ΠΟΤΕ Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ (ΝΑΙ, ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ) ΚΑΝΕΙ ΚΑΚΟ

Εκτός από τις σκέψεις μας, υπάρχει και ο διάλογος με τον εαυτό μας. Δεν συμβαίνει σε όλους και είναι γενικά κάτι φυσιολογικό. Κάποιες φορές, όμως, ό,τι «λέγεται» δεν είναι προς όφελός μας.

Έχεις μιλήσει ποτέ με τον εαυτό σου, σιωπηλά; Να κάνεις συζήτηση, όπως θα έκανες με κάποιο άλλο άτομο, αλλά αντ’ αυτού γίνεται  με μια φωνή μέσα στο κεφάλι σου, που «υπάρχει» χωρίς να κινούνται τα χείλη σου ή να βγαίνει κάποιος ήχος από αυτά; Μην άγχεσαι. Είναι κάτι που συμβαίνει σε πάρα πολλούς. Λέγεται «εσωτερικός διάλογος», «φωνή μέσα στο κεφάλι μου», «εσωτερικός μονόλογος» ή «ενδοπροσωπική επικοινωνία».

Πριν προχωρήσουμε, είναι ανάγκη να διευκρινιστεί πως είναι άλλο πράγμα οι σκέψεις μας και άλλο η εσωτερική ομιλία. Στη δεύτερη περίπτωση, μπορούμε να ακούσουμε τη φωνή μας να εκφράζει τις σκέψεις. Και δεν είναι κάτι που έχουμε όλοι.

Τι είναι ο εσωτερικός διάλογος

Η ανθρώπινη ικανότητα να μιλάμε με τον εαυτό μας και να σκεφτόμαστε με λόγια υπήρξε σημαντικό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας της συνείδησης. Από μικρή ηλικία, τα παιδιά ενθαρρύνονται από την κοινωνία να είναι εσωστρεφή και να κοινοποιούν το αποτέλεσμα της ενδοσκόπησης. Πιστεύεται ότι ο αναπτύσσεται κατά την παιδική ηλικία. Είναι αυτό που ονομάζεται «ιδιωτική ομιλία».

Όπως τα παιδιά αποκτούν γλωσσικές δεξιότητες, ταυτόχρονα μαθαίνουν πώς να κάνουν εσωτερικά σχόλια ενώ δουλεύουν μόνα τους ή με άλλα παιδιά, στο πλαίσιο μιας δραστηριότητας. Οι εσωτερικές φωνές της παιδικής ηλικίας μπορούν, επίσης, να έχουν τη μορφή φανταστικών φίλων.

Unsplash Trevin Rudy

Καθώς μεγαλώνουμε και γινόμαστε ενήλικες, η εσωτερική ομιλία συνεχίζει να υποστηρίζει τη μνήμη εργασίας (οι επιστήμονες τη θεωρούν κομμάτι της βραχυπρόθεσμης μνήμης) και άλλους τύπους νοητικών διαδικασιών. Θεωρείται πως μας βοηθά να ολοκληρώσουμε καθημερινές εργασίες, π.χ. τη δουλειά μας.

Παραδείγματα εσωτερικού διαλόγου

Το Healthline έδωσε κάποιες μορφές συζήτησης με τον εαυτό μας, που εντάσσονται στο φάσμα του εσωτερικού διαλόγου.

• Η πιο κοινή είναι ο προφορικός, όταν ουσιαστικά «μιλάμε» στον εαυτό μας για θέματα που έχουμε κατά νου ή καθώς διαμορφώνουμε εσωτερικές λίστες με πράγματα που θέλουμε να επιτύχουμε.
• Καθώς ο εσωτερικός διάλογος μπορεί να βοηθήσει στην υποστήριξη της λειτουργικής μνήμης, ενδεχομένως να μιλάμε στον εαυτό μας όπως προετοιμάζουμε μια παρουσίαση – «παίζουμε» στο μυαλό μας όσα θα συμβούν.
• Συχνά κάνουμε επανάληψη οδηγιών στο μυαλό μας.
• Σε μορφή συνομιλίας, μπορούμε να κάνουμε συζήτηση (στο μυαλό μας), όπως προσπαθούμε να βρούμε τη λύση σε ένα πρόβλημα.
• Κάποιες φορές οι εσωτερικές φωνές εμφανίζονται με τη μορφή τραγουδιών που μας «κολλάνε». Συχνά, ενώ διαβάζουμε ένα βιβλίο, «ακούμε» τη δική μας φωνή να αφηγείται την εξέλιξη, να διαβάζει τις λέξεις που έχουμε μπροστά μας.

Ποιοι όμως, ανακάλυψαν όσα διάβασες έως εδώ;

Όσο μεγαλώνουμε, εσωτερικεύουμε τη φωνή στο κεφάλι μας

Το 2007, μελέτη του SR Jones ανέφερε πως η ανθρώπινη ικανότητα να μιλάμε στον εαυτό μας είναι πολύ παρόμοια με την κανονική ομιλία. Η θεωρία, όπως και ο όρος, προέρχονται από τον Σοβιετικό αναπτυξιακό ψυχολόγο Lev Vygotsky (1896-1934). Ήταν ο πρώτος που παρατήρησε ότι τα παιδιά συχνά αφηγούνται τις πράξεις τους δυνατά, πριν αντικαταστήσουν αυτήν τη συνήθεια με εκείνη των ενηλίκων: την υποφωνητική άρθρωση. Σε αυτήν δεν ακούγεται ήχος, αλλά το στόμα εξακολουθεί να κινείται, έως ότου μάθουμε να αναστέλλουμε αυτές τις κινήσεις, ενώ συνεχίζουμε να μιλάμε στον εαυτό μας.

Έως την εμφάνιση του Vygotsky, το φαινόμενο που είχε ονομαστεί «εγωιστική ομιλία» αφορούσε παιδιά που μιλούσαν στον εαυτό τους, ενώ εκτελούσαν μια γνωστική αποστολή. Πιο συγκεκριμένα, στη δεκαετία του 1920, ο Ελβετός αναπτυξιακός ψυχολόγος Jean Piaget είχε προτείνει την ιδέα ότι το να μιλάμε στον εαυτό μας δυνατά, η «εγωιστική ομιλία», είναι η αρχική μορφή λόγου από την οποία αναπτύσσεται ο «κοινωνικός λόγος». Είχε σημειώσει και ότι η εσωτερική ομιλία εξαφανίζεται όπως μεγαλώνει το παιδί.

Unsplash Guilherme Stecanella

Ο Vygotsky ενέταξε την εσωτερική ομιλία στη θεωρία του για τη γνωστική ανάπτυξη. Κατ’ αυτόν, ο ιδιωτικός λόγος αντιπροσωπεύει ένα μεταβατικό στάδιο στη διαδικασία εσωτερίκευσης, στο οποίο οι διαπροσωπικοί διάλογοι δεν έχουν ακόμη μετατραπεί πλήρως σε ενδοπροσωπικούς. Είχε τονίσει ότι, όταν αναπτύσσεται ο κοινωνικός λόγος και αργότερα εξωτερικεύεται, ο εσωτερικός μονόλογος εσωτερικεύεται. Δεν «πεθαίνει».

Ο Σοβιετικός επιστήμονας θεώρησε ότι η ιδιωτική ομιλία είχε πρωταρχικό ρόλο την αυτορρύθμιση της γνώσης και της συμπεριφοράς, με το παιδί να αναλαμβάνει σταδιακά μεγαλύτερη στρατηγική ευθύνη για δραστηριότητες που προηγουμένως απαιτούσαν τη συμβολή ενός άλλου (π.χ. γονέα).

