ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΕΝΟΣ ΚΥΝΙΚΟΥ;

Γιατί όλο και περισσότεροι άνθρωποι είναι κυνικοί; Έχει ο κυνισμός ριζοσπαστικά στοιχεία ή αποτελεί εμπόδιο στις αλλαγές; Ένας καθηγητής ψυχολογίας επιχειρεί να βγάλει άκρη.

Ένας επιστήμονας μελετά την έννοια του κυνισμού και αναρωτιέται αν οι κυνικοί άνθρωποι κάνουν καλό στον κόσμο ή κακό.

Ο Jamil Zaki είναι καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Stanford. Οι σπουδές του σε δύο κορυφαία Πανεπιστήμια –το Columbia και το Harvard– σχετίζονταν με τη μελέτη της ενσυναίσθησης και της καλοσύνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ως διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Νευροεπιστήμης του Stanford, ο ίδιος μαζί με τους συνεργάτες του μελετούσαν για χρόνια ποιότητες απαραίτητες στη σύγχρονη ζωή, όπως η ευγένεια, η γενναιοδωρία, το να είναι κανείς ανοιχτόμυαλος.

Κάποια στιγμή, ο Δρ Zaki παρατήρησε ότι υπήρχε διάσταση ανάμεσα σε όσα μελετούσε στο εργαστήριο και σε όσα βίωνε στην καθημερινότητά του. Το πρωί εξέπεμπε θετικότητα μελετώντας την ανθρώπινη καλοσύνη, ενώ τα βράδια επιδίδονταν σε ένα αέναο doomscrolling, με αποτέλεσμα οι αρνητικές σκέψεις να κατακλύζουν το μυαλό του.

Ένιωθε ότι ο κόσμος σήμερα γίνεται όλο και πιο κυνικός. Αυτό όμως ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τη δουλειά του, τη μελέτη δηλαδή της καλοσύνης. Αποτέλεσμα αυτής της εσωτερικής του πάλης ήταν η ενασχόλησή του με τον κυνισμό και η συγγραφή ενός βιβλίου με τον τίτλο: Hope for Cynics: The Surprising Science of Human Goodness.

Eίναι ο κόσμος σήμερα πιο κυνικός;

Τι εικόνα σάς έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη «κυνικός»; Κατά πάσα πιθανότητα ένας τοξικός άνθρωπος με ύφος που ξεχειλίζει από περιφρόνηση. Ο Δρ Zaki ωστόσο τονίζει ότι οι κυνικοί δεν συνιστούν μία συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων. «Ο κυνισμός είναι ένα φάσμα. Όλοι έχουμε κυνικές στιγμές, ή στην περίπτωσή μου, κυνικά χρόνια», εξηγεί.

«Ο κυνισμός –η πεποίθηση δηλαδή ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εγωιστές, άπληστοι και ανέντιμοι– είναι μια φυσική απάντηση σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από τoν κοινωνικό διχασμό, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και αμέτρητα άλλα προβλήματα», εξηγεί ο καθηγητής και συνεχίζει: «Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο κυνισμός μάς βοηθάει».

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι κυνικοί άνθρωποι ταλαιπωρούνται περισσότερο από τους υπόλοιπους σε κάθε παράμετρο της ζωής τους. Είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη, κερδίζουν λιγότερα χρήματα και πεθαίνουν νεότεροι από τους μη κυνικούς – δεν είναι λόγια του αέρα, το επιβεβαιώνουν οι επιστήμονες.

Παρόλες τις αρνητικές του συνέπειες, ο κυνισμός φαίνεται να χαίρει σήμερα μεγάλης εκτίμησης συγκριτικά με προηγούμενες δεκαετίες. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί επιλέγουμε να είμαστε κυνικοί γνωρίζοντας ότι η ζωή μας θα γίνει χειρότερη;

Ο λόγος θα έλεγε κανείς ότι είναι προφανής: Σε έναν κόσμο δυστοπικό, σε μια καθημερινότητα όλο και πιο ζόρικη, τι πιο λογικό από το να ασπαστεί κάποιος τον κυνισμό; «Αυτές τις μέρες, η ελπίδα έχει χαρακτηριστεί ως αφελής ή προνομιακή, θεωρείται ένας τρόπος να αγνοούμε τα προβλήματά μας. Ο κυνισμός, αντίθετα, θεωρείται σοφός και μάλιστα ηθικός. Αποδεικνύεται, όμως, ότι αυτές οι πεποιθήσεις είναι συχνά οπισθοδρομικές», λέει ο Δρ Zaki.

