ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙΣ ΠΡΟΣΗΛΩΜΕΝΟΣ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΣΟΥ

Αν δυσκολεύεσαι να μείνεις πιστός στις υποσχέσεις που έχεις δώσει στον εαυτό σου και στους στόχους που έχεις θέσει, δύο επιστήμονες σου λένε πώς θα ξεπεράσεις τον σκόπελο αυτό.

Σε κάθε αλλαγή χρονιάς, αλλαγή εποχής, ακόμα και αλλαγή μήνα (ή εβδομάδας) κάνεις πλάνα για το τι θες να πετύχεις το διάστημα που ακολουθεί, από το να χάσεις μερικά κιλά μέχρι το να ενισχύσεις της αυτοεκτίμησή σου. Αυτές οι νέες αρχές φαίνεται να «γεννούν» μια αισιοδοξία και την πεποίθηση ότι ανοίγει ένας νέος κύκλος γεμάτος ευκαιρίες, ωθώντας σε έτσι να βάλεις στόχους που θα βελτιώσουν διάφορους τομείς της ζωής σου.

Ωστόσο, λίγες εβδομάδες ή και μέρες μετά το αισιόδοξο ξεκίνημα, διαπιστώνεις ότι οι καλές προθέσεις και η θέληση δεν αρκούν για να σε κρατήσουν προσηλωμένο στην πορεία σου. Γιατί; Ο David Bueno i Torrens, Καθηγητής στον Τομέα της Βιοϊατρικής, Εξελικτικής και Αναπτυξιακής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, και η Anna Forés Miravalles, Καθηγήτρια στη Σχολή Επιστημών Αγωγής στο ίδιο πανεπιστήμιο, έχουν μια απάντηση.

Τι σχέση έχει η θέληση με την ανταμοιβή;

Όπως εξηγούν οι επιστήμονες, «η δύναμη της θέλησης αναφέρεται στην ικανότητα να κατευθύνουμε τις ενέργειές μας προς ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, συνήθως σε αντίθεση με αυτό που μπορεί να φαίνεται πιο επείγον ή δελεαστικό. Μας δίνει τη δυνατότητα να ξεπερνάμε εμπόδια και να πετυχαίνουμε στόχους, ακόμα κι αν καταβάλλουμε προσπάθεια χωρίς άμεση ανταμοιβή. Το αίσθημα της ανταμοιβής είναι το κλειδί για την κατανόηση της δύναμης της θέλησης. Είναι βαθιά ριζωμένο στον εγκέφαλό μας, καθώς μας ωθεί να επαναλάβουμε ενέργειες που μας έχουν ωφελήσει στο παρελθόν».

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο

Ας δούμε τι είναι ριζωμένο στον εγκέφαλό μας. Μία από τις περιοχές του που εμπλέκονται στην όλη διαδικασία είναι το ραβδωτό σώμα, ο πυρήνας του τελικού εγκεφάλου που ανήκει στα βασικά γάγγλια και ενεργοποιείται από τη γνωστή ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη εμπλέκεται σε μια σειρά από νοητικές λειτουργίες, ανάμεσα σε αυτές τα κίνητρα, η ευχαρίστηση, η προσοχή, η αισιοδοξία, η ανταμοιβή.

Ωστόσο, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τη δύναμη της θέλησης για να κάνουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι πιο εύκολο ή ευχάριστο (π.χ. το να φάμε ένα φρούτο αντί για μια σοκολάτα), ενεργοποιούμε τον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου (anterior cingulate cortex) που έχει πολλές λειτουργίες, όπως η διαχείριση ορθολογικών συμπεριφορών (π.χ. η αναστολή, η πρόβλεψη ανταμοιβών, η λήψη αποφάσεων, η ενσυναίσθηση, η διαχείριση των συναισθημάτων). Ο φλοιός αυτός συνδέεται άμεσα με τον προμετωπιαίο φλοιό, που εμπλέκεται στον σχεδιασμό μελλοντικών ενεργειών και στον συνειδητό έλεγχο της συμπεριφοράς. Συνδέεται επίσης με την αμυγδαλή, που εμπλέκεται στη δημιουργία συναισθημάτων. Όλες αυτές οι περιοχές επηρεάζουν το ραβδωτό σώμα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Πάμε τώρα να πούμε όλα τα παραπάνω με πιο απλά λόγια. «Όταν παίρνουμε μια απόφαση χρησιμοποιούμε τον προμετωπιαίο φλοιό για να κάνουμε σχέδια και να διατηρήσουμε την αποφασιστικότητα να τα πετύχουμε. Η λήψη της απόφασης γίνεται με τον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου, ο οποίος αναστέλλει άλλες ενέργειες που θα τον εκτροχιάσουν και αναλαμβάνει τον έλεγχο των συναισθημάτων για να μας κρατήσει συγκεντρωμένους και λογικούς. Τέλος, ανυπομονούμε για την τελική, μακροπρόθεσμη ανταμοιβή.

