ΒΙΑΣΜΟΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ: ΞΕΠΕΡΝΙΕΤΑΙ ΠΟΤΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ;

Δύσκολη η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα και όχι αναμενόμενη. Ασχέτως με ό,τι μπορεί να υποθέτουμε, να φανταζόμαστε ή να ακούμε τις τελευταίες ημέρες στα δελτία ειδήσεων, το τραύμα της παιδικής κακοποίησης δεν έχει προδιαγεγραμμένη πορεία.

Ένα ακόμη περιστατικό φρικώδους βίας συνταράσσει τις τελευταίες ημέρες την κοινωνική πραγματικότητα. Αν και παρόμοια περιστατικά είναι αρκετά συχνά, όπως μας πληροφορούν ειδικοί που ασχολούνται με την παιδική κακοποίηση, η περίπτωση της 12χρονης από τον Κολωνό έγινε αφορμή να ξαναπιάσουμε το θέμα από πολλές πλευρές, αφού πρώτα τρομάξαμε, σιχαθήκαμε, απορήσαμε και αγανακτήσαμε.

Αν εμείς αισθανθήκαμε έτσι, πώς άραγε αισθάνθηκε αυτό το κορίτσι; Τι συναισθήματα και κατ’ επέκταση ποιο μεγάλο τραύμα γεννήθηκε στην ψυχή του; Θα επουλωθεί ποτέ;

Οι απαντήσεις που ακούω στα τηλεπαράθυρα, το ραδιόφωνο και τις κουβέντες γύρω μου είναι μάλλον αποθαρρυντικές. Είναι «καμένο» αυτό το παιδί – λένε. Αλήθεια; Ζήτησα την άποψη του πλέον αρμόδιου, του ψυχιάτρου παιδιών και εφήβων Γιώργου Ξυλούρη, επιστημονικού υπεύθυνου στο Σπίτι του Παιδιού, φορέα του Χαμόγελου του Παιδιού που δραστηριοποιείται σε θέματα παιδικής και εφηβικής κακοποίησης.

Ο κ. Ξυλούρης έχει αναφερθεί στο παρελθόν διεξοδικά στο τι σημαίνει σεξουαλική κακοποίηση για έναν ανήλικο, γι’ αυτό και τώρα προσπαθήσαμε να εστιάσουμε στο συγκεκριμένο περιστατικό.

Η περίπτωση του Κολωνού: Όσα ξέρουμε και όσα αγνοούμε

Ένα κορίτσι που αναφέρεται ότι βιαζόταν κατ’ εξακολούθηση, πιθανότατα με τη συγκατάθεση της μητέρας του, γίνεται ξαφνικά το θέμα της ημέρας. Με τηλεοπτικά συνεργεία κάτω από το σπίτι της, με καταθέσεις στην Αστυνομία, με απομάκρυνση από το οικογενειακό της περιβάλλον (όποιο κι αν είναι αυτό) και με μια προσωρινή μέχρι νεωτέρας διαμονή στο Νοσοκομείο Παίδων, όπου διαμένουν τα θύματα τέτοιων υποθέσεων, μέχρι να αποφασιστεί από τον Εισαγγελέα Ανηλίκων ποιος θα αναλάβει τη φροντίδα τους.

Αυτά είναι τα στοιχεία που ξέρουμε. Εκείνα που όμως δεν γνωρίζουμε είναι εξίσου σημαντικά και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την έκβαση ή τη γιατρειά του τραύματος:

• Πόσο βαθύ είναι το τραύμα στην ψυχή του παιδιού;
• Ποιες ήταν οι συνθήκες της ζωής που είχε στην οικογένειά του;
• Πώς έχει νοηματοδοτήσει μέσα στην ψυχή του τόσο τα οικεία πρόσωπα όσο και το τραυματικό γεγονός;

«Διότι σίγουρα τα γεγονότα είναι βαριά, αλλά το πόσο βαρύ είναι το τραύμα του και το αποτύπωμά του στη ψυχοσωματική ενότητα του παιδιού μπορεί να μας το δείξει μόνο το παιδί μέσα από τα όσα θα μας πει, αλλά και τα όσα θα μας δείξει η συμπεριφορά και το παιχνίδι του. Χρειάζεται να δοθεί χρόνος, κάποιες φορές μήνες ή χρόνια, για να μας δείξει και για να μπορούμε κι εμείς να δούμε και να νοηματοδοτήσουμε αυτά που μας δείχνει το παιδί. Συνεπώς, καταλαβαίνει κανείς ότι αυτή η διεργασία χρειάζεται να γίνει σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο», αναφέρει ο κ. Ξυλούρης.

