ΣΤΑΜΑΤΑ ΝΑ ΚΟΙΤΑΣ ΤΟΝ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΣΟΥ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ (ΕΣΤΩ ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ)!
Ένας απροσδόκητος λόγος που εξηγεί γιατί η βλεμματική επαφή του ψυχοθεραπευτή με τον θεραπευόμενο μπορεί να μην ωφελεί τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας – και, όχι, δεν είναι ο φροϋδικός.
Αν έχει τύχει να μπεις σε περισσότερα από ένα γραφεία ψυχοθεραπευτών, ίσως έχεις προσέξει ότι τα πιο πολλά –για να μην πω όλα– διαθέτουν και έναν καναπέ, παρότι οι ψυχαναλυτικές συνεδρίες της μεθοδολογίας του Φρόιντ δεν συνηθίζονται πλέον εδώ και καιρό.
Για αρκετά χρόνια πίστευα ότι ο καναπές εξυπηρετεί διαφορετικού τύπου συνεδρίες, όπως για παράδειγμα τη θεραπεία ζεύγους ή οικογένειας και αυτό εν μέρει είναι αλήθεια. Όταν όμως την περίοδο της πανδημίας εγκατέλειψα οικειοθελώς την πολυθρόνα της θεραπεύτριάς μου και μεταφέρθηκα στην άκρη του καναπέ της, όπου καθόμουν συνήθως κουλουριασμένη, άρχισα να σκέφτομαι διαφορετικά.
Γιατί προτιμούσα αυτή τη γωνιά σε μια περίοδο που ένιωθα ευάλωτη και φοβισμένη και τι εξυπηρετούν όλοι αυτοί οι καναπέδες, εφόσον ποτέ ο ψυχοθεραπευτής δεν σου ζητάει να ξαπλώσεις, αλλά επιδιώκει να κάθεστε απέναντι, ώστε να έχετε μια ικανοποιητική βλεμματική επικοινωνία;
Ψυχοθεραπεία στον καναπέ: Ο Φρόιντ και το ντιβάνι του
Μια πρώτη έρευνα που έκανα με οδήγησε στον πατέρα της ψυχανάλυσης και τις ρηξικέλευθες για την εποχή μεθόδους του. Ο Φρόιντ λοιπόν έβαζε τους θεραπευόμενούς του να ξαπλώνουν στο ντιβάνι, έχοντας γυρισμένη την πλάτη σε αυτόν, ως κατάλοιπο της υπνωτικής μεθόδου από την οποία εξελίχθηκε η ψυχανάλυση.
Επιπλέον, όπως είχε γράψει και ο ίδιος: «Δεν μπορώ να αντέξω οι άλλοι να με κοιτάζουν συνεχόμενα για 8 (ή περισσότερες) ώρες κάθε μέρα». Ωστόσο ακόμη και για τον Φρόιντ, η ύπτια θέση δεν αποτελούσε προϋπόθεση της θεραπείας. Πολλές φορές απολάμβανε περιπατητικές συνεδρίες με τους ασθενείς του.
Ποιο είναι όμως το μυστήριο του καναπέ; Γιατί εξακολουθεί να υπάρχει στα γραφεία των περισσότερων θεραπευτών και γιατί αξίζει να δοκιμάσεις τουλάχιστον μία φορά να ξαπλώσεις;
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου New South Wales στο Σίδνεϊ, Eddie Harmon-Jones, ο οποίος έχει μελετήσει σε βάθος τα κείμενα του Φρόιντ, η θέση αυτή επηρεάζει τις ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις του ατόμου. Μία από αυτές μπορεί να σχετίζεται με τον θυμό, καθώς η ύπτια θέση παρατηρήθηκε ότι ίσως να μειώνει τις έντονες αντιδράσεις του θυμού.
Σε τι χρησιμεύει ο καναπές στα σύγχρονα ιατρεία;
Αν εξαιρέσεις όμως τον καθηγητή Jones, οι έρευνες που έχουν γίνει στην πράξη σχετικά με τη χρησιμότητα του καναπέ στα γραφεία των σύγχρονων θεραπευτών είναι περιορισμένες. Μερικοί ασθενείς αναφέρουν ότι ξαπλώνοντας στο ντιβάνι χάνουν την πολύτιμη πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία με τον/την ψυχολόγο τους, ενώ αντιθέτως άλλοι παραδέχονται πως έχουν χρησιμοποιήσει τον καναπέ μόνο και μόνο για να αποφύγουν το βλέμμα του.
