ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ;

Τα ανησυχητικά κρούσματα νεανικής παραβατικότητας που έρχονται στη δημοσιότητα απαιτούν όλοι μας να σκύψουμε πάνω από τις αιτίες για να βρεθεί μια λύση.

Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε όλοι μάρτυρες της αύξησης των επεισοδίων νεανικής παραβατικότητας, που εμπλέκουν χρήση βίας, λεκτικής και μη. Η επιθετικότητα των νέων εκφράζεται παντού: σε μέρη που κανένας δεν περίμενε, στη μουσική, στις σχέσεις, στον αθλητισμό και στο παιχνίδι, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Ίσως όμως αυτό που μας προβληματίζει περισσότερο να μην είναι μόνο η βία, αλλά η παρουσίασή της στα social media, η ύπαρξη αρένας και κοινού που παρακολουθεί χωρίς να εμπλέκεται, οι απειλές...

Η εφηβεία είναι μια αναπτυξιακή φάση κατά την οποία χτίζουμε την ταυτότητά μας, επιλέγουμε τις ομάδες στις οποίες θέλουμε να ανήκουμε, αμφισβητούμε γονείς και συχνά αξίες, εγκλωβιζόμαστε στον θυμό μας και στην απαξίωση, μαζί με όλες τις βιολογικές και συναισθηματικές αλλαγές που κάνουν την εμφάνισή τους.

Γιατί όμως αυξάνονται τόσο τα ποσοστά νεανικής παραβατικότητας;

Τα δεδομένα για τη νεανική παραβατικότητα

Τα στοιχεία δυστυχώς προβληματίζουν:

• Το 26% των παιδιών ξεκινάει την παραβατική συμπεριφορά στις ηλικίες 8-14 ετών.
• Μέσα στο 2023, προέβησαν σε παράνομες πράξεις 10.776 ανήλικοι, από τους οποίους 1.100 ήταν έως 11 έτη και 1.400 από 12 έως 14 έτη.

Εξίσου ανησυχητικά είναι τα στοιχεία από χώρες του εξωτερικού. Για παράδειγμα, το 2023 στη Γερμανία 104.000 παιδιά κάτω των 14 ετών ήταν ύποπτα για παραβατική συμπεριφορά και δραστηριότητα, μία αύξηση ύψους 43% σε σχέση με το 2019.

Σημείο καμπής για τη νεανική παραβατικότητα θεωρείται η περίοδος της πανδημίας, οπότε καταγράφηκε αύξηση των περιστατικών bullying και βίας, ύστερα από μία περίοδο αποχής από τα σχολεία και παραμονής στο σπίτι.

Σε ένα ηχητικό μήνυμα που στάλθηκε σε ομαδική συνομιλία, μία 14χρονη που πρωταγωνίστησε με αρνητικό τρόπο πρόσφατα σε επεισόδια βίας ακούγεται να λέει:

«Κατά τις 12.00-01.00 με την παρέα που ήμασταν και την προηγούμενη φορά θα πάμε να την … στο ξύλο, να πεθάνει. Αλήθεια, θα πεθάνει στο ορκίζομαι». Και συνεχίζει: «Να πείτε συλλυπητήρια στους γονείς της από τώρα, από τώρα όμως! Γιατί θα είναι πολύ αργά. Εγώ θα βγω από την ομαδική αφού το ζητάτε πάρα πολλοί. Δεν θα ξαναασχοληθώ γενικά και σας γράφω στα … μου, επειδή με έχετε πρήξει. Να ξέρετε ό,τι είπα ισχύει, αύριο είναι πεθαμένη η φίλη σας. Είναι ήδη στο νοσοκομείο με μελανιές, έχει βγει, δεν ξέρω. Στα … μου τέλοσπάντων, αυτά. Φιλάκια και θα δείτε τώρα στις ειδήσεις αύριο, τη γεμίσαμε με μελανιές, το μαχαίρι λογικά την τρυπήσαμε στην κεφάλα της, αλλά αυτά. Περιμένετε part2, αυτά».

Στα γενεσιουργά αίτια της παραβατικότητας των ανηλίκων περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων η έκθεση σε κακοποιητική συμπεριφορά, η βία μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, η χρήση ουσιών, οι δυσλειτουργικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια, η απουσία ή η απώλεια γονέα, η παραβατικότητα γονέων, τα υπερβολικά όρια στην ανατροφή τους ή η απουσία ορίων, η ανάγκη επίδειξης και η ανάγκη επιβεβαίωσης μέσα στο σύνολο, η απουσία αυτοπεποίθησης και η ανάγκη επιβεβαίωσης από τους άλλους.