Οι περισσότερες μελέτες επισημαίνουν ότι η ιδιωτική ομιλία είναι σχεδόν καθολικό χαρακτηριστικό της ανάπτυξης (Winsler, De León, Wallace, Carlton, & Willson-Quayle, 2003), αν και υπάρχουν σημαντικές ατομικές διαφορές στη συχνότητα και την ποιότητά της. Αναγνωρίζεται, επίσης, ότι η ιδιωτική ομιλία δεν ατροφεί μετά την ολοκλήρωση της εσωτερίκευσης, αλλά μπορεί να παραμείνει στην ενήλικη ζωή ως πολύτιμο εργαλείο αυτορρύθμισης και παρακίνησης.

Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΕΠΙΒΛΑΒΕΣ, ΑΛΛΑ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΙΣ.

Ένας τρόπος για να «σπάσει» η σιωπή

Εξελικτικοί επιστήμονες πρότειναν πως η εσωτερική ομιλία χρησιμοποιείται και για να «σπάσει» η σιωπή, όταν η παρατεταμένη σιωπή γίνεται αντιληπτή ως σημάδι κινδύνου και προκαλεί αίσθημα ανησυχίας και φόβου (όπως συνέβαινε από καταβολής κόσμου στα κοινωνικά ζώα).

Σύμφωνα με τον Αυστραλογεωργιανό Joseph Jordania, καθηγητή εξελικτικής μουσικολογίας, το να μιλάμε με τον εαυτό μας είναι ένας από τους τρόπους που διαθέτουμε για να γεμίσουμε τα παρατεταμένα κενά σιωπής.

Όταν μπήκε στη μέση (των ερευνών) η λειτουργική μαγνητική τομογραφία, βοηθήθηκαν όλοι ως προς το να κατανοήσουν καλύτερα τους μηχανισμούς εσωτερικής ομιλίας, μέσω της εντοπισμένης εγκεφαλικής δραστηριότητας. Μελέτες απεικόνισης λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (η οποία βασίζεται στη δυνατότητα μέτρησης αλλαγών της εγκεφαλικής αιματικής ροής, που σηματοδοτούν τη νευρωνική δραστηριότητας του εγκεφάλου) έχουν δείξει ότι η μονολογική εσωτερική ομιλία περιλαμβάνει την ενεργοποίηση της άνω κροταφικής έλικας και της αριστερής κάτω μετωπιαίας έλικας, δηλαδή το τυπικό γλωσσικό σύστημα που ενεργοποιείται κατά τη διάρκεια κάθε είδους ομιλίας.

Στη διαλογική εσωτερική ομιλία εμπλέκονται αρκετές επιπλέον νευρικές περιοχές.

O ψυχολόγος Charles Fernyhough ήταν ο πρώτος που εξέφρασε τη θεωρία πως ο εσωτερικός μονόλογος είναι αποτέλεσμα ορισμένων εγκεφαλικών μηχανισμών που μας κάνουν να «ακούμε» τον εαυτό μας να μας μιλάει μέσα στο κεφάλι μας, χωρίς να εκφέρεται ήχος ή να μιλάμε πραγματικά.

Unsplash Patrick Janser

Είχε δημοσιεύσει το 1996 ανασκόπηση της δουλειάς των Vygotsky, Bakhtin και Wertsch, και είχε καταλήξει στο ότι «η νέα επιστήμη του εσωτερικού λόγου μάς λέει ότι είναι οτιδήποτε άλλο από μια μοναχική διαδικασία. Μεγάλο μέρος της δύναμης της εσωτερικής ομιλίας προέρχεται από τον τρόπο που ενορχηστρώνεται ένας διάλογος, μεταξύ διαφορετικών απόψεων». Ως εκ τούτου, το γλωσσικό σύστημα εσωτερικού διαλόγου λειτουργεί σε συνδυασμό με ένα μέρος του συστήματος κοινωνικής γνώσης (εντοπίζεται στο δεξί ημισφαίριο, κοντά στη διασταύρωση μεταξύ του κροταφικού και του βρεγματικού λοβού).

