ΖΗΤΑΣ ΣΩΣΤΑ ΣΥΓΓΝΩΜΗ;

Δεν έχει νόημα να ζητάς συγγνώμη αν δεν το εννοείς. Ούτε να το κάνεις με λάθος τρόπο. Οι ψυχολόγοι εξηγούν το γιατί και διευκρινίζουν τι είναι προτιμότερο να κάνεις.

Ανήκω σε όσους πιστεύουν πώς, όταν μας ενοχλούν συμπεριφορές, πράξεις ή λεγόμενα κάποιου, πρέπει να του λέμε ότι μας έχει ενοχλήσει και να εξηγούμε τι δεν μας αρέσει. Αλλιώς, αδέλφια, δεν θα συνεννοηθούμε ποτέ, για τίποτα. Το ίδιο βέβαια, ισχύει και για τους άλλους προς εμάς.

Ειρήσθω εν παρόδω, λέμε «συγγνώμη» και όταν πρόκειται να προειδοποιήσουμε κάποιον ή κάποιους πως θα τους ενοχλήσουμε ή θα τους διακόψουμε. Όχι μόνο για να δηλώσουμε μετάνοια. Εγώ το είπα κι εσύ αν θες άσ’ το να πέσει κάτω.

Έστω, λοιπόν, ότι έχεις κάνει κάτι που έχει ενοχλήσει/πληγώσει/θυμώσει/απελπίσει κ.ά. κάποιον άλλον. Το αναγνωρίζεις και επανορθώνεις, φροντίζοντας να αποφύγεις τις επαναλήψεις.

Όπως καταθέτουν ψυχολόγοι, τα συστατικά της καλής συγγνώμης (όχι του «σόρι» που βγαίνει σαν αυτοματισμός, για να κάνεις τον άλλον να σταματήσει να μουρμουράει ή να κρατάει μούτρα, ενώ βαριέσαι να εντοπίσεις την αιτία και να την αντιμετωπίσεις), είναι:

• η αυθεντικότητα,
• η αναγνώριση,
• η ενσυναίσθηση,
• η ικανότητα αντίληψης της ευθύνης (πολύ μεγάλο πράγμα),
• ταπεινότητα και μια μεγάλη δόση ευαισθησίας.

«Αν λείπει κάτι από αυτά, η συγγνώμη δεν είναι πραγματική», εξήγησε στον Guardian η Alison Roy, ψυχοθεραπεύτρια ενηλίκων.

Unsplash Felix Koutchinski

Θα σου έχει συμβεί να ακούσεις μια «συγγνώμη» και να αισθανθείς σαν να σε κοροϊδεύουν. Της έλειπε κάτι (ίσως και όλα) από τα 5 must. Μετά αισθάνθηκες και ότι σε χειραγωγούν και φούντωσες περισσότερο. Λογικό.

Η αυθεντική συγγνώμη είναι πιο πιθανή σε «οριζόντιες, πιο δημοκρατικές σχέσεις» (μεταξύ αδελφών και συναδέλφων), παρά σε πιο κάθετες σχέσεις (π.χ. αφεντικό και υπάλληλος, ή γονέας και παιδί).

Οι εχθροί της συγγνώμης

Ο φόβος και η ντροπή έχουν προσδιοριστεί ως οι κύριοι «εχθροί» της συγγνώμης. Εντωμεταξύ, δύσκολα τη ζητά κάποιος, όταν φοβάται για αντίποινα. Για να «ανθίσει» χρειάζεται ασφάλεια και ελπίδα πως θα γίνει κατανοητή – ότι δεν θα στοιχίσει τη σχέση, τη δουλειά ή χρήματα. «Ζούμε σε κουλτούρα ανάκρισης και όχι ερώτησης. Ενδιαφερόμαστε περισσότερο να προσδιορίσουμε ένα άτομο για μια πράξη (ένα λάθος). Δεν έχουμε την περιέργεια να δούμε τι πήγε στραβά και τον λόγο που έγινε αυτό», δηλώνει ο ψυχαναλυτής Stephen Blumenthal.

