ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΠΕΝΘΟΣ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ

Από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, είχαμε όλοι απώλειες, μεγάλες ή μικρές. Ζούμε σε μια κατάσταση που μπορεί να οριστεί ως «συλλογικό πένθος», είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Και μόνο αν το αναγνωρίσουμε θα μπορέσουμε να βγούμε από αυτό.

Καθώς σχηματίζεται στο νου μου ένα κείμενο για το συλλογικό πένθος, με αφορμή όλα όσα ζήσαμε και ζούμε λόγω Covid-19 και όχι μόνο, οραματίζομαι πιθανές εικόνες που θα μπορούσαν το συνοδεύσουν. Ποια εικόνα, αλήθεια, μπορεί να αποτυπώσει την ομαδική λύπη; Πώς μπορεί να «καθρεφτίσει» κανείς τον πόνο που εκφράζεται στο πρόσωπο όχι ενός ανθρώπου, αλλά πολλών;

Αν και δεν είμαστε απλώς πολλοί… Είμαστε εκατοντάδες, χιλιάδες, εκατομμύρια, όλοι εμείς που πενθούμε αυτή την περίοδο.

Δύο χρόνια πανδημίας σε όλη την υφήλιο. Μέσα σε αυτά τα δύο χρόνια προσθέστε σοβαρότατες φυσικές καταστροφές ανά τον κόσμο. Και τώρα έναν πόλεμο. Είμαστε σε συλλογικό πένθος.

Τι σημαίνει συλλογικό πένθος;

Συλλογικό πένθος είναι όταν μια ομάδα, μια κοινότητα, μια χώρα, όλη η Γη βιώνει μία απώλεια.

Και τι σημαίνει απώλεια; Απώλεια για εμάς τους ψυχολόγους δεν είναι μόνο ο θάνατος. Απώλεια είναι και η ασθένεια, η αλλαγή δουλειάς, μια μετακόμιση, ένας χωρισμός. Απώλεια είναι ακόμα και μεταβάσεις ζωής θεωρητικά ευχάριστες, όπως ένας γάμος, η ενηλικίωση, η μητρότητα.

Σε περιπτώσεις όπως οι τελευταίες, αυτό που «χάνεται» είναι κομμάτια του εαυτού μας. Χάνουμε την πρότερη ταυτότητα μας, τις συνήθειες μας, αυτό που ξέραμε και εμπιστευόμασταν. Χρειάζεται να βρούμε νέους τρόπους να ζούμε, να συνδεόμαστε, να προχωράμε.

iStock

Ας πάμε όμως πίσω, στα δύο χρόνια της πανδημίας. Με βάση τα παραπάνω, σκεφτείτε πόσες απώλειες έχουμε ζήσει όλοι μας.

Πρώτα οι μεγάλες. Χάσαμε τις σταθερές μας για τη ζωή, τον θάνατο και την ασθένεια. Ανά πάσα στιγμή, κινδυνεύσαμε να αρρωστήσουμε, να νοσηλευτούμε, να πεθάνουμε. Εμείς και οι δικοί μας άνθρωποι.

Κάποιοι έχασαν απλώς την αίσθηση ασφάλειας. Άλλοι έχασαν στ’ αλήθεια τους δικούς τους.

Ένας αγαπημένος φίλος μου είπε τις προάλλες το εξής: «Συνειδητοποιείς ότι ακόμα και σήμερα χάνεται κάθε μέρα στην Ελλάδα ένα ολόκληρο χωριό; 70 με 100 άτομα πεθαίνουν κάθε μέρα από κορονοϊό. Απίστευτο!»

Αλλά και οι μικρές καθημερινές απώλειες είναι μικρές εν τέλει;

Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΔΕΝ ΦΕΡΝΕΙ ΜΟΝΟ ΘΛΙΨΗ. ΦΕΡΝΕΙ ΚΑΙ ΘΥΜΟ. ΦΕΡΝΕΙ ΚΑΙ ΜΠΕΡΔΕΜΑ. ΦΕΡΝΕΙ ΚΑΙ ΦΟΒΟ.

Απώλειες σε πολλά επίπεδα

Χάσαμε τις αγκαλιές και τα φιλιά μας. Χάσαμε τις τελετές και τις γιορτές μας. Σταματήσαμε να κάνουμε ταξίδια, να χορεύουμε, να γλεντάμε.

Ακυρώθηκαν γάμοι, αποφοιτήσεις, πάρτι, σχολικές εκδρομές. Έγιναν κηδείες με περιορισμούς και ελάχιστο κόσμο.

Άρα, ακυρώθηκε η ευκαιρία μας να βιώνουμε ομαδικά χαρά, λύπη, περηφάνια, ενθουσιασμό, συμπόνια. Ατέλειωτη η λίστα των συναισθημάτων που «μπήκαν στην ντουλάπα».

