ΠΩΣ ΝΑ ΞΕΦΥΓΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΙΑ

Κάποτε μπορεί να θεωρούσες την τελειομανία ακόμη και προτέρημα. Αν όμως έχεις ζήσει μαζί της, ξέρεις πως μόνο κακό μπορεί να προξενήσει. Μάθε πώς θα αναχαιτίσεις την καταστροφική της πορεία και απόλαυσε το ταξίδι της ζωής σου, μακριά από ανεδαφικούς στόχους και επικρίσεις.

Όποιος έχει υπάρξει τελειομανής, μπορεί να καταθέσει το εξής: όσο κι αν ψάχνεις την αρχή της τελειομανίας είναι δύσκολο να την εντοπίσεις. Η τελειομανία χτίζεται αργά και αθόρυβα.

Κάπου ανάμεσα στα σωστά και στα λάθη που έμαθες μαζί με τις πρώτες σου λέξεις, στο καλό ή στο κακό παιδί που μπορεί να υπήρξες ανάλογα με τις περιστάσεις, στα βλέμματα της αποδοχής και της περηφάνειας που εισέπραττες όταν έπαιρνες Άριστα! στο σχολείο και σε όσα μηνύματα γλιστρούσαν κάτω από την πόρτα και τρύπωναν στο ήδη παραφορτωμένο κεφάλι σου.

Δεν υπάρχει αρχή, αλλά δεν υπάρχει και τέλος στην τελειομανία. Από τη στιγμή που έπεισες τον εαυτό σου ότι θες να βελτιώνεσαι συνεχώς, μέχρι την ώρα που το άγχος και η στέρηση της ικανοποίησης κυρίευσαν τη ζωή σου, η απόσταση είναι τεράστια, αλλά μοιάζει να πέρασε μέσα σε μια στιγμή.

Ίσως νιώθεις ότι σε ξεγέλασαν βάζοντάς σε αντιμέτωπο με στόχους που ποτέ δεν θέλησες, ίσως όχι. Η αίσθηση πάντως είναι ίδια: Νιώθεις σα να σου έκλεψαν τη ζωή.

Είμαι τελειομανής, ή θέλω να πιστεύω ότι ήμουν και ότι η ψυχοθεραπεία με έχει βοηθήσει να δραπετεύσω από τα ασφυκτικά πρέπει ενός αόρατου στους άλλους εχθρού. Το μόνο θετικό που μου χάρισε αυτό το ανούσιο κυνηγητό είναι η δυνατότητα να γράψω αυτό το κείμενο και να μιλήσω εκ πείρας. Τίποτε παραπάνω.

Από τη θέση αυτή έχω τη δυνατότητα να αναφερθώ σε όσα πιθανώς χτίζουν την τελειοθηρική στάση και σε όσα τη συντηρούν, σε όσα την καμουφλάρουν, ώστε να μην καταλαβαίνεις πόσο σε βλάπτει, στο πόσο σε βλάπτει, αλλά και σε όσα μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις τον φυλακισμένο εαυτό σου. Γιατί στη μάχη με την τελειομανία, τον εαυτό σου πρέπει να τον αντιμετωπίζεις ως φυλακισμένο που θες να απελευθερώσεις.

Πώς χτίζεται η τελειομανία

Σύμφωνα λοιπόν με τους ειδικούς, το χτίσιμο της τελειοθηρίας γίνεται συνήθως στα παιδικά χρόνια από γονείς που καλλιεργούν την ανάγκη για την επίδοση και όχι για τη χαρά και τη δημιουργικότητα. Σε συνδυασμό με το σχολείο, που από νωρίς μάς εντάσσει σε ένα σύστημα αξιολόγησης, ο παιδικός αυθορμητισμός χάνεται.

