ΤΡΩΣ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΣΟΥ Ή ΤΡΑΒΑΣ ΤΙΣ ΤΡΙΧΕΣ ΤΩΝ ΜΑΛΛΙΩΝ ΣΟΥ; ΤΙ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΤΕΤΟΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ

Ήξερες ότι κάποιες συμπεριφορές μαρτυρούν περισσότερα από όσα νομίζαμε; Μάθε τι είναι οι «επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές με επίκεντρο το σώμα» (BFRB: Body-Focused Repetitive Behaviors) και πώς να τις καταπολεμήσεις.

Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές με επίκεντρο το σώμα είναι ένα σημαντικά υποαναγνωρισμένο φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει σωματικές επιπλοκές και έντονη ψυχική δυσφορία. Είναι ένα σύνολο διαταραχών, όπως η τριχοτιλλομανία (ψυχαναγκαστικό τράβηγμα μαλλιών), η δερματιλλομανία (ψυχαναγκαστικό σκάλισμα του δέρματος, που ονομάζεται επίσης διαταραχή αποτρίχωσης) και η ονυχοφαγία (ψυχαναγκαστικό δάγκωμα των νυχιών).

Έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι οι BFRB σχετίζονται με αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), αλλά οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι διαφέρουν σημαντικά και από τις τρεις αυτές διαταραχές. Ορισμένες από τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές κατηγοριοποιούνται επί του παρόντος ως «ιδεοψυχαναγκαστικές και συναφείς διαταραχές» στο DSM-5, το «Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών» που κυκλοφόρησε η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία το 2013.

Ανεξάρτητα από το πώς κατηγοριοποιούνται οι συμπεριφορές αυτές, είναι δύσκολο να τις ελέγξει κανείς. Μερικοί αναφέρουν ότι καταφεύγουν σε αυτές τις συμπεριφορές όταν νιώθουν άγχος, γιατί συχνά τους προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση. Αντίθετα, άλλοι τις υιοθετούν χωρίς να το καταλαβαίνουν ή ενώ είναι απορροφημένοι σε μια άλλη δραστηριότητα, όπως το διάβασμα ή η τηλεόραση.

Μπορείς να σταματήσεις αυτές τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές;

Οι BFRB είναι εξ ορισμού επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που επιμένουν παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες να σταματήσουν. Τα άτομα που τις παρουσιάζουν συχνά αισθάνονται ότι οι συνήθειες του τσιμπήματος ή του τραβήγματος δεν είναι υπό τον έλεγχό τους.

Η κατανόηση της κατάστασης και ο συνδυασμός ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης και φαρμακευτικής αγωγής στους ασθενείς μπορεί μειώσει αποτελεσματικά τυχόν δυσμενείς εκβάσεις για την υγεία τους.

– Ψυχοθεραπευτική υποστήριξη

Αν και οι θεραπείες για τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, η συμβολή της Εκπαίδευσης Αντιστροφής της Συνήθειας, που είναι μια μορφή γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT),  έχει αποδειχθεί ως η πιο αποτελεσματική. Άλλες ψυχοθεραπευτικές θεραπείες που έχουν επίσης αποδειχθεί αποτελεσματικές περιλαμβάνουν την ολοκληρωμένη συμπεριφορική θεραπεία, τη θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης, και τη διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία.

Το βασικό θέμα με αυτές τις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους επικεντρώνεται στο να αναπτύξει το άτομο επίγνωση των παραγόντων στις οποίες οφείλονται αυτές οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, και να διαχειριστεί και να μειώσει τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν μια κατάσταση, όπως ενοχή ή ντροπή. Ταυτόχρονα, στοχεύουν στην ανάπτυξη βελτιωμένων δεξιοτήτων αντιπερισπασμού και αντιμετώπισης.