Η παραβατικότητα των ανηλίκων πλέον χαρακτηρίζεται ως ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και έτσι θα πρέπει όχι μόνο να το μελετήσουμε, αλλά και να το αντιμετωπίσουμε.

Η επίδειξη του πλούτου και της βίας από άτομα που τα παιδιά χαρακτηρίζουν ως πρότυπα προβάλλουν συμπεριφορές που τα ίδια συχνά αναπαράγουν για να νιώσουν ότι γίνονται αρεστά και αποδεκτά από τους συμμαθητές τους.

Η προβολή ωμής βίας και χυδαίας σεξουαλικότητας ή χυδαίας προβολής του ανθρώπινου σώματος κινητοποιεί πάλι τα ίδια παιδιά να αναπαράγουν αντίστοιχες συμπεριφορές.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε;

Καταλυτικός είναι ο ρόλος του σχολείου και του κάθε εκπαιδευτικού ξεχωριστά. Ο κάθε εκπαιδευτικός πρέπει να έχει την κατάλληλη γνώση για να παρατηρεί συμπεριφορές των παιδιών, χωρίς όμως να είναι εγκλωβισμένος μέσα σε ένα τυπικό πλαίσιο στο οποίο δεν θα μπορεί να βοηθήσει. Συνεπώς, η ίδια η πολιτεία θα πρέπει να του δώσει τα εργαλεία και τους φορείς στους οποίους να μπορεί να απευθυνθεί, ώστε να βοηθήσει με τη σειρά του εφόσον εντοπίσει εν δυνάμει προβληματικές συμπεριφορές.

Η προώθηση της ομαδικής λειτουργίας στο μαθησιακό έργο βοηθάει την ανάπτυξη ενσυναίσθησης και ενδοομαδικότητας, ώστε να προωθείται ο διάλογος και η επίλυση προβλημάτων. Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της βίας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι οι σκηνές βίας καταγράφονται με κινητά τηλέφωνα και μεταφέρονται στα κοινωνικά δίκτυα για την αύξηση του αριθμού των likes, χωρίς να μπαίνει κάποιος στη θέση του θύματος, χωρίς να σκεφτεί πώς θα νιώθει όταν θα δει το σώμα του εκτεθειμένο στο διαδίκτυο.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Οι γονείς απέναντι στη νεανική παραβατικότητα

Οι γονείς, η οικογένεια, είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας. Η έλλειψη επικοινωνίας, η απουσία επίβλεψης, τα αυστηρά όρια ή η απουσία ορίων, η έλλειψη κατανόησης είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που αναδεικνύονται ως επιβαρυντικοί στην αναζήτηση από την πλευρά των νέων προτύπων και ομάδων για να ανήκουν.

Ίσως όμως το πιο σημαντικό να είναι η ίδια η στάση των γονέων. Ένας γονέας που δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει βία, ένας γονέας που απαξιώνει, δημιουργεί στο παιδί του την αίσθηση ότι αυτές οι συμπεριφορές είναι αναμενόμενες και αποδεκτές. Ένας γονέας που θίγει, που βρίζει, δημιουργεί το πρότυπο στο παιδί του – ίσως κάποιες φορές χωρίς να μπορεί ο ίδιος να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της δικής του συμπεριφοράς.

Κι αν αναρωτιόμαστε αν η τιμωρία είναι η λύση, η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Η παρατήρησή μας, η κινητοποίηση των παιδιών να μας μιλάνε, η ενίσχυση θετικών συμπεριφορών είναι μόνο μερικά από τα μέσα που καλούμαστε να χρησιμοποιήσουμε για να αντιμετωπίσουμε αυτό που σίγουρα θα βρίσκεται μπροστά μας για πολλά χρόνια. Και ίσως αν βάλουμε τον εαυτό μας μπροστά σε έναν καθρέφτη και μας παρατηρήσουμε, ώστε να δούμε ουσιαστικά και αντικειμενικά τις συμπεριφορές μας, τότε θα μπορέσουμε εμείς οι ίδιοι να γίνουμε οι μεγαλύτεροι σύμμαχοι των παιδιών μας.

Η Ελένη Σολταρίδου είναι ψυχολόγος, MSc, εξειδικευμένη στη διαχείριση των αγχωδών διαταραχών και στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία.