ΤΙ ΔΗΛΩΝΕΙ Η ΑΠΙΣΤΙΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΕΙΔΙΚΟ

Οι άντρες δεν γίνονται άπιστοι επειδή βαριούνται τη γυναίκα τους. Ούτε οι γυναίκες επειδή νιώθουν μοναξιά στον γάμο τους. Η κορυφαία ψυχοθεραπεύτρια Esther Perel εξηγεί το πραγματικό νόημα της απιστίας που χρειάζεται να γνωρίζεις πριν τις όποιες αποφάσεις.

«Γιατί είμαστε άπιστοι; Γιατί άνθρωποι που ζουν ευτυχισμένοι γίνονται άπιστοι;» Με αυτά τα ερωτήματα ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια την ομιλία της στο TEDx του Βανκούβερ η Esther Perel, διάσημη ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας με ειδίκευση στις ανθρώπινες σχέσεις.

Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία της, η Perel καταφέρνει να μας κάνει δούμε την ουσία της απιστίας σήμερα, η οποία απέχει πολύ από όσα πιθανότατα πιστεύουμε τόσο για τον άλλον άνθρωπο, όσο και για την ποιότητα και το μέλλον της σχέσης που αντιμετωπίζει μια τέτοια κρίση. Οι άντρες δεν γίνονται άπιστοι απαραίτητα επειδή βαριούνται τη γυναίκα τους. Οι γυναίκες δεν γίνονται άπιστες απαραίτητα επειδή νιώθουν μοναξιά στον γάμο τους. Και ναι, μια εξωσυζυγική σχέση οδηγεί στο τέλος ενός γάμου. Αλλά όχι με τον τρόπο που φαντάζεσαι.

Γιατί πονάει τόσο πολύ η απιστία στην εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης;

Την τελευταία δεκαετία, η Perel ταξίδεψε σε μεγάλο μέρος του κόσμου προκειμένου να έρθει σε επαφή με ζευγάρια που διαλύθηκαν εξαιτίας της απιστίας. «Η απιστία μπορεί να στερήσει ένα ζευγάρι από τη σχέση του, την ταυτότητά του, την ευτυχία του», λέει η ίδια. «Κι όμως, είναι τόσα πολλά που δεν καταλαβαίνουμε γι’ αυτήν».

Όπως αναφέρει, η απιστία υπάρχει από τότε που υπάρχει ο θεσμός του γάμου. Μαζί συνυπάρχει και το ταμπού εναντίον της. Ιστορικά, βέβαια, οι άντρες σχεδόν είχαν δικαίωμα να είναι άπιστοι, με ελάχιστες συνέπειες και με την δικαιολογία ότι κατά κάποιον τρόπο είναι «στη φύση τους». Για τις γυναίκες αξίζει να αναφερθεί ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν 9 χώρες στον κόσμο στις οποίες η μοιχεία τιμωρείται με θανατική ποινή.

Ιστορικά, οι άνθρωποι αναζητούσαν στη μοιχεία την αληθινή αγάπη. Πλέον, ενώ έχουμε την αληθινή αγάπη στον γάμο μας, η μοιχεία την καταστρέφει. Ο λόγος που η μοιχεία πληγώνει τόσο πολύ είναι επειδή έχουμε τη ρομαντική ιδέα ότι ένας μόνος άνθρωπος μπορεί να ικανοποιήσει τις μεγαλύτερες ανάγκες μας: να είναι ο παντοτινός μας εραστής, ο καλύτερος φίλος , ο καλύτερος γονιός, ο πιο έμπιστος άνθρωπος της ζωής μας, ο συναισθηματικός σύντροφος, ο πνευματικός μας ομόλογος. Αντίστοιχα, πιστεύουμε ότι είμαστε κι εμείς για τον άλλον μοναδικοί.

Ωστόσο, η απιστία μας λέει ότι δεν είμαστε. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε την απόλυτη εξαπάτηση. Διαλύει τη μεγάλη προσδοκία της αγάπης. Κι αν ιστορικά η απιστία ήταν επίπονη, στις μέρες μας είναι τραυματική γιατί καταστρέφει την αίσθηση του «εγώ» μας. «Νόμιζες ότι ήξερες ποιος είσαι, ποιος είναι ο άλλος, ποια είναι η σχέση σου, και μετά φτάνεις να αμφισβητείς τα πάντα. Κακοποιείται η εμπιστοσύνη, περνά κρίση η ταυτότητα. Πώς μπορείς να εμπιστευτείς τον ίδιο άνθρωπο ξανά; Πώς μπορείς να εμπιστευτείς τον οποιονδήποτε ξανά;» λέει η Perel.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Το παράδοξο της απιστίας