– Φαρμακολογική υποστήριξη

Η φαρμακευτική αγωγή θεωρείται γενικά λιγότερο αποτελεσματική από τις συμπεριφορικές θεραπείες για την καταπολέμηση των επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών. Μια ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε το 2013 σημείωσε ότι καμία συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων δεν έδειξε ανώτερη αποτελεσματικότητα για την τριχοτιλλομανία, ενώ επισήμανε ότι η έρευνα για να καθοδηγήσει τις συστάσεις είναι μέχρι και σήμερα αρκετά περιορισμένη. Σε γενικές γραμμές, ορισμένα φάρμακα μπορεί να δείχνουν υποσχόμενα αποτελέσματα, κυρίως όμως σε άτομα με συνυπάρχον άγχος, κατάθλιψη ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

– Πρακτικές αυτοβοήθειας

Διάφορες στρατηγικές αυτοβοήθειας έχουν βοηθήσει τα άτομα να διαχειριστούν τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση αντικειμένου για να απασχολούν τα χέρια κατά τη διάρκεια των περιόδων που συμβαίνει το τράβηγμα (π.χ. χρήση γαντιών για να κάνουν το τράβηγμα πιο δύσκολο) και την ένταξη σε μια ομάδα υποστήριξης για να συνδεθούν με άλλα άτομα που παρουσιάζουν αντίστοιχες συμπεριφορές.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ποια σημάδια παρουσιάζουν αυτές οι συμπεριφορές;

Τα σημάδια των επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών περιλαμβάνουν αξιοσημείωτη απώλεια μαλλιών, ψώρα ή δερματική βλάβη από επανειλημμένο τσούξιμο ή δάγκωμα. Τα άτομα μπορεί να ξοδεύουν υπερβολικό χρόνο για την περιποίηση ή να προσπαθούν να καλύψουν τη σωματική βλάβη. Μπορεί να αισθάνονται αμήχανα ή απογοητευμένα από την αδυναμία τους να σταματήσουν αυτές τις συμπεριφορές. Επίσης, μπορεί να επιδίδονται σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών αποφυγής και άλλων μέσων για να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές συνέπειες αυτών των συνηθειών, ενώ είναι πιθανό να ταλαιπωρούνται από άγχος, συμπτώματα διάθεσης ή άλλες ψυχολογικές διαταραχές.

Κατά κύριο λόγο οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές με επίκεντρο το σώμα παρουσιάζονται στα τέλη της παιδικής ηλικίας ή κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να αναπτυχθούν σε ενήλικές ή σε παιδιά μικρότερης ηλικίας.

– Σε ενήλικες

Τα άτομα μπορεί να εμπλέκονται με ανάλογες συμπεριφορές σαν τρόπο αντίδρασης σε εσωτερική δυσφορία, όπως δυσάρεστες σκέψεις, συναισθήματα ή σωματικές αισθήσεις. Ενώ οι συμπεριφορές μπορεί να είναι ικανοποιητικές ή καταπραϋντικές εκείνη τη στιγμή, συχνά οδηγούν σε απογοήτευση, αμηχανία ή κοινωνική απόσυρση λόγω των ορατών αποτελεσμάτων (απώλεια μαλλιών ή δερματική βλάβη).

– Σε παιδιά κάτω των 5 ετών

Οι συμπεριφορές αυτές στα μικρά παιδιά μπορεί να είναι μια προσπάθεια αυτο-κατανόησης ή ηρεμίας, παρόμοια με το πιπίλισμα του αντίχειρα. Για ορισμένα παιδιά, χρησιμεύει ως ένας τρόπος διαχείρισης των συναισθημάτων άγχους, πλήξης ή κόπωσης. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί τα εμπλακούν σε ανάλογες συμπεριφορές για να τραβήξουν την προσοχή των γονιών/ φροντιστών τους, ειδικά αν η συμπεριφορά έχει οδηγήσει προηγουμένως σε ανταπόκριση. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών ή παρόμοιων επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη σχετικών συνηθειών.