Σε άρθρο του στο περιοδικό Time, ο καθηγητής ψυχολογίας επιχειρεί να αποδομήσει μύθους για τον κυνισμό που μας κάνουν να του δίνουμε αξία.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

3 μύθοι για τον κυνισμό καταρρίπτονται

Μύθος #1: Ο κυνισμός δείχνει εξυπνάδα

Ο πρώτος μύθος σχετικά με τον κυνισμό έχει να κάνει με την εξυπνάδα. Οι κυνικοί άνθρωποι θεωρούνται πιο έξυπνοι από τους μη κυνικούς. Η πεποίθηση αυτή στηρίζεται ουσιαστικά σε μία στερεοτυπική αντίληψη: Οι μη κυνικοί άνθρωποι είναι αισιόδοξοι από αφέλεια, χαρακτηριστικό το οποίο τους καθιστά συχνά θύματα προδοσίας.

Ο Jamil Zaki αποδομεί με επιστημονικά στοιχεία την παραπάνω αντίληψη: Οι κυνικοί έχουν χαμηλότερη βαθμολογία σε γνωστικά τεστ και παράλληλα δυσκολεύονται περισσότερο από τα μη κυνικά άτομα να διακρίνουν όσους λένε ψέματα.

«Όταν τους έχουμε όλους στο στόχαστρο», εξηγεί ο καθηγητής, «δεν μπαίνουμε στον κόπο να ανακαλύψουμε πώς είναι στα αλήθεια ένας άνθρωπος. Όταν έχουμε μια γενική άποψη για το πώς είναι όλοι, παύουμε να δίνουμε σημασία σε σημάδια που δείχνουν ποιος είναι άξιος εμπιστοσύνης και ποιος όχι. Τα άτομα αυτά μαθαίνουν λιγότερα για τους ανθρώπους και δεν μπορούν να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις».

Όσα θέλει να πει ο καθηγητής συμπυκνώνονται στην εξής φράση: «Οι αφελείς άνθρωποι μπορεί να εμπιστεύονται τυφλά τους άλλους, αλλά οι κυνικοί τους… δυσπιστούν τυφλά».

Μύθος #2: Όταν είσαι κυνικός, είσαι και ασφαλής

Τι υποστηρίζει αυτός ο μύθος; Ότι κάθε φορά που εμπιστεύεσαι κάποιον, είναι σαν να παίζεις τζόγο. Όταν εμπιστευόμαστε τα χρήματά μας, τα μυστικά μας, την ευημερία μας στα χέρια κάποιου άλλου, αυτός ο άλλος έχει εξουσία πάνω μας. Όλοι οι άνθρωποι που εμπιστεύονται, λοιπόν, τους γύρω τους, κάποια στιγμή θα καούν και αυτό θα τους κάνει να ρισκάρουν λιγότερο την επόμενη φορά. Οι κυνικοί με το να μην εμπιστεύονται, δεν ρισκάρουν να χάσουν.

Από την άλλη πλευρά, όμως, όπως εξηγεί ο Δρ Zaki «Οι κυνικοί δεν κερδίζουν και ποτέ. Ο κυνισμός μάς προστατεύει από τα αρπακτικά, αλλά επίσης δεν αφήνει ευκαιρίες για συνεργασία, αγάπη και αίσθηση κοινότητας, έννοιες οι οποίες απαιτούν εμπιστοσύνη. Και παρόλο που θυμόμαστε για πάντα τα άτομα που μας έχουν πληγώσει, είναι πιο δύσκολο να υπολογίσουμε τους φίλους που θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει αν ήμασταν πιο ανοιχτοί».

Μύθος #3: Ο κυνισμός είναι ηθικός

Σε έναν κόσμο γεμάτο αδικία, σε μια καθημερινότητα που πολλοί πλήττονται από το σκληρό σύστημα, μάλλον φαίνεται άκαρδο το να ζητήσουμε από όλους τους ανθρώπους να κοιτάξουν τη θετική πλευρά. Σήμερα, η ελπίδα φαίνεται να αποτελεί προνόμιο για λίγους και εκλεκτούς. Ίσως οι αισιόδοξοι να «ντύνουν» τα προβλήματά τους με έναν μανδύα αισιοδοξίας για να τα κάνουν πιο ανεκτά, ενώ οι κυνικοί να ρίχνουν φως στα προβλήματα.

