ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΟΘΕΛΛΟΥ: ΟΤΑΝ Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΖΗΛΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΣΧΕΣΕΙΣ

Το σύνδρομο του Οθέλλου αφορά την παθολογική ζήλια που μπορεί να σε βασανίζει στο πλαίσιο μιας σχέσης, θέτοντάς τη σε κίνδυνο.

Όταν ο Σαίξπηρ έγραψε τον «Οθέλλο», στις αρχές του 17ου αιώνα, παρουσίασε τον ομώνυμο ήρωα: έναν στρατιωτικό διοικητή ο οποίος ερωτεύεται παράφορα και παντρεύεται την όμορφη Δυσδαιμόνα. Επηρεασμένος από ψεύτικα λόγια ότι δήθεν η γυναίκα του τον απατά, ο Οθέλλος «τυφλώνεται» από ζήλια, σκοτώνει τη Δυσδαιμόνα με τραγικό τρόπο και μετά αυτοκτονεί.

Από τότε μέχρι σήμερα, ο συγκεκριμένος χαρακτήρας έχει χρησιμοποιηθεί δυστυχώς συχνά για να περιγράψει περιπτώσεις αρρωστημένης ζήλιας. Το σύνδρομο του Οθέλλου είναι μια μορφή ψύχωσης κατά την οποία ένα άτομο ζηλεύει υπερβολικά γιατί πιστεύει ακράδαντα ότι ο/η σύντροφός του/της είναι άπιστος/η, χωρίς ωστόσο να έχει καμία απόδειξη γι’ αυτό.

Κάποιος που διακατέχεται από το συγκεκριμένο σύνδρομο μπορεί να φτάσει στο σημείο να βλάψει τον άλλο, εάν πιστεύει ή έστω υποπτεύεται ότι τον απατά. Σύμφωνα με το DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών), αυτή η κατάσταση εμμονικής ζήλιας δεν έχει συγκεκριμένη διάγνωση, ωστόσο σχετίζεται με παραληρηματική διαταραχή.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Λίγα λόγια για το έργο «Ζήλια»

Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που κατά βάθος μας ενώνει όλους με μια αόρατη κλωστή, καθώς δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην το έχει αισθανθεί έστω και λίγο. Μπορεί να σε επισκεφτεί με τρόπο απλό, π.χ. να ζηλέψεις κάτι που έχει κάποιος άλλος (ομορφιά, υλικά ή πνευματικά αγαθά), ή και πιο περίπλοκο, όταν αφορά ανθρώπινες σχέσεις και συναισθήματα. Αυτό που πραγματικά μας «καίει» είναι μάλλον η ερωτική ζήλια, που φαίνεται να αποτελεί την πεμπτουσία της έννοιας.

Στα «Αποσπάσματα του Ερωτικού Λόγου», ο Roland Barthes ορίζει τη ζήλια ως εξής: «Αίσθημα που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του έρωτα. Παράγεται από τον φόβο μήπως η προτίμηση του αγαπημένου προσώπου στραφεί σε κάποιον τρίτο».

Ο Freud έχει διαχωρίσει τη ζήλια σε τρία «επίπεδα»:

1. Τη φυσιολογική ζήλια που αισθανόμαστε όλοι, όταν βλέπουμε τον δικό μας άνθρωπο να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού και αγωνιούμε μήπως τον χάσουμε.
2. Τη νευρωτική ζήλια για τον/την σύντροφό μας που δεν έχει εμφανείς και αντικειμενικούς λόγους ύπαρξης. Μας βασανίζει αναίτια και κατακυριεύει τις σκέψεις μας.
3. Την παθολογική ζήλια, που ξεφεύγει πια από την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά και γίνεται έμμονη ιδέα. Εδώ φτάνουμε στον Οθέλλο.

Συμπτώματα της παθολογικής ζήλιας

Σύμφωνα με τον ψυχίατρο Αριστοτέλη Βάθη, μερικά από τα σχετικά συμπτώματα είναι:

• Συνεχής επαγρύπνηση και εγρήγορση. Η ιδέα της απιστίας είναι πάντα παρούσα κι έτσι υπάρχει πάντα εγρήγορση για τον έλεγχό της.
• Εμμονικές και ελεγκτικές συμπεριφορές. Δεν υπάρχει σεβασμός στα όρια και στον προσωπικό χώρο του άλλου. Ο/Η σύντροφος παρακολουθείται και δέχεται αιφνιδιαστικές επισκέψεις στη δουλειά και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.
• Σωματική ή λεκτική βία εναντίον του ατόμου που κατηγορείται για απιστία.
• Γνωσιακές προκαταλήψεις. Τα γεγονότα ερμηνεύονται μόνο με τρόπο που επιβεβαιώνει όσα ήδη πιστεύει κάποιος.
• Συνεχής ύπαρξη αρνητικών συναισθημάτων, όπως θυμός, ενοχές, πικρία.

Οι αιτίες του συνδρόμου του Οθέλλου

«Είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι να εξερευνούν την παρουσία διαταραχών που μπορεί να κρύβονται πίσω από την ανάπτυξη της παθολογικής ζήλιας», προσθέτει ο ειδικός. «Για παράδειγμα, η διαταραχή γενικευμένου άγχους, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή η παρανοϊκή διαταραχή. Εκτός από τα διάφορα σύνδρομα και τις διαταραχές, η παθολογική ζήλεια μπορεί να οφείλεται σε κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα, σε συναισθηματική εξάρτηση, φόβο της εγκατάλειψης, προσωπική ανασφάλεια, υπερβολική ανάγκη για υποστήριξη».

Ο ίδιος αναφέρει ότι στις πιθανές αιτίες μπορεί να περιλαμβάνονται και διαταραχές όπως η νόσος του Πάρκινσον, η άνοια και θέματα που προκαλούνται από την κατάχρηση ουσιών, όπως ο αλκοολισμός.

Όπως σημειώνει στο ίδιο άρθρο, μελέτες δείχνουν ότι οι άντρες είναι περισσότερο επιρρεπείς στο συγκεκριμένο σύνδρομο απ’ ό,τι οι γυναίκες. Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι οι άντρες βιώνουν πολύ έντονα συναισθήματα μέσα στις σχέσεις και αυτό τους κάνει πιο καχύποπτους και εμμονικούς.

Χωρίς να έχουν αποσαφηνιστεί ακόμα οι αιτίες για αυτή την αναλογία ανδρών-γυναικών, μια πιθανή ερμηνεία είναι η διαφορά στα επίπεδα των ορμονών μεταξύ των δύο φύλων. Οι άνδρες έχουν υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης από τις γυναίκες, ενώ οι γυναίκες έχουν υψηλότερα επίπεδα οιστρογόνων από τους άνδρες. Τα οιστρογόνα συχνά συνδέονται με κακή διάθεση ή συμπτώματα κατάθλιψης, αλλά δεν φαίνεται να έχουν καμιά επίδραση στην καχυποψία.

Πώς αντιμετωπίζεται το σύνδρομο του Οθέλλου

Από τη στιγμή που εντοπιστεί μια κατάσταση σαν αυτή, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η ψυχοθεραπεία. Όπως επισημαίνει ο ειδικός, «η θεραπεία για την παθολογική ζήλια απαιτεί τη βοήθεια ψυχοθεραπευτή. Με την κατάλληλη υποστήριξη, το άτομο μαθαίνει να ελέγχει την ζήλια του και να ανακτά την ηρεμία του. Για να γίνει αυτό, είναι σημαντικό να κατανοήσει την αιτία της ζήλιας και τις συνέπειες που αυτή προκαλεί».