ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΜΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ

Όταν ωρίμασα αρκετά, ώστε να σταματήσω να κατηγορώ τους γονείς μου για όλα όσα αισθανόμουν ότι δεν είχαν κάνει σωστά στην ανατροφή μου, τότε και μόνο άρχισα να διακρίνω τις δικές μου αστοχίες με τα δικά μου παιδιά και να θεραπεύω, παράλληλα, τον ανήλικο εαυτό που ζούσε κάποτε μέσα μου. Σε αυτή τη διαδικασία θεραπείας, δεσμεύτηκα απέναντι στον εαυτό μου σε μία σειρά από απλές, φαινομενικά συμπεριφορές της γενιάς των γονιών μου που ήξερα ότι δεν θα αναπαράγω, ποτέ.

Στο τρίτο έτος του πανεπιστημίου, είχα μία συμφοιτήτρια που είχε ήδη μία τετράχρονη κόρη. Η Χρύσα (έτσι έλεγαν τη φίλη μου), μία ημέρα που περιμέναμε να ανοίξει η πόρτα του αμφιθεάτρου ώστε να μπούμε για μάθημα, μου εξομολογήθηκε ότι το ίδιο πρωί μάλωσε με παραπάνω αυστηρότητα την κόρη της για κάτι μικρό που εκείνη έκανε. Καθώς «νουθετούσε» το τετράχρονο παιδί της, κοίταξε στιγμιαία στον απέναντι τοίχο και για μερικά δευτερόλεπτα νόμιζε ότι έβλεπε τη μητέρα της.

«Ελένη, τι θα κάνω; Γίνομαι σαν εκείνη… και είμαι μόλις 24 ετών…» μου είπε, θυμάμαι, έντρομη. Αυτή ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα –λίγο πριν φέρω κι εγώ στον κόσμο τον πρώτο μου γιο– ότι δεν θα γινόμουν οι γονείς μου, τουλάχιστον όχι στα άσχημα (όσο για τα καλά, προσπαθώ διαρκώς να τους φτάσω, πιο αναλυτικά θα επανέλθω όμως σε επόμενο άρθρο).

Ο χαμένος χρόνος

Λένε ότι κάθε γενιά θα κάνει με τα παιδιά της τα δικά της λάθη. Υπάρχουν κάποια από αυτά τα λάθη που τη στιγμή που γίνονται μοιάζουν απολύτως σωστά. Η μητέρα μου μας γέννησε τη δεκαετία του ’70 στην Αμερική, όταν το μητρικό γάλα θεωρούνταν –για λόγους χειραγώγησης της βιομηχανίας βρεφικών τροφών, που μάθαμε πολύ αργότερα– εγκληματικό. Οι γονείς μας «έριχναν καμία στον πωπό», μετά την προτροπή των παππούδων μας, που τους τρομοκρατούσαν για τους κινδύνους των «κακομαθημένων παιδιών». Και πάει λέγοντας…

Η λίστα με τα εγκλήματα στο όνομα της αγάπης είναι ατελείωτη. Σκέφτηκα όμως εδώ να αποδελτιώσω μερικά που, τελικά, είναι τόσο προσωπικά όσο και πανανθρώπινα. «Σπάζοντας τον κύκλο», «σταματώντας την αλυσίδα», οι σύγχρονοι ψυχολόγοι που μιλούν ένθερμα για το attachment parenting κάπως έτσι βαφτίζουν τη διαδικασία κατά την οποία συνειδητοποιείς τα λάθη που έγιναν σε σένα, και απλά, δεν τα αναπαράγεις.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τα δικά μου SOS ως προς τα λάθη απέναντι στα παιδιά

– Βία στα παιδιά

Λεκτική, σωματική, ακόμη και παθητική βία, δεν έχει χώρο στη σχέση μου με τα παιδιά μου ή όποιο άλλο παιδί συναναστρέφομαι. Έχοντας φάει πολύ ξύλο –με ζωνάρι, παντόφλα, βέργα, στέκα του μπιλιάρδου, χάρακα– από όλα τα ενήλικα πρότυπα της παιδικής μου ζωής, από τον δάσκαλό μου μέχρι τη γιαγιά μου, ξέρω ότι το μόνο που μου προκάλεσε ήταν μία αντοχή στον πόνο, ένα πληγωμένο πείσμα. Kαι έναν τοίχο που ανέβαινε με κάθε χτύπημα, χωρίζοντάς με και απομακρύνοντάς με από όποιον ασκούσε βία πάνω μου, αλλά και όποιον επέτρεπε να ασκηθεί πάνω μου βία από άλλον. Θέλω να με εμπιστεύονται οι άνθρωποι που μεγαλώνουν δίπλα μου, να ξέρουν ότι μπορούν να στηριχτούν πάνω μου, και να ξέρουν ότι θα είμαι ένα ασφαλές λιμάνι εάν ασκηθεί πάνω τους βία.