Η ψυχοθεραπεύτρια μας καλεί να σκεφτούμε το εξής: Το ποσοστό των παντρεμένων που απατούν είναι τεράστιο και διευρύνεται διαρκώς μέσα από άλλες διαδικασίες΄, όπως το sexting, το πορνό, η ενεργή παρουσία σε dating apps, φτάνοντας τελικά το 75%. Την ίδια ώρα, βέβαια, το 95% των παντρεμένων ή δεσμευμένων θα πουν ότι είναι τρομερό λάθος ενός συντρόφου να πει ψέματα σχετικά με το αν έχει ή όχι εξωσυζυγική σχέση, ενώ το ίδιο ακριβώς ποσοστό απαντά πως θα έλεγε ψέματα στο ίδιο ερώτημα, αν είχε εξωσυζυγική σχέση.

Ζούμε σε μια εποχή που περισσότερο από ποτέ κλίνουμε προς την απιστία, όχι επειδή έχουμε νέες επιθυμίες, αλλά επειδή νιώθουμε ότι δικαιούμαστε να κυνηγήσουμε τις επιθυμίες μας. Ζούμε σε μια κουλτούρα στην οποία δικαιούμαστε να είμαστε ευτυχισμένοι.

Στο παρελθόν χωρίζαμε επειδή ήμασταν δυστυχισμένοι. Σήμερα χωρίζουμε επειδή θα μπορούσαμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι. Στο παρελθόν το διαζύγιο κουβαλούσε μια ντροπή. Σήμερα θεωρείται ντροπή το να επιλέγεις να μείνεις, ενώ μπορείς να φύγεις. Μα αν μπορούμε να χωρίσουμε, γιατί επιλέγουμε να κάνουμε εξωσυζυγικές σχέσεις;

«Είναι η φαντασία μας που ευθύνεται για τον έρωτα, όχι το άλλο πρόσωπο»

Με το γνωστό αυτό απόφθεγμα του Μαρσέλ Προυστ, η Perel μας οδηγεί στην απάντηση που αναζητάμε:

«Η τυπική υπόθεση είναι πως όταν κάποιος είναι άπιστος, κάτι δεν πάει καλά είτε στη σχέση του είτε στον ίδιο. Δεν γίνεται, όμως, εκατομμύρια άνθρωποι που είναι άπιστοι να έχουν μια ψυχοπαθολογία! Η λογική είναι πως όταν έχεις ό,τι χρειάζεσαι στο σπίτι σου, δεν έχεις λόγο να αναζητάς κάτι αλλού, σωστά;»

Εδώ, όμως, η Perel θέτει τα μεγάλα ερωτήματα:

• Κι αν το πάθος έχει ημερομηνία λήξης;
• Αν υπάρχουν πράγματα που ακόμα και μία καλή σχέση δεν μπορεί να παρέχει;
• Αν ακόμα και οι ευτυχισμένοι άνθρωποι απατούν, γιατί το κάνουν;

«Η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών μου που απατούν είναι βαθιά μονογαμικοί στις πεποιθήσεις τους, όμως δίνουν μία εσωτερική μάχη ανάμεσα στις αξίες τους και τη συμπεριφορά τους. Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν υπάρξει πιστοί για δεκαετίες, όμως κάποια μέρα περνούν ένα όριο που δεν πίστευαν και οι ίδιοι ότι θα περάσουν, με κίνδυνο να χάσουν τα πάντα. Για να κερδίσουν τι; Η απιστία είναι μία ενεργή προδοσία, αλλά και μία έκφραση λαχτάρας και απώλειας. Στην καρδιά μιας εξωσυζυγικής σχέσης τις περισσότερες φορές θα βρεις τη λαχτάρα μιας συναισθηματικής σύνδεσης, μιας καινοτομίας, μιας ελευθερίας, μιας αυτονομίας, μιας σεξουαλικής έντασης. Μια ανάγκη να ανακτήσουμε ξανά χαμένα κομμάτια του εαυτού μας ή μια προσπάθεια να φέρουμε πίσω τη ζωτικότητα έπειτα από μια μεγάλη απώλεια, μια τραγωδία.

ΟΤΑΝ ΑΝΑΖΗΤΑΜΕ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΚΑΠΟΙΟΥ ΑΛΛΟΥ, ΔΕΝ ΨΑΧΝΟΥΜΕ ΕΝΑΝ ΑΛΛΟΝ ΣΥΝΤΡΟΦΟ, ΜΑ ΕΝΑΝ ΑΛΛΟΝ ΕΑΥΤΟ.

»Οι περισσότεροι ασθενείς μου που απατούν αγαπούν τον σύντροφό τους, πιθανότατα ζουν ευτυχισμένα μαζί του και δεν θα έκαναν ποτέ κάτι για να τον πληγώσουν. Και κατά κανόνα είναι άνθρωποι που πάντα έκαναν το σωστό, αυτό που οι άλλοι περίμεναν από αυτούς: ήταν καλά παιδιά, καλοί μαθητές, καλοί γονείς… Όμως ερωτεύτηκαν κάποιον άλλον. Συχνά κάποιον εντελώς αντίθετο από τους ίδιους. Και ξαφνικά, κάπου γύρω στα 45, ξαναζούν μια εφηβεία που ίσως δεν έζησαν ποτέ.

»Οι ιστορίες των ανθρώπων αυτών ξέρετε τι μου δείχνουν; Πως όταν αναζητάμε τη ματιά κάποιου άλλου, δεν είναι πάντα επειδή απομακρυνόμαστε από τον σύντροφό μας, αλλά από τον άνθρωπο που έχουμε γίνει. Και δεν είναι τόσο ότι ψάχνουμε για άλλον σύντροφο, όσο ότι ψάχνουμε για έναν άλλον εαυτό.

»Υπάρχει μία φράση που ασθενείς μου σε όλον τον κόσμο που έχουν απατήσει μου λένε πάντα: Το κάνουν γιατί έτσι νιώθουν ζωντανοί! Μάλιστα, συχνά συνδυάζουν την αποκάλυψη της απιστίας με μία ιστορία απώλειας: Κάποιος γονιός που πέθανε, κάποια σοβαρή ασθένεια που προέκυψε.»

Η ΑΠΙΣΤΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΩΣ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ.

Ο θάνατος και η αθανασία, εξηγεί στη συνέχεια η Perel, συχνά βρίσκονται υπό τη σκιά μιας απιστίας. Γιατί τότε είναι που εγείρονται ερωτήματα όπως: Αυτό είναι όλο; Υπάρχει κάτι άλλο πέρα από αυτό; Θα συνεχίζω να ζω άλλα 25 χρόνια έτσι; Θα νιώσω ποτέ ξανά έτσι;

«Και αυτό με έχει οδηγήσει να σκέφτομαι ότι ίσως αυτά τα ερωτήματα είναι που ωθούν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν το όριο. Κάποιες εξωσυζυγικές σχέσεις αποτελούν μια προσπάθεια να τα βάλεις με τον θάνατο, είναι ένα αντίδοτο στον θάνατο.

»Και σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να πιστεύουμε, οι σχέσεις αυτές δεν έχουν τόσο να κάνουν με το σεξ, όσο με την επιθυμία. Την επιθυμία για προσοχή, για να νιώσεις ξεχωριστός, σημαντικός. Και η ίδια η δομή της σχέσης αυτής, το γεγονός ότι δεν μπορείς ποτέ να έχεις τον εραστή σου, σε κάνει να συνεχίζεις να τον θες. Αυτό από μόνο του διαιωνίζει μηχανικά την επιθυμία».

Η Perel σημειώνει, μάλιστα, ότι η απιστία συμβαίνει και στις ανοιχτές σχέσεις. Γιατί ακόμα κι αν έχουμε την ελευθερία να έχουμε άλλους ερωτικούς συντρόφους, συνεχίζουμε να γοητευόμαστε από τη δύναμη του απαγορευμένου. «Πιστεύουμε ότι αν κάνουμε αυτό που δεν πρέπει να κάνουμε, μόνο τότε θα νιώσουμε ότι κάνουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε», λέει χαρακτηριστικά.

Και συμπληρώνει: «Αυτό που απαντώ, βέβαια, στους ασθενείς μου είναι ότι αν έφερναν στον γάμο ή στις μακροχρόνιες σχέσεις τους το 1/10 της ενέργειας που φέρνουν στην εξωσυζυγική σχέση, πιθανότητα δεν θα χρειαζόταν να με ξαναδούν».

Μπορούμε να «αναρρώσουμε» από την απιστία;

Η Perel πιστεύει πως όχι μόνο μπορούμε, αλλά και πως μέσα από την απιστία μπορούν να προκύψουν πολλά οφέλη για όλους. Από τη μία μεριά, κάποιες απιστίες θα λειτουργήσουν καταλυτικά στις σχέσεις που ούτως ή άλλως πέθαιναν.

