ΘΥΜΑΣΑΙ ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΠΡΙΝ ΧΡΟΝΙΑ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΤΙ ΕΦΑΓΕΣ ΧΘΕΣ; ΣΥΝΕΧΙΣΕ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΕΙΣ

Όσο περνάνε τα χρόνια, θυμάμαι με ακρίβεια τι είχε γίνει σε ένα πάρτι πριν από δύο δεκαετίες, αλλά όχι τι έφαγα χθες. Κι έχω αρχίσει να υποψιάζομαι ότι αυτός ο μηχανισμός μόνο καλός είναι.

Υπάρχουν κάποιες ημέρες που ξυπνάω με νεύρα, απλά και μόνο επειδή θυμήθηκα κάτι που μου είχε κάνει ένας δικός μου άνθρωπος πριν από δέκα χρόνια. Όταν με τον σύντροφό μου συζητάμε για τις αρχές της σχέσης μας, θυμάμαι τι φορούσε όταν τον γνώρισε ο μπαμπάς μου, τι του είπα όταν αποφασίσαμε να ζήσουμε μαζί, ίσως και τι έπαιζε στην τηλεόραση όταν ετοιμάζαμε βαλίτσες για το πρώτο μας κοινό ταξίδι.

Σε ό,τι έχει να κάνει με την ιστορία, το παρελθόν, είμαι ανοιχτή βιβλιοθήκη. Μη τυχόν όμως και με ρωτήσει ο δεκάχρονος γιος μου αν φάγαμε αυτή τη βδομάδα μακαρόνια. Εκεί, συνήθως συναντάω μόνο κενό. Πολλές φορές μπορεί να μου αναφέρει ένα περιστατικό που διαδραματίστηκε, π.χ. τα Χριστούγεννα, και τότε να προσποιούμαι ότι θυμάμαι, μόνο και μόνο για να μη με πιάσει αδιάβαστη. Βέβαια, όχι επειδή είναι έξυπνος, έχει καταλάβει ότι η μαμά του είναι «γριά», και μερικές φορές προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την αμνησία μου για να κερδίσει κάτι: χαρτζιλίκι, περισσότερο χρόνο στην οθόνη, παράταση ώρας ύπνου.

Ευτυχώς ακόμη είναι δέκα χρονών και καταλαβαίνω αμέσως τις κομπίνες του, κι ευτυχώς έχω και μία διάγνωση που λέει ότι φλερτάρω με Χασιμότο, έτσι ώστε να έχω κάπου να «ρίχνω» την ευθύνη για την κακή μου μνήμη. Εκπλήσσομαι, όμως, καθημερινά με την τέλεια μνήμη του δεκάχρονου Τζίμη και τη λεπτομερή περιγραφή καταστάσεων, συζητήσεων και συνθηκών που χωράει ο σκληρός του δίσκος.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όσο περνούν τα χρόνια;

Καθώς μεγαλώνουμε, συμβαίνουν αλλαγές στον εγκέφαλο που μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά τη μνήμη μας. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ένας λόγος που οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι μπορεί να θυμούνται τα παλιότερα γεγονότα πιο καθαρά από τα πρόσφατα οφείλεται στον τρόπο αποθήκευσης και ανάκτησης των αναμνήσεων. Οι παλιότερες αναμνήσεις μπορεί να είναι στον εγκέφαλο ενός μεγαλύτερου σε ηλικία ανθρώπου πιο βαθιά ριζωμένες και πιο εύκολα προσβάσιμες από τις νεότερες.