Ο Δρ Zaki  θεωρεί την παραπάνω άποψη αληθινή, αλλά ταυτόχρονα οπισθοδρομική. Εξηγεί το γιατί: «Ο κυνισμός πράγματι συντονίζει τους ανθρώπους στο τι έχει πάει λάθος, αλλά την ίδια στιγμή αποκλείει την πιθανότητα για οτιδήποτε καλύτερο. Δεν υπάρχει τρόπος να αλλάξουμε ένα διαλυμένο σύστημα εάν πρόκειται για καθρέφτισμα της διαλυμένης μας φύσης». Γιατί, λοιπόν, να μπούμε στον κόπο να κάνουμε οτιδήποτε για να αλλάξουμε τα πράγματα;

Ο καθηγητής ψυχολογίας αναφέρεται στην προσωπική του εμπειρία: «Στις πιο κυνικές περιόδους της ζωής μου, ένιωθα ηθικά παράλυτος. Σταμάτησα να βοηθώ εθελοντικά και να διαμαρτύρομαι, ενώ ταυτόχρονα αναρωτιόμουν γιατί οι πιο δραστήριοι φίλοι μου έμπαιναν στον κόπο να το κάνουν».

Μπορεί κάποιος να θεωρεί ότι ο κυνισμός έχει κάτι το ριζοσπαστικό μέσα του. Ο Δρ Zaki αντίθετα τον θεωρεί ένα εργαλείο του κατεστημένου. «Ο κυνισμός είναι χρήσιμος για για τις ελίτ ώστε να ελέγχουν καλύτερα τους ανθρώπους. Οι διεφθαρμένοι πολιτικοί κερδίζουν, πείθοντας τους ψηφοφόρους ότι όλοι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης “πουλάνε” επίκριση και αγανάκτηση. Το προϊόν τους είναι ο κυνισμός και οι δουλειές τους πάνε πολύ καλά».

Η παρακάτω φράση του τα εξηγεί όλα: «Οι περισσότεροι από μας θέλουμε μια κοινωνία βασισμένη στη συμπόνια και τη σύνδεση. Ο κυνισμός, όμως, μας πείθει ότι τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα ό,τι και να κάνουμε εμείς». Αποτέλεσμα; Δεν κάνουμε τίποτα. Και η κατάσταση χειροτερεύει.

Ποια είναι η εναλλακτική στον κυνισμό;

Τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν; Ο Δρ Zaki  μάς συμβουλεύει να μην πέσουμε στη γοητεία του κυνισμού, αλλά να τον δούμε όπως ακριβώς είναι, σαν μία ψυχολογική παγίδα, και να υιοθετήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Το ότι απορρίπτουμε τον κυνισμό, δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είμαστε ευκολόπιστοι ή αφελείς.

Ο Δρ Zaki προτείνει μία εναλλακτική: τον σκεπτικισμό. Πρόκειται ουσιαστικά για μια επιστημονική νοοτροπία, σύμφωνα με την οποία εστιάζουμε σε επιστημονικά στοιχεία προκειμένου να αποφασίσουμε σε ποιον μπορούμε να πιστέψουμε. Ο σκεπτικισμός μάς επιτρέπει από τη μία να μην εμπιστευόμαστε τυφλά τους άλλους, αλλά ούτε και να… δυσπιστούμε τυφλά και από την άλλη μάς βοηθά να μάθουμε τον κοινωνικό μας κόσμο με πιο ευέλικτο τρόπο.

Ο καθηγητής ψυχολογίας ολοκληρώνει όσα έχει να μοιραστεί περί κυνισμού με μία πολύ αισιόδοξη σκέψη: «Επιστημονικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν πόσο φροντιστικοί, γενναιόδωροι και ανοιχτόμυαλοι είναι οι γύρω τους. Εξαιτίας του κυνισμού, ο μέσος άνθρωπος υποτιμά τον μέσο άνθρωπο. Κάτω από τα δυσάρεστα νέα, κρύβονται τα καλά: Αν δώσεις μεγαλύτερη σημασία, πιθανότατα να ανακαλύψεις ότι οι άνθρωποι είναι καλύτεροι από ό,τι νομίζεις. Αντικαθιστώντας τον κυνισμό με τον σκεπτικισμό μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στην αλήθεια και να γίνουμε πιο αισιόδοξοι».