ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΑΣ, ΧΑΡΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Οι νευροεπιστήμονες κάνουν λόγο για «αναπρογραμματισμό» του εγκεφάλου χάρη στη νευροπλαστικότητα. Τι είναι και ποια η σχέση της με την υγεία; 

Ξέρετε πως με ό,τι κάνετε αυτή τη στιγμή, αλλά και με όσα συνηθίζετε να κάνετε καθημερινά, αλλάζετε τον εγκέφαλό σας; Ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να αλλάζει συνεχώς τις συνδέσεις των νευρώνων του, ανάλογα με τα ερεθίσματα και τις εμπειρίες που λαμβάνει, ώστε να προσαρμόζεται στις διάφορες συνθήκες. Αυτή η ικανότητα ονομάζεται νευροπλαστικότητα. 

Σε αντίθεση με ό,τι ήταν γνωστό μέχρι πρότινος, τα εγκεφαλικά κύτταρα μπορούν να δημιουργούν νέα μονοπάτια επικοινωνίας μεταξύ τους μέχρι και την τελευταία μέρα της ζωής μας, μέσω των νευρωνικών κυκλωμάτων. Αυτή η ανακάλυψη έχει κάνει τους επιστήμονες να αισιοδοξούν: Το μυαλό μας έχει πράγματι τη δυνατότητα να αλλάξει και να βελτιωθεί ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αλλά και πολλές νευρολογικές και ψυχικές ασθένειες μπορούν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά. 

Γιατί είναι σημαντική η νευροπλαστικότητα;

Φανταστείτε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από περίπου 86 δισεκατομμύρια νευρώνες. Μέχρι την ηλικία των 3 ετών, οι συνάψεις που κάνει κάθε νευρώνας μπορεί να είναι και περισσότερες από 15.000. Τα πρώτα χρόνια της ζωής, η ανάπτυξη του εγκεφαλικού ιστού είναι ραγδαία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σταματάει στην ενήλικη ζωή. 

Unsplash Αlina Grubnyak

«Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα των νευροεπιστημών, καινούργια νευρικά κύτταρα γεννιούνται ακόμη και στον εγκέφαλο των ηλικιωμένων – προφανώς όχι με τους ίδιους ρυθμούς. Ορισμένα από τα παλιά κύτταρα πεθαίνουν και σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου γεννιούνται νέα. Ακόμη και οι εγκέφαλοι των ενηλίκων δημιουργούν νέες συνάψεις (σημεία επικοινωνίας μεταξύ των νευρώνων). Οι νευρώνες που χρησιμοποιούνται ή επικοινωνούν συχνά, παραμένουν ενδυναμωμένοι. Όσες συνάψεις δεν χρησιμοποιούνται, φθείρονται και πεθαίνουν. Αυτή η διεργασία είναι γνωστή ως συναπτική διαλογή. Ο εγκέφαλος επιλέγει τι θα κρατήσει και τι θα πετάξει», λέει η Χριστίνα Δάλλα, νευροεπιστήμονας και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια φαρμακολογίας στο ΕΚΠΑ. 

Η ίδια αναφέρεται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2000 σε οδηγούς ταξί στο Λονδίνο και έδειξε ότι ο ιππόκαμπος (το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και τη μάθηση) διευρύνθηκε χάρη στις νέες δεξιότητες που απέκτησαν στους απαιτητικούς δρόμους της βρετανικής πρωτεύουσας. 

Όλα τα παραπάνω υπογραμμίζουν τη δυνατότητα που έχουμε να βελτιώσουμε σημαντικές πτυχές της ζωής μας που εξαρτώνται από την εγκεφαλική λειτουργία. Χάρη στη νευροπλαστικότητα, μπορούμε να γίνουμε πιο εύστροφοι, να αποκτήσουμε καλύτερη μνήμη, καλύτερη διάθεση και συμπεριφορά, αλλά και γνωστική ευελιξία. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για «αναπρογραμματισμό» του εγκεφάλου. Το μόνο που χρειάζεται είναι η σχετική εξάσκηση του μυαλού μας. 

Τι βελτιώνει τη νευροπλαστικότητα;

Η κ. Δάλλα αναφέρει πως ο χειρότερος εχθρός της νευροπλαστικότητας είναι το χρόνιο στρες. Ο καλύτερος σύμμαχος τα πλούσια ερεθίσματα. 

«Αν κάποιος έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με πλούσια ερεθίσματα, έχει καλλιεργήσει αυτό που λέμε γνωστική ευελιξία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι καταστάσεις ήπιου στρες μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς από τον εγκέφαλο. Αυτό συνιστά την ψυχική ανθεκτικότητα», εξηγεί.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι που προάγουν τη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου μας:

• Ένα περιβάλλον με ποικίλα ερεθίσματα στα παιδιά (βιβλία, νέες εμπειρίες, αθλητισμός, τέχνη, μουσική, κοινωνικές συναναστροφές, ταξίδια). 
• Ο καλός ύπνος. Ειδικά στους εφήβους 8-10 ώρες την ημέρα είναι απαραίτητες.  
• Η διατροφή. Γλυκοπατάτες, ξηροί καρποί, αβοκάντο, μήλα, πράσινα λαχανικά, αβγά, πικρή σοκολάτα και προϊόντα ολικής άλεσης κάνουν καλό. Κακό κάνουν τα τρανς λιπαρά, η ζάχαρη και τα βαρέα μέταλλα.
• Η μουσική επηρεάζει θετικά τον εγκέφαλό μας. 
• Οι κοινωνικές σχέσεις, η συντροφικότητα, ακόμη και η γονεϊκότητα. 
• Η άσκηση. Ειδικότερα η αεροβική έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνει τη νευρογένεση και την αγγειογένεση. 
• Η ψυχοθεραπεία, επειδή οδηγεί στην καλύτερη διαχείριση του στρες και στην προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας.  

iStock

Γιατί είναι σημαντικός ο διαλογισμός;

Ο διαλογισμός έχει μελετηθεί ως ένας από τους τρόπους που αυξάνεται η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Έρευνες σε Θιβετιανούς μοναχούς, που έγιναν στο Waisman Laboratory for Brain Imaging and Behavior στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, έδειξαν ότι οι μακροχρόνια ασκούμενοι είχαν αλλάξει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου τους. Οι αλλαγές αυτές αξιολογήθηκαν με ειδικές μαγνητικές τομογραφίες και σχετίζονταν με το εύρος των συνάψεων, τη φλεγμονώδη απόκριση σε ορισμένα ερεθίσματα και την ικανότητα συγκέντρωσης και προσοχής. 

Οι έρευνες αφορούν πολύωρο και συχνό διαλογισμό, αλλά και συγκεκριμένες τεχνικές. Ούτως ή άλλως, ο διαλογισμός αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο αποφόρτισης από το στρες. Το λιγότερο στρες διευκολύνει με τη σειρά του τις όποιες εγκεφαλικές λειτουργίες. Σαν να πνέει ένας ούριος άνεμος…