ΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΤΙ ΕΧΕΙΣ ΤΟ «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΑΠΑΤΕΩΝΑ»

Έχεις υποτιμήσει ποτέ την επιτυχία σου; Έχεις αποδώσει τα επιτεύγματά σου στην τύχη ή σε εξωτερικούς παράγοντες; Μήπως νιώθεις ότι εξαπατάς τους άλλους; Μάθε για το «σύνδρομο του απατεώνα» και πώς μπορείς να μετριάσεις αυτά τα συναισθήματα.

Πρόσφατα βρέθηκα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία για το «imposter syndrome», «σύνδρομο του απατεώνα» στα ελληνικά. Έχετε νιώσει ποτέ ότι δεν αξίζετε τα κατορθώματά σας; Έχετε υποτιμήσει ποτέ την επιτυχία, την εμπειρία ή την εξειδίκευσή σας; Μήπως έχετε αισθανθεί ότι εξαπατάτε τους άλλους; Κάπως έτσι η ομιλήτρια μάς εισήγαγε στην έννοια του «imposter syndrome», το οποίο με απλά λόγια υποδηλώνει αυτό το ενοχλητικό συναίσθημα ότι δεν είσαι αρκετά καλός/καλή και δεν αξίζεις εκείνη τη δουλειά, την προαγωγή ή ακόμα και έναν φίλο.

Φαίνεται ότι από το «το σύνδρομο του απατεώνα» έχουν ταλαιπωρηθεί διάσημες προσωπικότητες, από τη Lady Gaga και τον Tom Hanks, μέχρι τον Albert Einstein! Μάλιστα, θεωρείται ότι ο τελευταίος είχε αμφιβολίες για τα επιτεύγματα, τις ανακαλύψεις και το ταλέντο του και φοβόταν ότι οι άλλοι θα καταλάβαιναν ότι τελικά ο ίδιος δεν ήταν παρά μια απάτη και όχι η εξαιρετική ιδιοφυΐα που θεωρούσαν ότι ήταν.

Τι είναι το «imposter syndrome»;

Ο όρος δημιουργήθηκε το 1978 από τις ψυχολόγους Pauline Rose Clance και Suzanne Imes, οι οποίες πραγματοποίησαν μια μελέτη επικεντρωμένη σε γυναίκες με υψηλές επιδόσεις. Υποστήριξαν ότι «παρά τα εξαιρετικά ακαδημαϊκά και επαγγελματικά επιτεύγματα, οι γυναίκες που βιώνουν το φαινόμενο του απατεώνα επιμένουν να πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα δεν είναι έξυπνες και έχουν ξεγελάσει όποιον πιστεύει το αντίθετο».

Μερικά από τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου περιλαμβάνουν τον φόβο ότι κάποιος δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του, το σαμποτάζ του ίδιου του του εαυτού, την αυτοαμφισβήτηση, την απόδοση της επιτυχίας του σε εξωτερικούς παράγοντες και την αδυναμία ρεαλιστικής αξιολόγησης των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων του. Αν και το σύνδρομο του απατεώνα δεν αποτελεί αναγνωρισμένη διαταραχή ψυχικής υγείας στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), είναι αρκετά συχνό. Υπολογίζεται ότι το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αυτού του φαινομένου κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου προκειμένου να διαπιστώσεις αν έχεις κι εσύ σημάδια του «imposter syndrome»:

• Αποδίδεις την επιτυχία σου στην τύχη ή σε εξωτερικούς παράγοντες;
• Είσαι ευαίσθητος/-η ακόμη και στην εποικοδομητική κριτική;
• Αισθάνεσαι ότι αναπόφευκτα θα αποκαλυφθείς κάποια στιγμή ως απατεώνας;
• Υποτιμάς τις δικές σου γνώσεις, ακόμη και σε τομείς στους οποίους είσαι πραγματικά πιο εξειδικευμένος από τους άλλους;

ΤΟ 53% ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΧΕΙ ΒΙΩΣΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΑΒΑΣΙΜΗΣ ΑΥΤΟΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ.