»Ωστόσο, η προσδοκώμενη ανταμοιβή, που σε εγκεφαλικό επίπεδο μας επιτρέπει να διατηρήσουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον μας, είναι πολύ μακριά, ενώ η συνεχής γοητεία των πιο άμεσων απολαύσεων γίνεται όλο και πιο δυνατή», υπογραμμίζουν οι επιστήμονες. Τι μπορούμε, επομένως, να κάνουμε;

Η σημασία των κινήτρων

Δυστυχώς, η δύναμη της θέλησης από μόνη της δεν αρκεί για να πετύχουμε αυτό που θέλουμε. Χρειαζόμαστε και κίνητρα. «Το κίνητρο είναι μια εσωτερική κατάσταση που ενεργοποιεί, κατευθύνει και διατηρεί τη συμπεριφορά προς συγκεκριμένους στόχους ή σκοπούς. Είναι από μόνο του πηγή ανταμοιβής και ευχαρίστησης, και σχετίζεται με άλλες νοητικές ικανότητες, όπως η αισιοδοξία».

ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΘΕΛΗΣΗΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ, ΤΗΝ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.

Το κίνητρο εξαρτάται επίσης από την ντοπαμίνη. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδά της, τόσο λιγότερη προσπάθεια πρέπει να καταβάλουμε για να επιδιώξουμε έναν μακρινό στόχο. Πρακτικά αυτό σημαίνει πώς αν καταφέρουμε να διατηρήσουμε τα επίπεδά της υψηλά, η επιθυμία για τη μελλοντική ανταμοιβή κερδίζει τις πιο άμεσες απολαύσεις.

Βέβαια, δεν διαθέτουμε όλοι οι άνθρωποι τα ίδια επίπεδα θέλησης, τα οποία επηρεάζονται από δύο παράγοντες: τη γενετική (το σύστημα ντοπαμίνης βασίζεται στη λειτουργία διαφόρων γονιδίων) και την εξάσκηση και την εκπαίδευση (η δύναμη της θέλησης μπορεί να καλλιεργηθεί και αυτό γίνεται με την χρήση της). Όσον αφορά τον δεύτερο, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τη δύναμη της θέλησής μας, ενισχύουμε νευρικές οδούς που με τη σειρά τους ενισχύουν τη συμπεριφορά που ακολουθούμε. «Το κόλπο είναι να έχουμε ανταμοιβές αρκετά μακριά, ώστε να χρειάζεται να καταβάλουμε κάποια προσπάθεια για να τις κατακτήσουμε, αλλά και αρκετά κοντά, ώστε να φαίνονται εφικτές».

Ένα βήμα πιο κοντά στους στόχους

Ένα ακόμα πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσαρμόσουμε τα στάδια της πορείας μας στις δυνατότητές μας. Αντί, δηλαδή, να κάνουμε ένα πλάνο εξαμήνου, ας κάνουμε εβδομαδιαία πλάνα, που μπορεί να είναι πιο εφικτά. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να είναι λιγότερο αγχωτική. Η μικρή αυτή αλλαγή θα περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες που έχει το στρες στις λογικές περιοχές του εγκεφάλου, έτσι θα έχουμε λιγότερες πιθανότητες να υποκύψουμε σε άμεσους πειρασμούς.