ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΕΝΝΟΙΑ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ ΑΠΟ ΟΛΑ ΤΑ ΛΕΞΙΚΑ

Υπάρχουν λέξεις που δεν λες. Αλλά και μερικές συνθήκες τόσο αβάσταχτες, ώστε δεν υπάρχει καν λέξη να τις ορίσει. Μία από αυτές αφορά το μεγαλύτερο κενό που υπάρχει στα παγκόσμια λεξικά.

Από μικρή είχα μια άρνηση –έως αηδία– με τις ταμπέλες που συνηθίζει να κολλάει η κοινωνία στην πλάτη μελών της, ειδικά όταν υπάρχει στη μέση κάποια απώλεια. Ίσως γιατί η μητέρα μου ήταν ορφανή, χήρα και και είχε χάσει και παιδί, και κάποια στιγμή διαπίστωσα πως δεν την αποκαλούσαν πολλοί με το όνομα της. Προτιμούσαν τις πληγές της, που τελικά την «έφαγαν» στα 45 της.

Εν πάση περιπτώσει, μέχρι σήμερα δεν έβλεπα κάποιο λόγο να προσδιορίζεται ο οποιοσδήποτε από μια συνθήκη που του αλλάζει άρδην τη ζωή, εφόσον επιλέξει να ζήσει.

Μέχρι που διάβασα τι είχε να πει μια μάνα μετά τον θάνατο του παιδιού της, όταν προέκυψε μια λέξη για να καλυφθεί το μεγαλύτερο κενό που ενδεχομένως υπάρχει στα παγκόσμια λεξικά: ένα επίθετο που να περιγράφει τον απόλυτο πόνο, αυτόν της απώλειας παιδιού.

Πριν φτάσω εκεί, θα ήθελα να δούμε μαζί κάποια δεδομένα.

Η λύση υπήρχε πρόχειρη από την αρχή

Η Γη υπάρχει για 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Πρόγονοί μας κυκλοφορούν σε αυτήν τα τελευταία 6.000.000 χρόνια. Μορφές σύγχρονου ανθρώπου εμφανίστηκαν πριν 200.000 χρόνια και ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε προέκυψε πριν από μόλις 6.000 χρόνια.

Επιστήμονες υποστηρίζουν πως οι Homo Erectus και όχι οι Homo Sapiens ήταν οι πρώτοι πρόγονοι που είχαν την ικανότητα παραγωγής ήχων, οπότε και της ομιλίας, εκφωνώντας ένα ευρύ φάσμα βασικών φωνηέντων.

Είχε προηγηθεί η αλλαγή της φωνητικής μας ανατομία, με την ανάπτυξη λάρυγγα. Παραμένει άγνωστο το πότε οι πρόγονοι μας ανέπτυξαν τη γνωστική ικανότητα να χρησιμοποιούν την ομιλία για να συνομιλούν. Έως τότε η επικοινωνία γινόταν με τη νοηματική γλώσσα, τις κινήσεις και τις ζωγραφιές στις σπηλιές.

iStock

Τα σανσκριτικά είναι η αρχαιότερη γλώσσα του κόσμου. Υπάρχουν από το 1.700 προ Χριστού και συγκαταλέγονται στις 22 επίσημες γλώσσες της Ινδίας. Η θέση τους στους πολιτισμούς της Νότιας και Νοτιανατολικής Ασίας είναι παρόμοια με αυτή των Λατινικών και των Ελληνικών στην Ευρώπη. Επηρέασε πολλές σύγχρονες γλώσσες.

Όλα αυτά στα λέω πριν καταλήξω στο ότι τα σανσκριτικά έδωσαν τη λέξη για τη γυναίκα που «χάνει» τον άνδρα της: vidhavā, δηλαδή άδεια.

Στο ίδιο λεξιλόγιο υπάρχει το vilomah (προφέρεται ως βιλόμα). Σημαίνει «ενάντια στη φυσική τάξη των πραγμάτων».

Το κενό που δεν άντεχε η Karla Holloway

Η Karla Holloway, καθηγήτρια αγγλικών και νομικής στο Duke University, ήταν αυτή που το 2006 χρησιμοποίησε τον συγκεκριμένο όρο για να καλύψει ένα ιστορικό κενό που υπήρχε σε όλες τις γλώσσες: του επιθέτου για το γονιό που «χάνει» παιδί. Το έκανε από προσωπική της ανάγκη, καθώς ήταν κάτι που μόλις της είχε συμβεί.