Επιπλέον, αλλαγές στον εγκέφαλο που σχετίζονται με την ηλικία, όπως η μείωση του μεγέθους του ιππόκαμπου, μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα σχηματισμού και ανάκτησης νέων αναμνήσεων. Βάλτε στην εξίσωση και παράγοντες όπως το άγχος και οι συνθήκες υγείας (το Χασιμότο που λέγαμε) που μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο σε προβλήματα μνήμης, και καταλάβατε.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ας πάρουμε λοιπόν σαν αξίωμα ότι οι αλλαγές στη μνήμη με την ηλικία είναι φυσιολογικές σε κάποιον βαθμό. Στην αρχή, όταν είδα τα πρώτα σημάδια, αγχώθηκα. Αισθάνθηκα ότι χάνω τον έλεγχο και ότι άφηνα το μυαλό μου να ξεγλιστρήσει. Από τη στιγμή όμως που αποδέχτηκα την αλήθεια, και αφέθηκα χωρίς να αγχώνομαι στις αλλαγές του εγκεφάλου μου, άρχισα να παρατηρώ και κάτι βαθύτερο πίσω από αυτή την κατάσταση. Η φύση είναι σοφή, το έχουμε πει πολλές φορές αυτό. Μήπως λοιπόν, μέσα στη σοφία της, έχει φροντίσει ώστε τα πιο μεγάλα σε ηλικία μέλη «του κοπαδιού» να εστιάζουν στο παρελθόν προκειμένου να βοηθήσουν τα νεότερα, χωρίς εμπειρία, να πάνε με ασφάλεια προς το μέλλον; Μήπως ο ρόλος μας είναι να κοιτάμε πίσω, ακονίζοντας την εμπειρία μας, καθώς οι νεότεροι κοιτάζουν με ορμή μπροστά;

Ο ρόλος της εμπειρίας

Μπορεί κάποιος να μου πει ότι βρήκα τρόπο να ζαχαρώσω το χάπι. Ίσως και όχι. Σκεφτείτε το. Η γιαγιά μου θυμόταν ξεκάθαρα το τι είχε συμβεί στην μεγάλη πανδημία του 1919, και μου αφηγούνταν με λεπτομέρεια το βίωμα των καθημερινών ανθρώπων, την αγωνία τους, το πώς κάποια στιγμή τελείωσε. Αυτή η γνώση που μου μετέφερε, όταν εκείνη ήταν πια ηλικιωμένη και εγώ πολύ μικρή, με βοήθησε να αντιμετωπίσω την πανδημία του covid-19, όταν πια εκείνη είχε φύγει, και εγώ ήμουν πια μεγάλη. Η ξεκάθαρη ανάμνηση του παρελθόντος της γιαγιάς Ελένης, βοήθησε εμένα στο μέλλον. Όσο και να με φόβιζε η πανδημία, κάτι μέσα μου έλεγε ότι κάποια στιγμή θα τελειώσει. Και μου το έλεγε με τη φωνή της γιαγιάς μου.

Σήμερα, όταν ο 25χρονος γιος μου αγχώνεται με την κατάσταση της οικονομίας, μπορεί να συζητήσει μαζί μου και να του πω με λεπτομέρεια πώς ήταν τα πράγματα πριν από 20, 30 ή 40 χρόνια, βάζοντας τα πάντα σε μία διαφορετική προοπτική (όχι λιγότερο αγχωτική, αλλά με περισσότερη γνώση κι επίγνωση).

Μεγαλώνοντας μπορεί να μη θυμάμαι τι έταξα στον μικρό μου γιο ότι θα φάμε την ερχόμενη Παρασκευή, αλλά το μυαλό μου λειτουργεί, πλέον, με τέτοιον τρόπο που μπορώ να δω τη ζωή από απόσταση και το παρελθόν ξεκάθαρα, ώστε να στηριχτώ σε αυτή τη γνώση και να τη μοιραστώ μαζί του όποτε τη χρειαστεί. Λέγεται εμπειρία, και η ικανότητα να μπορούμε να την αξιοποιήσουμε, ανασύροντάς την, είναι πολύτιμη.

Τι κι αν πιάνω τον εαυτό μου να επαναλαμβάνει μία ιστορία ή μία πληροφορία στην αρκετά νεότερή μου φίλη μου; Έχουμε κάνει συμφωνία, όποτε μου συμβαίνει αυτό να μου το λέει, και να μην προσποιείται ότι ακούει αυτό που της λέω για πρώτη φορά, ώστε να μη με φέρει σε δύσκολη θέση και να με κάνει να νιώσω καλύτερα. Έτσι κερδίζουμε και οι δύο χρόνο, και πάμε παρακάτω. Πάντα όμως με εμένα να κοιτάζω κάποιες φορές προς τα πίσω για να τη βοηθήσω, αν χρειαστεί, να πάει με ορμή προς τα μπροστά.