– Τιμωρίες

Μαζί με τη βία, πάνε και οι τιμωρίες. Το κλείδωμα στην ντουλάπα (αγαπημένο της μαμάς μου), το ένα πόδι όρθιο στη γωνία (του δασκάλου μου), η αντιγραφή εκατό φορές την ίδια λέξη (all-time best of). Ούτε αυτό που αποκαλούν σήμερα «συνέπειες» ακολουθώ. Οι συνέπειες αθέτησης μίας συμφωνίας είναι για μένα απτές, καθημερινές, και σταδιακά υποχωρούν, όπως συμβαίνει με κάθε σχέση. Το δύσκολο εδώ είναι να μην ξεχνιέσαι από την πολλή δουλειά, ή να μην αφήνεσαι επειδή κουράστηκες να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου τις συνέπειες, ή επειδή θέλεις απλά να τελειώνουν όλα και να αράξετε αγκαλιά στον καναπέ.

– Ταμπέλες

Μικρή ήμουν πολύ ευέξαπτη, έφτανα από το μηδέν στο εκατό μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, και κάθε ματαίωση με έφτανε στο χείλος του γκρεμού. Έτσι, απέκτησα πολύ νωρίς την ταμπέλα του «δύσκολου» παιδιού, η οποία αντικαταστάθηκε με την ταμπέλα του «έξυπνου», του «ατίθασου» παιδιού, της «επαναστάτριας», της «άχρηστης», της «αντιδραστικής», και αργότερα της «επιτυχημένης», κ.ο.κ. Σε κάθε φάση της ζωής μου έμοιαζε να συνοδεύομαι από έναν τίτλο, ο οποίος με καπέλωνε και τον οποίο άθελά μου έβαζα σκοπό να επαληθεύω.

Όταν λέω στα παιδιά μου «σ ’αγαπώ» και με ρωτάνε «γιατί;», η απάντησή μου από την πρώτη μέρα είναι «γιατί είσαι ακριβώς εσύ», «γιατί υπάρχεις», «γιατί είσαι καλός και κακός μαζί, έξυπνος και χαζός, αστείος και σοβαρός». Μάλιστα, όποιο χαρακτηριστικό τους και να αναδύεται σε κάθε φάση ζωής (είπαμε, οι ταμπέλες αλλάζουν μαζί με τα χρόνια), το κρατάω για μένα και τις ιδιωτικές μου συζητήσεις. Θα φροντίσω, όσο μπορώ, να μην πω μπροστά στον δεκάχρονο γιο μου πόσο ευέξαπτος είναι και ο ίδιο, (μεταξύ μας, είναι), ώστε να μην του χαρίσω καμία ταμπέλα να έχει να παίζει. Μέχρι τώρα καλά μας έχει πάει, απλά με ξαφνιάζει συχνά με τις ταμπέλες που διαλέγει ο ίδιος για τον εαυτό του.

– Γιατί σε γέννησα, μου λες;

«Θα κάνεις παιδί και θα δεις». Το μάντρα της μητέρας μου κάθε φορά που την κούραζα δεν επαληθεύτηκε ποτέ. Το πρώτο μου παιδί ήταν παράδειγμα easy going τυπακίου, ενώ το δεύτερο (το ζόρικο, που λέγαμε), όσο και να με έχει προβληματίσει, δεν με έχει φέρει ποτέ σε θέση να πω «ωχ, τι μου συνέβη». Δεν παίρνω τίποτα προσωπικά, κι επίσης έχω πλήρη συνείδηση ότι το ότι ήρθε σε αυτόν τον κόσμο είναι καθαρά δική μου ευθύνη.