iStock

Πόσο «χαμένη» είναι η υπόθεση;

«Ανάλογα με την ωριμότητα του ψυχισμού και την υποστήριξη του περιβάλλοντός του, ένα παιδί μπορεί να βοηθηθεί να νοηματοδοτήσει την ιστορία του, άρα ίσως και τα τραύματά του. Όσο όμως εμείς δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη συνθήκη της ζωής του και το πώς το συγκεκριμένο παιδί αντιλαμβάνεται τα τραύματά του, είναι λάθος να πούμε ότι είναι χαμένη υπόθεση. Είναι λάθος και ως στάση κάτι τέτοιο, διότι είναι σαν a priori, σαστισμένοι και ματαιωμένοι από την ένταση και την έκταση αυτών που ακούμε και φανταζόμαστε, να προεξοφλούμε ότι λίγα μπορούν να γίνουν», σχολιάζει.

Αν και το τραύμα είναι διαφορετικό στον καθένα και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, τόσο προσωπικούς όσο και περιβαλλοντικούς, τα νούμερα μπορούν να κάνουν μια σημαντική διαφορά. Η επανέκθεση στα τραυματικά γεγονότα με την έννοια της επανάληψης είναι σίγουρα πιο επιβαρυντικός παράγοντας για τη δημιουργία ενός επίμονου τραύματος. Και τότε;

«Πράγματι, ένα βαριά τραυματισμένο παιδί, όση βοήθεια και ασφάλεια κι αν δεχτεί από το περιβάλλον του, ενδέχεται να μην αναλάβει πλήρως ψυχικά. Αυτό όμως έχει να κάνει και με τον ψυχισμό του παιδιού. Δεν υπάρχει ένας κανόνας για όλους. Έχουμε δει ανθρώπους πολλές φορές κακοποιημένους και βαριά τραυματισμένους να ανακτούν δυνάμεις και να καταφέρνουν να λειτουργούν προσωπικά, κοινωνικά όσο και επαγγελματικά», λέει ο ειδικός.

iStock

Βιασμός ανηλίκου: Τι συμβάλλει στην καλύτερη έκβαση;

Καθώς η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και έτσι την αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες, ως μια «μοναδική, ξεχωριστή ιστορία», το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να εντοπίσουμε τους παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες για μια καλύτερη έκβαση της πρόγνωσης και της πορείας του κάθε παιδιού. Σύμφωνα με τον κ. Ξυλούρη αυτοί είναι:

• η ασφάλεια,
• η φροντίδα,
• η ευαίσθητη και συντονισμένη κατανόηση και ανταπόκριση-φροντίδα του περιβάλλοντος στις ανάγκες του παιδιού μέσα στον χρόνο.

Με πολύ απλά λόγια, αυτό σημαίνει πως ένα κακοποιημένο παιδί πρέπει να μεταφερθεί σε ασφαλές περιβάλλον, μακριά από το ενδεχόμενο επανατραυματισμού του. Κάπου όπου θα του παρέχεται φροντίδα από σταθερούς και συγκεκριμένους ανθρώπους, σύμφωνα με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού.

«Είναι σημαντικό να μην αλλάζει αυτό το περιβάλλον και να δοθεί χρόνος, ώστε το παιδί να προσαρμοστεί, να νιώσει ασφάλεια, να εμπιστευτεί και να μπορέσει να ωφεληθεί από αυτή τη σταθερή φροντίδα. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια ασφαλής ρουτίνα, η φοίτηση στο σχολείο, η επαφή με ομάδες συνομηλίκων και όλα όσα συνθέτουν μια κανονικότητα για ένα παιδί της ηλικίας του», εξηγεί ο κ. Ξυλούρης.

Για να γίνουν αυτά πρέπει να βρεθεί η κατάλληλη δομή φιλοξενίας το συντομότερο δυνατόν, μετά από απόφαση του Εισαγγελέα Ανηλίκων που έχει αναλάβει την υπόθεση. Με σωστή αξιολόγηση των κριτηρίων που απαιτεί η κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν αυτό ως διαδικασία απαιτεί χρόνο.