Aρχίζει τότε και δημιουργείται μία λανθασμένη αντίληψη: πρέπει να είμαι αποδοτικός, για να με αποδέχονται και να με αγαπούν. Ούτε και καταλαβαίνει κανείς ότι σκέφτεται ή νιώθει έτσι. Όμως σταδιακά αναπτύσσει μια αυστηρή και επικριτική στάση απέναντι στον εαυτό του και καλλιεργεί μαζί του μια σχέση απόρριψης, ίσως και μίσους.

Η τελειομανία μπορεί να σχετίζεται αιτιολογικά και με την αγχώδη ή την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή απλώς με την ύπαρξη τουλάχιστον ενός τελειομανούς γονέα. Το πρόβλημα έχει θεμελιωθεί από τη στιγμή που αρχίζεις και ζεις με μια επικριτική φωνή μέσα σου. Σου θυμίζει όσα δεν πέτυχες, πόσο σκληρά δεν προσπάθησες και πόσο πιο ψηλά πρέπει τώρα να στοχεύσεις.

Ποιος είναι ο μηχανισμός που συντηρεί την τελειομανία

Κάπως έτσι μαθαίνεις να θέτεις στόχους και να προπονείσαι σκληρά για να τους πετύχεις. Πείθεις τον εαυτό σου ότι μέχρι την επίτευξή τους δεν επιτρέπεται να απολαύσεις κάτι. Θα το απολαύσεις μετά την επιτυχία.

Ίσως στην αρχή να μπορείς να το κάνεις κιόλας, αλλά σταδιακά το χάνεις κι αυτό. Διότι κάποια στιγμή γίνεσαι ένα με την επιδίωξη του απόλυτου και έχεις χάσει τον εαυτό σου, δεν ξέρεις τι σου αρέσει πραγματικά και τι απολαμβάνεις.

Το παράδοξο με την τελειομανία είναι ότι ενώ σου υπόσχεται αυτοβελτίωση -τουλάχιστον αυτό νομίζεις εσύ-, στην πραγματικότητα δεν στην επιτρέπει. Δεν υπάρχει περιθώριο για τον αληθινό σου εαυτό.

Ψυχικά σε απασχολεί το πώς θα δώσεις τον καλύτερό σου εαυτό, χωρίς τελικά να δίνεις κάτι στον ίδιο σου τον εαυτό. Λείπει η ποιοτική αλληλεπίδραση.

Κάτω και πίσω από όλα αυτά συντηρείται μια ανάγκη για πλήρη έλεγχο των πάντων, από την οποία κανείς άνθρωπος δεν βγήκε ποτέ κερδισμένος. Κάτω και πίσω από όλα αυτά συντηρείται επίσης ο φόβος της αποτυχίας.

Πού κρύβεται η τελειοθηρία;

Η τελειομανία μπορεί να κρύβεται καλά πίσω από πεποιθήσεις όπως:

• προσπαθώ να βελτιώνομαι συνεχώς (ενώ στην πραγματικότητα θέτεις όλο και πιο δύσκολους στόχους),
• θέλω απλώς να δίνω τον καλύτερό μου εαυτό (ενώ στην πραγματικότητα τον απειλείς με απόρριψη και κριτική, αν δεν πετύχει),
• μου αρέσει να είμαι μέσα σε όλα (ενώ στην πραγματικότητα θες να είσαι σχεδόν τέλειος σε όλα),
• θέλω να κάνω το σωστό (στο μυαλό σου σωστό είναι το τέλειο, το οποίο δεν έχει ορίσει κανείς).

«Πολλοί τελειομανείς θεωρούν ότι η τελειότητα τούς επιτρέπει να είναι αποτελεσματικοί, οργανωτικοί και προετοιμασμένοι. Όμως αυτή είναι μια λανθασμένη πεποίθηση και έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Όσο πιο  τελειομανής είναι κάποιος, τόσο περισσότερη αναστάτωση και απογοήτευση νιώθει», αναφέρει ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Αριστοτέλης Βάθης.