Αφήνοντας κατά μέρος την ψυχοθεραπεία, η ύπτια θέση προσφέρει μια άλλη προοπτική όταν πρόκειται για περιστάσεις ανθρώπινης επικοινωνίας. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ξάπλωναν σε ανάκλιντρα κατά τη διάρκεια των συμποσίων τους, «γεγονός που δημιουργούσε ατμόσφαιρα άνεσης και οικειότητας», σύμφωνα με τον Nathan Kravis, ψυχίατρο και ιστορικό της ψυχιατρικής στο Weill Cornell Medical College, συγγραφέα επίσης του βιβλίου On the Couch.
Τα τελευταία χρόνια, αν και υπάρχει μια πληθώρα θεραπευτικών προσεγγίσεων, η ψυχανάλυση έχει κάνει ένα δυναμικό comeback. Παρότι σπανίως υιοθετείται αυτούσια, μπορεί να κυριαρχεί ως μέθοδος σε πιο σύνθετα μοντέλα θεραπείας, όπως η ψυχοδυναμική προσέγγιση, μια συνήθως ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης θεραπεία η οποία όμως δανείζεται στοιχεία και από άλλες μεθόδους.
Η ψυχανάλυση θέλει χρόνο και χώρο
Η ψυχανάλυση, αντίθετα με άλλες θεραπευτικές μεθόδους που στοχεύουν στην αλλαγή μη λειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών, επικεντρώνεται στην εξερεύνηση του εαυτού. Και αν με αυτό δεν βλέπεις άμεσα αποτελέσματα, πρέπει να ξέρεις ότι μια πρακτική που δεν είναι τόσο προσανατολισμένη στον στόχο μπορεί να είναι θεραπευτική.
Όταν άρχισα να κουλουριάζομαι στον καναπέ, ένιωθα ότι επέλεγα να κάνω χώρο στη σκέψη μου για προβληματισμό, θλίψη, επεξεργασία και προσωπική ανάπτυξη, σε έναν κόσμο όπου τέτοιες ενσυνείδητες πράξεις συνήθως δεν έχουν προτεραιότητα.
Κυρίως όμως το να ξαπλώνει κανείς στον καναπέ σημαίνει ότι η συζήτηση που πρόκειται να γίνει κατά τη διάρκεια της θεραπείας συνιστά ένα διαφορετικό είδος αλληλεπίδρασης από αυτές που έχει με την οικογένεια ή τους φίλους του.
Είναι ένας τρόπος να περιχαρακώσει τον χρόνο του, να καθορίσει ένα πλαίσιο εντός του οποίου θα αντιμετωπίσει δύσκολες σκέψεις, θα παραδεχτεί τυχόν αδυναμίες ή θα εξερευνήσει τις επιθυμίες του, χωρίς όλες εκείνες τις κοινωνικές συμβάσεις που υπαγορεύουν οι προσωπικές του σχέσεις.
Γιατί (να δοκιμάσεις) να ξαπλώσεις στον καναπέ
Στο ντιβάνι μπορεί να τα κάνει όλα αυτά, χωρίς το παραμικρό ίχνος εκφραστικής αντίδρασης από τον θεραπευτή του, ο οποίος ούτως ή άλλως βρίσκεται εκεί για να μην τον κρίνει. Όταν λοιπόν ξαπλώνει κανείς στον καναπέ, κερδίζει μερικούς ακόμη πόντους επιείκειας και αποστασιοποίησης από τον θεραπευτή, ο οποίος ούτως ή άλλως ταυτίζεται με την αποδοχή και την απόσταση.
Ο θεραπευτής σου δεν είναι η μαμά σου ή ο αδελφός σου που, ακόμη κι αν δεν σε κρίνουν ανοιχτά, θα νιώσεις στο βλέμμα τους την αποδοκιμασία. Δεν είναι καν ο φίλος σου, που στην προσπάθειά του να σε βοηθήσει, μπορεί να προσθέσει λίγη επιπλέον στοργή στις συμβουλές του, ίσως και λίγη παρεμβατικότητα στη ζωή σου.
Ο θεραπευτής σου είναι εκεί για να σε ακούσει. Ψύχραιμα, αποστασιοποιημένα και επαγγελματικά. Και μερικές φορές το να μην τον κοιτάζεις στα μάτια μπορεί να κάνει πιο εύκολη τη διαδικασία της κατάθεσής σου.
Προτού λοιπόν απορρίψεις το ντιβάνι ως μία αναχρονιστική μέθοδο που παραπέμπει στην ύπνωση, σκέψου αν θα σου ήταν χρήσιμο υπό προϋποθέσεις και τόλμησε να το συζητήσεις με τον ψυχολόγο σου ή ακόμη και να του το ζητήσεις.
Διότι η επιτυχημένη ψυχοθεραπεία βασίζεται στη σχέση που θα αναπτυχθεί ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Κι αυτή πρέπει να ισορροπεί μεταξύ επαγγελματικής απόστασης και βαθιάς σύνδεσης. Σε αυτό άλλωστε συμβάλλει και η χρήση πληθυντικού στις συνεδρίες.
Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.
Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.