Θα μπορούσε να είναι ακόμη και το σπίτι της γιαγιάς και του παππού, όπου τώρα διαμένουν τα ενήλικα αδέλφια της 12χρονης αν κριθεί ασφαλές; Θα μπορούσε να είναι το Χαμόγελο του Παιδιού, που έχει ήδη ζητήσει να την αναλάβει ή κάποια άλλη δομή; Αυτά είναι ερωτήματα που χρειάζεται να εξετασθούν πολύ σοβαρά πριν παρθούν αποφάσεις.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. ΕΧΟΥΜΕ ΔΕΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟΥΣ ΝΑ ΑΝΑΚΤΟΥΝ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΡΝΟΥΝ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ.

Επί του παρόντος, το κορίτσι μαζί με τα ανήλικα αδέλφια της διαμένουν στο Νοσοκομείο Παίδων, όπου τους παρέχεται υποστήριξη από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, όμως όλοι καταλαβαίνουμε ότι ένα νοσοκομείο δεν είναι το ενδεδειγμένο περιβάλλον για μακροχρόνια παραμονή.

«Η μακροχρόνια παραμονή στο νοσοκομείο –που σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να φτάσει και τους 6 μήνες– μπορεί να είναι επιβαρυντική πράγματι. Αυτό που χρειάζεται άμεσα και γρήγορα κάθε θύμα παιδικής κακοποίησης είναι η μεταφορά του σε ασφαλές και σταθερό περιβάλλον φροντίδας», υπογραμμίζει ο ψυχίατρος.

Καθώς όμως την απόφαση αυτή παίρνει ο εισαγγελέας, οι διαδικασίες πρέπει να επισπευστούν, χωρίς συγχρόνως να παραβλέπεται και ο χρόνος που απαιτείται για να μπορέσουν να εξεταστούν όλοι οι παράγοντες που θα συντελέσουν στην ανεύρεση του κατάλληλου περιβάλλοντος φροντίδας για ένα κακοποιημένο παιδί προς απομάκρυνση.

Πόσο απαραίτητη είναι η ψυχοθεραπεία;

Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, δεν είναι η ψυχολογική υποστήριξη και η ψυχοθεραπεία το πρώτο που χρειάζεται ένα τέτοιο παιδί. «Στην αρχή χρειάζεται ασφαλές περιβάλλον και όχι απαραίτητα ψυχολογική στήριξη. Αυτή θα έρθει σε δεύτερο χρόνο και εφόσον κριθεί αναγκαία τόσο από το ίδιο το παιδί και/ή από τους φροντιστές του, που είναι φυσικά μια ομάδα έμπειρων επαγγελματιών, με βασική αρμοδιότητα να προσφέρουν φροντίδα και ασφάλεια στο παιδί», τονίζει ο κ. Ξυλούρης.

Θα μπορούσε άραγε να είναι επιβλαβής η προσφορά ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης; Ναι, σε μερικές περιπτώσεις, αν αυτό γίνει άκαιρα, πρόωρα ή συχνά καταναγκαστικά, απαντά ο ειδικός. «Φανταστείτε ότι ένα παιδί έχει απομακρυνθεί από τους οικείους του –όποια κι αν ήταν η σχέση τους για εκείνο, είναι πρόσωπα αναφοράς– και έχει μεταφερθεί σε ένα άγνωστο περιβάλλον. Φανταστείτε ότι καλείται να καταθέσει αρκετές φορές και να μιλήσει σε πολλούς και άγνωστους ανθρώπους. Το βλέπουν αστυνομικοί, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κι εκείνο έχει χάσει τη σταθερή του βάση.

»Να το εξαναγκάσουμε να μπει σε ψυχοθεραπεία ευθύς εξαρχής είναι, σε κάποιες περιπτώσεις, σα να το θέτουμε ενώπιον μιας νέας πιθανής εξαναγκαστικής, “ξένης ή και απειλητικής” –όπως μπορεί αυτό να το αισθάνεται– συνθήκης. Επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά θεραπευτικά ή και δυσκολέψει παραπάνω το παιδί».

Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι το 12χρονο κορίτσι θα μεταφερθεί το συντομότερο δυνατό σε ένα αληθινά περιποιητικό και ασφαλές περιβάλλον, κι ας το αφήσουμε να μας δείξει με τον χρόνο τα δικά του τραύματα. Ο κάθε άνθρωπος είναι μια ξεχωριστή περίπτωση και έχει μια ξεχωριστή ιστορία, που πάντα πρέπει να ελπίζουμε ότι θα βγει σε ένα ξέφωτο. Ακόμη κι όταν τα στατιστικά δεν είναι με το μέρος του.