Πιο συχνό το «σύνδρομο του απατεώνα» στις γυναίκες

Πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 4.000 Βρετανούς ενήλικες διαπίστωσε ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από το σύνδρομο του απατεώνα σε σχέση με τους άνδρες. Η έρευνα έδειξε ότι το 53% των γυναικών έχει βιώσει αυτό το αίσθημα αβάσιμης αυτοαμφισβήτησης και ανικανότητας – παρά το γεγονός ότι τυπικά διαθέτει τις ικανότητες.

Επίσης, η πλειονότητα των ανδρών (63%) παραδέχεται ότι μπορεί να νιώσει αυτό το συναίσθημα μόνο στον εργασιακό χώρο και πάνω από τους μισούς (54%) ισχυρίζονται ότι δεν έχουν αισθανθεί ποτέ έτσι. Αντιθέτως, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να βιώσουν αυτό το συναίσθημα στον χώρο εργασίας (72%), στο σχολείο (29%) και όταν βγαίνουν με φίλους (29%).

Από αυτές τις γυναίκες, το 24% δήλωσε ότι το φαινόμενο αυτό εμποδίζει τις ερωτικές τους σχέσεις, το 18% ότι διαταράσσει την ανατροφή των παιδιών τους, ενώ ένα 22% πιστεύει ότι το φαινόμενο τους εμποδίζει να κάνουν νέους φίλους.  Από την έρευνα προέκυψε επίσης ότι τα συμπτώματα του συνδρόμου ξεκινούν συνήθως στην ηλικία των 23 ετών για τις γυναίκες, με το 62% να παραδέχεται ότι σπάνια έχει βιώσει πραγματική αυτοπεποίθηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

7 τρόποι για να το αντιμετωπίσεις

Οι ειδικοί λένε ότι για να μπορέσεις να ξεπεράσεις το σύνδρομο θα πρέπει να αλλάξεις τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου. Και έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι αυτά που λέμε στον εαυτό μας μπορούν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή μας. Μερικές συμβουλές από τους New York Times μπορούν να σε βοηθήσουν να το πετύχεις:

1. Φτιάξε μια λίστα με τουλάχιστον 10 πράγματα που δείχνουν ότι έχεις τα ίδια προσόντα με οποιονδήποτε άλλον για τον ρόλο ή τη θέση που επιθυμείς.
2. Πες δυνατά το όνομά σου μαζί με μια θετική επιβεβαίωση. Μελέτες έχουν δείξει ότι αυτή η πρακτική έχει ισχυρή επίδραση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας.
3. Αναγνώρισε τον ρόλο που έχεις παίξει στην επιτυχία σου και να νιώσε περήφανος γι' αυτό.
4. Οραματίσου την επιτυχία πριν ακόμη αυτή συμβεί.
5. Μίλησε με έναν φίλο ή συμβουλέψου έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
6. Υπενθύμισε στον εαυτό σου ότι είσαι καλός σε αυτό που κάνεις.
7. Ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή σου. Όταν αρχίζεις να αμφισβητείς τον εαυτό σου, άρχισε να γράφεις τρία πράγματα που έχεις κάνει καλά. Γράψε τα με το χέρι, αφού οι ειδικοί λένε ότι έτσι θα τα εμπεδώσεις και θα τα θυμάσαι καλύτερα.

Ο αντίλογος

Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με το θέμα υποστηρίζουν πως το γεγονός ότι το «σύνδρομο του απατεώνα» διαγιγνώσκεται πιο συχνά στις γυναίκες είναι προβληματικό, γιατί παραβλέπει τις επιπτώσεις του ρατσισμού, του σεξισμού, της ξενοφοβίας και άλλων προκαταλήψεων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, όταν αναπτύχθηκε η έννοια του συνδρόμου ο αντίκτυπος του συστημικού ρατσισμού, της ξενοφοβίας και άλλων προκαταλήψεων δεν ήταν ορατός, και έτσι πολλές ομάδες αποκλείστηκαν από τη μελέτη, όπως οι μαύρες γυναίκες και άτομα διαφορετικών εισοδηματικών επιπέδων, φύλων και επαγγελματικού υπόβαθρου.

Ακόμη όμως και σήμερα το σύνδρομο του απατεώνα μεταθέτει την ευθύνη στα άτομα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα ιστορικά και πολιτισμικά πλαίσια τα οποία έχουν θεμελιώδη σημασία στον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται το φαινόμενο.