμστερνταμ. Είναι το Hogeweyk, μια κοινότητα που έχει σχεδιαστεί στο 100% για τη μεγιστοποίηση της ποιότητας ζωής των 180 κατοίκων της. Οι οποίοι έχουν σοβαρή άνοια.

Όσοι κυκλοφορούν εκεί είτε πάσχουν από άνοια είτε είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για να χειρίζονται τέτοιους ασθενείς. Ακόμα κι αν εργάζονται στην καφετέρια, στο σούπερ μάρκετ, στο κομμωτήριο ή όποια άλλη υπηρεσία παρέχεται.

Το μοντέλο του Hogeweyk είχε χαρακτηριστεί ρηξικέλευθο όταν η κοινότητα άνοιξε τις πόρτες της, το 2009. Τώρα, ανάλογα Dementia Villages υπάρχουν σε διάφορα μέρη του πλανήτη και είναι ο πιο σύγχρονος και φιλικός τρόπος φροντίδας ανθρώπων με άνοια.

Από τα συμβατικά ιδρύματα στα Dementia VIllages

Όπως αναφέρει ρεπορτάζ του Vox, «όσο αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής σε όλο τον πλανήτη, θα αυξάνεται και το ποσοστό των ηλικιωμένων (μιλάμε για ηλικίες 65+). Μοιραία θα αυξάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων που πάσχουν από άνοια. Στο αρχικό στάδιο της ασθένειας, οι άνθρωποι μπορούν να συνεχίσουν να ζουν στο σπίτι τους με την οικογένεια τους, φίλους ή φροντιστές. Από ένα σημείο και μετά χρειάζονται πλήρη (24ωρη) φροντίδα. Αυτή μέχρι πρότινος τη λάμβαναν σε παραδοσιακές μονάδες φροντίδας και ενδυνάμωσης ηλικιωμένων. Παλαιότερα ήταν γνωστές ως ιδρύματα».

Unsplash Pietro Schellino

Όπως λέει ο ιδρυτής του Hogeweyk, Eloy van Hal, «τα παραδοσιακά περιβάλλοντα είναι “αποστειρωμένα”, κλινικά. Όλοι πρέπει να τρώνε σε μια μεγάλη τραπεζαρία, όλοι πρέπει να ακούν την ίδια μουσική για το ίδιο χρονικό διάστημα. Ως άτομα αναγκάζονται να ακολουθήσουν το πρόγραμμα του ιδρύματος. Δεν δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο ποιο πραγματικά είναι καθένα από αυτά τα άτομα, ποια είναι η ιστορία τους, τι προτιμούν να κάνουν».

Τονίζει πως ζητούμενο κάθε μονάδας φροντίδας θα έπρεπε να είναι η ποιότητα ζωής των ασθενών, όσο εξελίσσεται η ασθένεια. «Η φροντίδα πλέον, έχει φύγει από το πλαίσιο ειδικών κλινικών και έχει φτάσει στο σημείο που είναι ανάγκη οι ειδικά σχεδιασμένοι χώροι, στους οποίους οι ασθενείς θα αισθάνονται ασφαλείς και ελεύθεροι, όσο χάνουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τον κόσμο όπως τον ξέρουν έως τότε».

Η διαφορά στα Dementia Villages

Η λογική των ιδρυμάτων είναι να έχουν όλους τους κατοίκους κάτω από την ίδια στέγη. Συνήθως υπάρχουν δεκάδες άνθρωποι. Στο Hogeweyk, από την άλλη, οι κάτοικοι χωρίζονται σε γκρουπ των 6 ή 7 ανθρώπων, σε κλίμακα ενός μικρού οικογενειακού σπιτιού. Η προτεραιότητα είναι να αισθάνονται οι ασθενείς την κανονικότητα που είχαν στην έως τότε ζωή τους. Έτσι, η προσέγγιση έγινε κατασκευαστική, ώστε τα διαμερίσματα να θυμίζουν όσο περισσότερο γίνεται τον κόσμο που υπάρχει έξω από το χωριό.

«Η βασική αρχή που έχουμε είναι η κανονικότητα. Η αποτελεσματική και κανονική ζωή των ανθρώπων που ζουν με άνοια», λέει ο Van Hal. Κάθε σπίτι έχει ιδιωτικό δωμάτιο για κάθε ασθενή, στο οποίο υπάρχουν προσωπικά του αντικείμενα. Οι μονάδες αυτές είναι δομημένες σε διάφορες «γειτονιές», σαν αυτές που ζούσαν οι κάτοικοι ενός χωριού.

«Υπάρχει άπλετος χώρος. Κήποι, δρόμοι και πλατείες, στοιχεία μεγάλης σημασίας για τις κοινότητες στις οποίες ζουν άνθρωποι», διευκρινίζει ο ιδρυτής της κοινότητας. «Ο δημόσιος χώρος κάθε γειτονιάς έχει διαμορφωθεί ιδιαίτερα, με ξεχωριστά –μοναδικά– σημεία αναφοράς, που βοηθούν τους ανθρώπους να καταλάβουν πού είναι και να βρουν το δρόμο τους προς το θέατρο, το κομμωτήριο, το σούπερ μάρκετ, κ.λπ. Κάθε επιχείρηση βρίσκεται σε ξεχωριστό κτίριο, ώστε να προωθείται η κίνηση των ανθρώπων και η συνάντηση τους στους δημόσιους χώρους».