– Μην κλαις

Με θυμάμαι να κλαίω και να με κοροϊδεύουν ή να μου λένε «έλα σταμάτα, δεν έγινε και τίποτα». Ναι, μπορεί ο λόγος να ήταν στα μάτια τους χαζός, έως και αστείος, όμως για μένα, τη στιγμή εκείνη που υπέφερα το γέλιο τους ήταν αβάσταχτο. Μερικοί γονείς το κάνουν και σήμερα, ή αντιγράφουν το γοερό κλάμα του μωρού τους την ώρα που εκείνο κλαίει και, σοκάροντάς το, σταματάνε το κλάμα του. Αντ’ αυτού, επέλεξα να λέω στα παιδιά μου «κλάψε, κλάψε μέχρι να αδειάσεις από κλάμα». Πιάνει ακόμα και στον ενήλικο γιο μου.

ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΤΑΣΕΙΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΒΑΘΙΑ ΤΟΝ ΓΟΝΙΟ ΣΟΥ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙΣ ΤΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑ ΣΟΥ ΠΑΙΔΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΣΟΥ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ.

– Μίλα με αγνώστους

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α. και όταν ήρθαμε οικογενειακώς στην Ελλάδα, βρέθηκα ξαφνικά μέσα σε έναν τεράστιο κύκλο συγγενών που ήθελαν να με γνωρίσουν, και τους οποίους έβλεπα για πρώτη φορά στην εξάχρονη ζωή μου. «Φίλα τον θείο», «πήγαινε αγκαλιά στη θεία», «άσε τον κουμπάρο να σε πάει μέχρι το περίπτερο», οι προτροπές των γονιών μου με ωθούσαν να αποκτήσω άμεση οικειότητα με ανθρώπους που ναι μεν εκείνοι εμπιστεύονταν, εμένα όμως μου φαίνονταν τρομακτικοί άγνωστοι. Όσο και να αγαπώ κάποιον, προσπαθώ σήμερα να θυμάμαι ότι οι σχέσεις μου δεν είναι σχέσεις των παιδιών μου ώστε να τους επιβάλλω μία αυτόματη οικειότητα. Αντίστοιχα, η κόρη της αγαπημένης μου φίλης δεν έχει καμία υποχρέωση να έρθει στην αγκαλιά μου μέχρι να αισθανθεί η ίδια ασφαλής.

– Έλλειψη εμπιστοσύνης στα παιδιά

Λίγο μετά την εφηβεία, οι φίλοι μου έγιναν ύποπτοι και οι έξοδοί μου κάποιες φορές παρακολουθούνταν. Θυμάμαι τον μπαμπά μου να με περιμένει σαν φάντασμα στον καναπέ για να με πλημμυρίσει με τύψεις όταν γύριζα από βραδινή έξοδο, και τη μητέρα μου να έχει έρθει μία φορά έξω από το μπαρ όπου σύχναζα και να κορνάρει.

Τώρα που έχω ήδη μεγαλώσει έναν ενήλικα και ο δεκάχρονος γιος μου αλωνίζει τις πλατείες, το σφίξιμο που πρέπει να ένιωθαν τότε οι γονείς μου στο στομάχι το αισθάνομαι συχνά κι εγώ. Ξέρω πώς είναι και το παλεύω. Προσπαθώ να θυμηθώ τα λόγια μίας ψυχολόγου, που μου είχε πει να ζητήσω τότε από τη μητέρα μου να έχει εμπιστοσύνη στον τρόπο που με μεγάλωσε, αλλά και τα λόγια του μπαμπά μου, που θα ήταν –χωρίς να το ξέρω εκείνη τη στιγμή– ένα από τα τελευταία πράγματα που μου είπε λίγο πριν φύγει: Have faith in your children. Όχι εμπιστοσύνη, αλλά πίστη.

Σήμερα, που ο μπαμπάς μου είναι πια οι αναμνήσεις μας και η σχέση μου με τη μητέρα μου βαθαίνει κάθε μέρα με τρόπο ουσιαστικό, αυθεντικό και πέρα από ρόλους, έχω την ευκαιρία όλα αυτά να τα αναλύω μαζί της και να βρίσκουμε μαζί την αρχή του νήματος. Έχουμε χώρο και χρόνο για κατανόηση, ουσιαστική επικοινωνία και συγχώρεση, και από τις δύο πλευρές. Γιατί, όσο και να δείχνεις με το δάχτυλο και να λες στον γονιό σου «κοίτα τι έκανες», θα πρέπει να φτάσεις να τον καταλάβεις βαθιά, ώστε να αλλάξεις το αφήγημα για τα δικά σου παιδιά, αλλά κυρίως για τον ίδιο σου τον εαυτό.