Μήπως είσαι τελειομανής και δεν το ξέρεις; Κάνε το τεστ

Ο κ. Βάθης επισημαίνει ορισμένες συμπεριφορές τελειομανίας που βοηθούν στην αναγνώρισή της:

• Ξοδεύεις 30 λεπτά για να γράψεις ένα σύντομο e-mail.
• Πιστεύεις ότι αν δεν απαντήσεις σε μια ερώτηση σε ένα τεστ έχεις αποτύχει.
• Δυσκολεύεσαι να χαρείς με την επιτυχία των άλλων.
• Συγκρίνεις τον εαυτό σου με τους άλλους και δεν τον βλέπεις ρεαλιστικά.
• Επικεντρώνεσαι στο αποτέλεσμα και όχι στη διαδικασία της μάθησης.
• Αποφεύγεις να παίζεις παιχνίδια επειδή φοβάσαι ότι θα χάσεις.

Οι τελειομανείς αντί να νιώθουν περήφανοι για την εξέλιξή τους, τη σκληρή δουλειά, τη μάθηση, συνεχώς συγκρίνουν τη δουλειά τους με αυτή των άλλων ή επικεντρώνονται στα αποτελέσματα.

Πολύ συχνά μάλιστα διακατέχονται και από το σύνδρομο του απατεώνα, αυτό το ενοχλητικό συναίσθημα ότι δεν είσαι αρκετά καλός/καλή και δεν αξίζεις εκείνη τη δουλειά, την προαγωγή ή ακόμα και έναν φίλο.

Οι τελειομανείς ακόμη και όταν φτάσουν στα επιθυμητά αποτελέσματα μπορεί να μην νιώθουν ικανοποίηση.

Η τελειομανία γίνεται δυσλειτουργική όταν:

• Η κινητήριος δύναμή μας είναι ο φόβος της αποτυχίας.
• Η επιθυμία για επιτυχία συνδέεται με την επιθυμία για θετική αξιολόγηση, σαν ο μόνος τρόπος αποδοχής μας να είναι μέσω ενός επιτεύγματος.
• Μια παρατήρηση αρνητικού περιεχομένου αναμασάται διαρκώς στη σκέψη μας και αδυνατούμε να τη διαχειριστούμε.
• Η εσωτερική φωνή που αξιολογεί τις πράξεις μας γίνεται πολύ επικριτική.
• Το άγχος για το αποτέλεσμα μάς απορροφάει και μας δεσμεύει.
• Μας απασχολεί η επίδοση και όχι το να περάσουμε ευχάριστα και δημιουργικά.
• Απορρίπτουμε την ενασχόληση με δραστηριότητες στις οποίες φανταζόμαστε ότι δεν θα έχουμε καλές επιδόσεις.

Βλάπτει, στ' αλήθεια, την υγεία;

Η παγίδα της τελειοθηρίας είναι η απουσία κάποιου από την ίδια του τη ζωή, καθώς όλη η ψυχική ενέργεια καταναλώνεται στις σκέψεις σχετικά με την αυτοαξιολόγηση.

Οι τελειομανείς αναπτύσσουν ευκολότερα αρκετά προβλήματα ψυχικής υγείας, ακριβώς επειδή είναι επικριτικοί με τον εαυτό τους και δεν του επιτρέπουν τη χαλάρωση.

Μελέτες συνδέεουν την τελειομανία με υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονίας, κατάχρηση αλκοόλ και αναλύουν το πώς οι τελειομανείς είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη και αδυνατούν να συνάψουν ικανοποιητικές κοινωνικές σχέσεις.

Και ενώ οι πιθανές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία εύκολα γίνονται αντιληπτές, αρκετοί ερευνητές συνδέουν την τελειομανία και με προβλήματα υγείας. Από τις συχνές ταχυπαλμίες και τα καρδιαγγειακά νοσήματα και από την επιδείνωση του στρες μέχρι τις διατροφικές διαταραχές, οι μελέτες δείχνουν ότι η τελειοθηρία αποτελεί εχθρό της υγείας.