Ακόμη και τώρα, που θεωρητικά όλα λειτουργούν σχεδόν κανονικά, η αίσθηση δεν είναι η ίδια. Υπάρχουν οι μάσκες, οι αποστάσεις, τα πιστοποιητικά, ο φόβος.

Και κούραση πολλή.

Είμαστε όλοι σε πένθος για όλα αυτά που χάθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια.

iStock

Τα στάδια του πένθους

Στη βιβλιογραφία για την απώλεια και το πένθος έχουν κατά καιρούς καταγραφεί διάφορα μοντέλα που αναφέρονται στα στάδια που βιώνει κάποιος. Το πιο διάσημο και πιο παλιό μοντέλο αναπτύχθηκε από την Elizabeth Kubler Ross και μιλάει για πέντε διαδοχικά στάδια: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη, αποδοχή.

Τα πιο σύγχρονα μοντέλα δεν συναινούν στη λογική ότι όλοι περνάμε από τα ίδια στάδια και μας παροτρύνουν να αναζητήσουμε τρόπους να θρηνήσουμε την απώλεια, καθένας μας στο δικό του πλαίσιο αναφοράς και στον χρόνο που χρειάζεται. Εν τέλει, να αναζητήσουμε ένα προσωπικό νόημα, να φτιάξουμε μια νέα ταυτότητα, που θα περιλαμβάνει και το παλιό και το νέο.

Στο σήμερα, σε αυτό τον καταιγισμό από απώλειες που βιώνουμε συνεχώς, εκείνο που χρειάζεται να κρατήσουμε είναι ότι η απώλεια φέρνει πολλαπλά συναισθήματα. Δεν φέρνει μόνο θλίψη. Φέρνει και θυμό. Φέρνει και μπέρδεμα. Φέρνει και φόβο.

Και τι κάνουμε όταν είμαστε σε πένθος; Τι συστήνουμε εμείς οι ψυχολόγοι;

Τι μπορεί να μας βοηθήσει

Με βάση όλα τα παραπάνω, θα έλεγα ότι –παρόλο που συνταγές δεν υπάρχουν– θα μας βοηθούσε να κάνουμε τα ακόλουθα:

1. Να αναγνωρίσουμε τι μας συμβαίνει.

Να του δώσουμε όνομα. Να το ονομάσουμε πένθος χωρίς να φοβόμαστε ότι υπερβάλλουμε. Και, συνακόλουθα, να παρατηρήσουμε τι νιώθουμε και να το αποδεχτούμε με τη σειρά του.

2. Να θυμόμαστε ότι σε αυτό το κοινό βίωμα της πανδημίας, μολονότι είναι κοινό, ο καθένας μας νιώθει αλλιώς.

Άλλος ακόμα φοβάται να βγει, να κυκλοφορήσει. Άλλος θέλει να το αφήσει πίσω του όλο αυτό και να επιστρέψει στην κανονικότητα. Άλλος έχει νοσήσει, άλλος όχι. Κάποιοι από μας είναι θυμωμένοι και κάποιοι άλλοι νιώθουν σαν ακινητοποιημένοι και ανήμποροι. Έτσι, όταν επικοινωνούμε, όταν ανταλλάσσουμε εμπειρίες και συναισθήματα, ας έχουμε κατά νου αυτή τη διαφορετικότητα κι ας την σεβόμαστε.

3. Να ψάξουμε για την αντίστροφη συλλογικότητα με όποιον τρόπο μπορούμε.

Συλλογικότητα στο μοίρασμα των συναισθημάτων. Συλλογικότητα στην καλοσύνη και την αλληλοβοήθεια. Ναι, ίσως ακόμη να μην μπορούμε να αγκαλιαστούμε ελεύθερα σε μια κηδεία ή σε μια γιορτή. Αλλά μπορούμε να προσθέσουμε στις συνηθισμένες ευχές ένα γράμμα ή μία κάρτα με λόγια πιο θερμά, πιο τρυφερά, να γράψουμε κουβέντες που μας συνδέουν.

Καθώς το κείμενο αυτό ολοκληρώνεται, νομίζω ότι στο νου και στην καρδιά μου σχηματίστηκε οριστικά και η «εικόνα» που αποτυπώνει όλα τα παραπάνω: είμαστε λυπημένοι αλλά κοιταζόμαστε με αγάπη και συμπόνοια. Είμαστε μαζί!

Η Άννυ Μπενέτου είναι ψυχολόγος Msc, Phd, και ασχολείται με τη Συμβουλευτική και τη Θετική Ψυχολογία.