Εξήγησε πως γονείς οι οποίοι ζουν κάτι που δεν είναι στη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων (κατά την οποία πεθαίνει πρώτα ο γονιός) χρειάζονται απεγνωσμένα να ταυτιστούν με άλλους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες και έχουν βυθιστεί σε ανάλογο, ασύλληπτο και ασήκωτο πένθος, με την ελπίδα ότι θα βρουν παρηγοριά και δύναμη. Ένας όρος, λοιπόν, θα μπορούσε να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.

iStock

«Ένιωθα να τιμωρούμαι από το κενό που υπήρχε στη γλώσσα και θέλησα να δώσω ένα βάλσαμο στον εαυτό μου και όσους βίωναν ανάλογη συνθήκη».

Η σύμβουλος ψυχολογίας Suzanne Berndt έγραψε το 2021 για τη δική της εμπειρία, εξηγώντας: «Δεν είμαι φαν των ταμπελών. Παρ’ όλα αυτά, όταν βρήκα τη λέξη vilomah, ένιωσα μια ειρηνική παραίτηση. Επιτέλους, υπήρχε μια λέξη που μπορούσα να χρησιμοποιήσω και μπορούσε να βάλει έναν τίτλο στην εμπειρία μου. Να φωτίσει ένα μέρος του εαυτού μου, για το οποίο δεν συζητούσα συχνά.

»Ήμουν μέλος μιας ομάδας ανθρώπων με τους οποίους μοιραζόμασταν την ακατανόητη απώλεια του παιδιού μας. Το vilomah έγινε κωδικός πρόσβασης σε ένα κλειστό κλαμπ, στο οποίο κανείς δεν ήθελε να γίνει μέλος. Εντούτοις, όσοι ήμασταν μέλη μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ο ένας τον άλλον: αρκούσε να κοιτάξουμε έναν άγνωστο στα μάτια και να νιώσουμε την περίεργη αίσθηση ότι ο ξένος που είχαμε μπροστά μας ξέρει τι περνάμε.

»Το πένθος, στο πλαίσιο μιας κοινότητας μπορεί να κινήσει τη διαδικασία της θεραπείας με τρόπους που είναι δύσκολο να περιγραφούν.

»Το να μαθαίνεις ότι άλλοι άνθρωποι βιώνουν ό,τι κι εσύ είναι σαρωτικό και κάνει το δέρμα σου να πονάει. Ανακαλύπτεις πως είναι φυσιολογικό να βγάζεις ήχους που δεν υπάρχουν στη φύση, από τον θρήνο σου στο πάτωμα της κουζίνας. Θεωρείς πως είναι φυσιολογικό όσοι μείναμε πίσω να κοιμόμαστε στο κρεβάτι του εκ περιτροπής για εβδομάδες.

»Επιβεβαιώνεις πως η Ημέρα της Μητέρας είναι ημέρα επιβίωσης. Συνειδητοποιείς πως ο αποχαιρετισμός είναι ένα παραλήρημα που παρηγορεί τους αγαπημένους μας, με την πεποίθηση ότι είναι μπροστά μας η γραμμή του τερματισμού».

Ποιες είναι οι εναλλακτικές

Έχουν συμπληρωθεί 16 χρόνια από την πρόταση της Holloway και ο όρος vilomah υπάρχει στο λεξικό του Cambridge, ωστόσο δεν έχει υιοθετηθεί παγκοσμίως – ενώ έχουν ασχοληθεί μόνο οι αγγλόφωνες χώρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Φεβρουάριο του 2021 η Γαλλίδα υπουργός Mathilde Panot ζήτησε να υιοθετηθεί και να αναγνωριστεί η λέξη «parange» ως το επίθετο για το γονιό που «χάνει» παιδί.

Οι Έλληνες (και πολλοί άλλοι) έχουμε το «πενθούντες», από το πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης (Γένεσις), που θα συμφωνείς πως δεν περιγράφει επαρκώς τη συνθήκη. Και άρα δεν μπορεί να βοηθήσει όσους προσπαθούν να επιβιώσουν και να προχωρήσουν. Μήπως η εκ των πλουσιότερων γλωσσών του πλανήτη θα ήταν χρήσιμο να εμπλουτιστεί;