ΟΙ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΥΝ ΕΥΚΟΛΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΡΙΤΙΚΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ ΤΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ.

Πώς να την αντιμετωπίσεις

Ενώ μπορεί να έχεις αλλοιώσει τη ζωή σου εξαιτίας της τελειομανίας, έχεις τη δυνατότητα να την παρατηρήσεις από κάποια απόσταση και να διορθώσεις με απλές, λογικές παρεμβάσεις τη διαβρωτική πορεία της.

1. Παρατήρησε την τελειομανία σου και κατανόησέ την

Το πιο σημαντικό βήμα είναι να αναγνωρίσεις πού και πώς η τελειομανία επηρεάζει τους διάφορους τομείς της ζωής σου. Πώς λειτουργεί; Τι σε κάνει να σκέφτεσαι; Πώς σε κάνει να συμπεριφέρεσαι; Θα παρατηρήσεις ότι βρίσκεται παντού, αλλά τότε μόνο θα καταλάβεις πόσο ξένη προς εσένα είναι. Η διαδικασία θέλει χρόνο, αλλά αξίζει.

2. Να είσαι με το μέρος σου: άλλαξε την επίκριση

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνεις μόλις συνειδητοποιήσεις πώς λειτουργείς, είναι να αλλάξεις το ύφος σου απέναντι στον ίδιο σου τον εαυτό. Να θυμάσαι ότι είναι σύμμαχός σου, κάποιος που πρέπει να ενθαρρύνεις όπως θα έκανες με κάποιον που αγαπάς πολύ, έναν καλό φίλο ή το παιδί σου. Να απευθύνεσαι στον εαυτό σου με κατανόηση και ευγένεια, να του μιλάς όμορφα, να δικαιολογείς και να επιδοκιμάζεις τις επιλογές σου.

3. Διατήρησε σφαιρική εικόνα της κατάστασης

Προσπάθησε να είσαι αντικειμενικός και να κρατάς τις αποστάσεις. Όλα τα πράγματα δεν έχουν μόνο αρνητικά, γιατί να έχουν οι δικές σου προσπάθειες; Φρόντιζε να θυμίζεις στον εαυτό σου ότι δεν είναι δυνατόν να πετυχαίνει πάντα και ότι από την αποτυχία έχει να μάθει πολλά. Το να χάσεις κάπου, δεν σημαίνει ότι δεν θα κερδίσεις αλλού.

4. Επικεντρώσου στα θετικά

Και κυρίως στα όσα θετικά έχεις επάνω σου. Να συγχαίρεις τον εαυτό σου για τις προσπάθειές του και να προσπαθείς να διακρίνεις το καλό μέσα σε κάθε κατάσταση.

5. Χειρίσου την αρνητική κριτική

Ακόμη κι αν προσπαθείς με όλα τα παραπάνω, υπάρχει κάτι που μπορεί να σε πισωγυρίσει. Είναι η αρνητική κριτική των άλλων. Να θυμάσαι ότι πάντα κάποιος θα βρεθεί για να σχολιάσει αρνητικά. Αυτό δεν θα πρέπει να μειώνει την αξία σου και την αυτοεκτίμησή σου. Ο καθένας μπορεί να έχει τη γνώμη του. Προσπάθησε να βρεις τρόπους να αντέχεις την άποψη των άλλων. Δεν σε καθορίζει αυτή, διότι μόνο εσύ γνωρίζεις τις προσπάθειές σου.

Σαν επίλογος

Η τελειομανία είναι σκληρή αλλά όχι ανίκητη. Στην πραγματικότητα έχει έναν μεγάλο εχθρό: την αγάπη σου για τον εαυτό σου. Με αυτήν θα καταφέρεις να την παραμερίσεις και να απολαύσεις το ταξίδι της ζωής σου. Ο προορισμός άλλωστε μικρή σημασία έχει όπως και να το δεις. Και η τελειότητα είναι μόνο μια λέξη, χωρίς υπόσταση.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.