Η κ. Roy προσθέτει κάτι επίσης σημαντικό: «Μια συγγνώμη πρέπει να έχει νόημα για να την καταλάβει ο άλλος και ιδιαίτερα όταν απευθυνόμαστε σε παιδιά. Θα πρέπει να λειτουργεί ως τρόπος επανασύνδεσης με το άτομο που έχουμε αδικήσει. Είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε ντροπή εφόσον έχουμε κάνει κάτι λάθος και το αναγνωρίζουμε. Αυτό μας οδηγεί και στη συνειδητοποίηση πως είμαστε τρωτοί. Ότι έχουμε ελαττώματα», κάτι που πολλοί δεν μπορούν να διαχειριστούν με μεγάλη άνεση. «Ως εκ τούτου, δεν μπορούμε να περιμένουμε από τα παιδιά μας να καταλάβουν τι είναι η συγγνώμη, επειδή απλά τη λέμε. Πρέπει να λειτουργήσουμε ως παράδειγμα, για να κατανοήσουν τη σημασία της».

iStock

Ναι, δεν μπορείς να λες άλλα και να κάνεις άλλα, γιατί μεταδίδεις «μπερδεμένα» μηνύματα. Σε όλες τις ηλικίες. Ειδικά τα παιδιά νιώθουν συχνά πως αδικούνται όταν τους ζητάμε να απολογηθούν, ενώ την ίδια ώρα δεν κάνουμε εμείς το ίδιο προς αυτά. Επίσης, αν είναι πολύ μικρά μπορεί να μην έχει καν νόημα να τους λέμε να ζητήσουν συγγνώμη.

Η Βρετανίδα ψυχοθεραπεύτρια εξήγησε ότι δίνει μια επιπλέον προσοχή στα παιδιά «γιατί τότε μαθαίνουμε να λέμε ή να μη λέμε συγγνώμη». Αν οι ενήλικες δεν είμαστε ακριβείς, ξεκάθαροι και συνεπείς, το παιδί δεν θα μάθει ποτέ τον λόγο ύπαρξης του όρου. «Αν μάθει να λέει συγγνώμη χωρίς σκέψη, ουσιαστικά μαθαίνει πως είναι ένας πολύ γρήγορος τρόπος για να τη “γλιτώνει”. Δεν μαθαίνει να προβληματίζεται και κατά συνέπεια να αναλαμβάνει ευθύνες και να αλλάζει συμπεριφορά».

Εάν απαιτήσουμε από κάποιον να ζητήσει συγγνώμη χωρίς να μάθει πρώτα τι έκανε που θεωρούμε ως λάθος, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πικρία και ταπείνωση.

Αν τυχόν πεις «Συγγνώμη που νιώθεις έτσι» ή «Συγγνώμη που προσβλήθηκες», πάλι δεν πρόκειται για περιπτώσεις γνήσιας και ειλικρινούς συγγνώμης, αφού επιρρίπτεις ευθύνες στο άτομο που νιώθει ότι αδικείται. Οι ψυχολόγοι λένε πως αυτό είναι το χειρότερο είδος συγγνώμης.

Υπάρχουν και αυτοί που πιστεύουν ότι το να μην απολογούνται είναι ένδειξη δύναμης. Δυστυχώς, ισχύει το αντίθετο.

Πώς, λοιπόν, μπορείς να είσαι ειλικρινής

Φράσεις όπως «Έχει σημασία για εμένα, να καταλάβω τι πήγε λάθος, μίλα μου» είναι μια καλή αρχή για να μιλήσεις στο άτομο που έχεις αδικήσει (ή που νιώθει αδικημένο από συμπεριφορά, πράξη ή λεγόμενα σου). Ενδεχομένως και να μην χρειαστεί να πεις, τελικά, συγγνώμη.

Το «Κατάλαβα. Έκανα λάθος. Λυπάμαι.» μπορεί να λειτουργήσει κατευναστικά. Όπως και το «Μπορώ να δω ότι σε αναστάτωσα και λυπάμαι πολύ. Έκανα ένα λάθος. Δεν θα ξαναγίνει. Τι μπορώ να κάνω για να φτιάξω την κατάσταση για εσένα; Τι χρειάζεσαι;» Αν ξαναδείς πώς χρησιμοποιείται το «εγώ» και το «εσύ», θα καταλάβεις τη διαφορά από το «συγγνώμη που νιώθεις έτσι».

Η συγγνώμη μπορεί και να μην είναι αποδεκτή

Είναι αλήθεια ότι εσύ μπορεί να έχεις τη διάθεση να ζητήσεις μια ειλικρινή συγγνώμη, αλλά ο άλλος να μην τη δέχεται. Είναι δικαίωμά του. Μπορεί να έχει «πονέσει» πολύ ή να μην θέλει να τα ξαναβρείτε. Βοηθά η προσέγγιση του τύπου «Τι χρειάζεται να κάνω για να βελτιώσω την κατάσταση;» ή «Μπορώ να κάνω κάτι καλύτερα;» – αρκεί να είσαι προετοιμασμένος να ακούσεις ακόμα και το «Όχι».