Κάθε επιχείρηση έχει υπαλλήλους που είναι εκπαιδευμένοι στη διαχείριση ατόμων με άνοια. Οι γιατροί και οι νοσοκόμοι δεν φορούν στολές, τα γεύματα μαγειρεύονται μέσα στα σπίτια με είδη από το παντοπωλείο του «χωριού», ενώ κάθε κάτοικος είναι ελεύθερος να απολαύσει ένα γεύμα όπου θέλει: σε όποιο σπίτι τον καλούν ή στο εστιατόριο.

Αυτές οι σχεδιαστικές επιλογές στοχεύουν στην αποϊδρυματοποίηση των ηλικιωμένων και θολώνουν το όριο μεταξύ όσων συμβαίνουν στον χώρο που ζουν οι άνθρωποι με άνοια και εκείνων που γίνονται εκτός του οπτικού τους πεδίου. Οι επιμέρους περιοχές (το δωμάτιο που ανήκει σε ένα σπίτι, που έχει το δικό του κήπο και βρίσκεται σε μια γειτονιά, που έχει πλατεία και δρόμους και τελικά είναι μέρος του χωριού) παρέχουν διαφορετικά επίπεδα εμπειριών, καθώς οι κάτοικοι περνούν με ασφάλεια από έναν πολύ ιδιωτικό χώρο, σε έναν πολύ δημόσιο. Γεγονός που τους βοηθά να διατηρούν ένα επίπεδο ζωής.

Unsplash

«Τα άτομα μένουν σε δικά τους δωμάτια, κοινωνικοποιούνται στο σαλόνι του σπιτιού τους και μπορούν να αποφασίσουν αν θα βγουν το σπίτι –η εξώπορτα δεν είναι κλειδωμένη– για να περπατήσουν έως τον ιδιωτικό κήπο (ή μπαλκόνι ή βεράντα) ή ακόμα και για να πάνε στη γειτονιά και να έλθουν σε επαφή με άλλους κατοίκους. Οι ίδιοι επιλέγουν πού θέλουν να βρίσκονται σε κάθε φάση της ημέρας και με ποιον», επισημαίνει ο van Hal.

Η κοινωνικοποίηση είναι κάτι που συμβαίνει παντού στους χώρους της κοινότητας, όπου υπάρχει ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ελεγχόμενου ρίσκου. Για παράδειγμα, τα κτίρια δεν έχουν ύψος, ώστε να αποφευχθούν ατυχήματα όπως οι πτώσεις.

«Η άνοια είναι ασθένεια του εγκεφάλου», λέει ο ίδιος. «Σκεφτείτε πως κοιτάτε τη ζωή σας ως φωτογραφικό άλμπουμ και ξεχνάτε τις τελευταίες φωτογραφίες. Θυμάστε καλύτερα το παρελθόν. Αυτή είναι μια καθημερινή πρόκληση για τους ανθρώπους με άνοια: το πώς να ζουν ενώ χάνουν τη μνήμη τους. Για αυτό έχει σημασία να παρέχουμε ένα υψηλό επίπεδο ελευθερίας, καθπώς ελαχιστοποιούμε τα προβλήματα που σχετίζονται με την άνοια – όπως είναι η επιθετικότητα, η σύγχυση και η περιπλάνηση».

Τι λέει η επιστήμη

Ακόμα δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες για να πει κάποιος με βεβαιότητα πως τα dementia villages λειτουργούν αποτελεσματικά σε όλα τα επίπεδα.

Υπάρχει έρευνα που έχει δείξει πως το ποσοστό των κατοίκων που λάμβαναν αντιψυχωσικά φάρμακα μειώθηκε από 50% που ήταν το 1993 στα παραδοσιακά ιδρύματα σε 8%.

Άλλη έρευνα στηρίζει το μοντέλο που χρησιμοποιούν τα χωριά. Για παράδειγμα, έχει φανεί ότι οι μικρές μονάδες με μη ιδρυματικά περιβάλλοντα και λιγότερο κόσμο δημιουργούν λιγότερα ψυχιατρικά συμπτώματα και λιγότερες συμπεριφορικές προκλήσεις στους ανθρώπους με άνοια.

Διαπιστώθηκε επίσης, πως οι κήποι μειώνουν τα επίπεδα της σύγχυσης και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων με άνοια.

Ο Eloy van Hal καταλήγει στο ότι «διαφορετικά είναι τα σχέδια κοινοτήτων για “φυσιολογικούς” ανθρώπους, χωρίς άνοια, και άλλα για αυτούς με άνοια. Ξεχνάμε πως οι άνθρωποι με άνοια εξακολουθούν να είναι άνθρωποι, με πολλές προσδοκίες και βλέψεις. Ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι με άνοια δεν είναι ασθενείς που μπορείς να βάλεις σε μια καρέκλα και να τους αφήσεις εκεί μέχρι να πεθάνουν. Είναι άνθρωποι που θέλουν να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα μέσα στην ημέρα και που είναι χαρούμενοι που έχουν αυτήν την ελευθερία».