Από την άλλη, όμως, πολλές απιστίες ανοίγουν νέους δρόμους στα ζευγάρια που καταφέρνουν να μετατρέψουν την κρίση σε μία νέα ευκαιρία: «Έχω παρατηρήσει ότι πολλά ζευγάρια στον απόηχο μιας τέτοιας κρίσης, οδηγούνται από την “αταξία” σε μία νέα “τάξη”. Προχωρούν, λοιπόν, σε συζητήσεις τόσο βαθιές και ανοιχτές όσο δεν είχαν τολμήσει ποτέ. Εκφράζουν τα θέλω τους, αλλάζουν όσα δεν λειτουργούσαν στη σχέση τους τα προηγούμενα χρόνια. Σύντροφοι που ήταν αδιάφοροι για το σεξ, ξαφνικά βρίσκουν μία ζωτικότητα που δεν ξέρουν κι εκείνοι από πού γεννήθηκε».

Πώς έρχεται η ανάρρωση;

Η Perel αναφέρει κάποια συγκεκριμένα βήματα που πρέπει να κάνουν τα ζευγάρια:

1. Η ανάρρωση θα ξεκινήσει όταν ο «ένοχος», αφού τελειώσει την παράνομη σχέση, παραδεχτεί το λάθος του και δείξει μεταμέλεια. Αφού δείξει πόσο λυπάται που πλήγωσε τον/τη σύντροφό του. «Αυτό που έχω διαπιστώσει εγώ, βέβαια, είναι ότι πολλοί από τους άπιστους νιώθουν βέβαια τρομερές ενοχές που πλήγωσαν τον/τη σύντροφό τους, όχι όμως για την πράξη τους καθαυτή», σημειώνει.
2. Για να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη, πρέπει επίσης ο «ένοχος» να αναλάβει να προστατεύσει τα όρια του γάμου. Είναι δική του ευθύνη να διατηρήσει τη σχέση, για να ανακουφίσει τον άλλον άνθρωπο από την εμμονή να ψάχνεται διαρκώς για το αν η εξωσυζυγική σχέση τελείωσε πράγματι ή συνεχίζεται ακόμα.
3. Την ίδια ώρα, και το «εξαπατημένο» μέλος πρέπει να επαναφέρει μία αίσθηση αυτοαξίας. Να περιβάλει τον εαυτό του με φίλους, με δραστηριότητες που φέρνουν πίσω τη χαρά, το νόημα, την ταυτότητα. Ενώ είναι πολύ σημαντικό να αντισταθεί στην περιέργεια να μάθει κάθε μικρή λεπτομέρεια: Πού πηγαίνατε; Πού το κάνατε; Πόσο συχνά; Ήταν καλύτερος/-η από εμένα; Ερωτήματα που γεννούν κι άλλο πόνο και μας κρατούν ξάγρυπνους τα βράδια. Είναι πολύ πιο ωφέλιμες οι διερευνητικές ερωτήσεις που θα φανερώσουν τα κίνητρα του άλλου: Τι σήμαινε αυτή η σχέση για εσένα; Τι βίωνες μέσω αυτής που δεν μπορούσες να βιώσεις μαζί μου; Πώς ένιωθες όταν επέστρεφες στο σπίτι; Χαίρεσαι που τελείωσε; Τι εκτιμάς στη δική μας σχέση;

Η Perel καταλήγει ότι «κάθε απιστία θα επαναπροσδιορίσει μία σχέση και κάθε ζευγάρι θα καθορίσει ποια θα είναι η κληρονομία της απιστίας».

Θυμίζει, ωστόσο, πως η απιστία στη σχέση έρχεται με πολλές μορφές: Με την αδιαφορία μας, την περιφρόνησή μας, την παραμέλησή μας, με τη σωματική και λεκτική βία. «Η σεξουαλική απιστία είναι μόνο ένας τρόπος να πληγώσεις τον σύντροφό σου», λέει. Έτσι, θεωρεί ότι η απιστία πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μία ευκαιρία για νέες προοπτικές. «Υπάρχει ο πόνος και η προδοσία από τη μία, μα και η ανάπτυξη και η αυτο-ανακάλυψη από την άλλη. Αυτό που προκάλεσε σε εσένα και αυτό που έμαθε σε εμένα».

«Τι λέω στα ζευγάρια που έρχονται σε εμένα αφού αποκαλυφθεί η απιστία; Ο πρώτος σας γάμος τελείωσε. Θα θέλατε να συνάψετε έναν νέο γάμο μαζί;»