«Η νευρική απεικόνιση φαίνεται να υποστηρίζει τη θεωρία του Vygotsky, κατά την οποία όταν τα άτομα μιλούν δυνατά στον εαυτό τους, έχουν μια πραγματική συνομιλία σαν να υπήρχαν δύο συμμετέχοντες. Περιέργως, τα άτομα δεν εμφάνισαν την ίδια διάταξη νευρικής ενεργοποίησης σε σιωπηλούς μονολόγους».

Σημειώθηκε πως για τις ανάγκες της έρευνας ζητήθηκε από μετέχοντες να κάνουν εσωτερικό διάλογο κατά παραγγελία, δεν έγινε αυθόρμητα.

Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΕΠΙΖΗΜΙΟΣ, ΟΤΑΝ Η ΦΩΝΗ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΜΟΝΟ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΚΡΙΝΕΙ ΧΩΡΙΣ ΕΛΕΟΣ.

Δεν έχουμε όλοι φωνή μέσα στο κεφάλι μας

Μολονότι επιστήμονες έχουν ασχοληθεί επισταμένως με το θέμα, δεν έχουν καταλήξει στους λόγους που μερικοί άνθρωποι –όχι όλοι– ακούμε μια εσωτερική φωνή. Ή τι μπορεί να σημαίνει. Πιστεύεται ότι ελέγχεται εν μέρει από τύπο εγκεφαλικού σήματος (λέγεται συνεπακόλουθη εκκένωση και σχετίζεται ιδιαίτερα με το ακουστικό σύστημα και τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε την ακοή της ομιλίας).

Σημείωση: Η συνεπακόλουθη εκκένωση είναι ο λόγος που αλλιώς ακούμε τη φωνή μας όταν μιλάμε, και αλλιώς από ηχογράφηση.

Μας βοηθάει να διακρίνουμε μεταξύ διαφορετικών τύπων αισθητηριακών εμπειριών, π.χ. αυτές που δημιουργούνται εσωτερικά ή εξωτερικά. Μας βοηθάει και να οργανώσουμε τις σκέψεις μας, σε συνθήκες που δεν μπορούμε να μιλήσουμε δυνατά.

Ως απομονωμένο γεγονός, ο εσωτερικός μονόλογος δεν είναι κάτι επιβλαβές. Ορισμένες μορφές, ωστόσο, μπορεί να προκαλέσουν ακουστικές παραισθήσεις. Παράδειγμα; Μπορεί να πιστεύουμε ότι ακούμε φωνές που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις συνδέονται μερικές φορές με ορισμένες παθήσεις ψυχικής υγείας, όπως η σχιζοφρένεια, καθώς και με νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως η νόσος του Πάρκινσον.

Η φωνή που μας «διαλύει»

Ο εσωτερικός διάλογος μπορεί να γίνει επιζήμιος, όταν η φωνή στο μυαλό μας λέει μόνο αρνητικά πράγματα και μας κατακρίνει χωρίς έλεος. Αυτό είναι κάτι που ρυθμίζεται. Αν είστε σκληροί με τον εαυτό σας, υπάρχει η τάση να αναπτύσσεται η κριτική εσωτερική φωνή σε περιόδου ακραίου άγχους. Ή όταν αντιμετωπίζουμε θέματα ψυχικής υγείας.

Σε αυτές τις συνθήκες, το μυαλό μας μπορεί να εμπλακεί σε αρνητική αυτοσυζήτηση, επικρίνοντας τον τρόπο που εργαζόμαστε, κοινωνικοποιούμαστε, συμμετέχουμε σε οικογενειακούς κύκλους κ.λπ.

Η διακοπή της αρνητικής αυτοομιλίας δεν είναι το ίδιο απλή με το κλείσιμο ενός διακόπτη. Χρειάζεται προσπάθεια για να «σβήσουμε» τις επικρίσεις και να «ρυθμίσουμε» μια πιο θετική προσέγγιση. Παράδειγμα; Όταν η φωνή λέει «είμαι άχρηστος», πρέπει να είμαστε alert, ώστε να το κάνουμε «είμαι άξιος» ή «θα τα καταφέρω ό,τι και αν γίνει». Βοηθά να βρίσκουμε μια συγκεκριμένη φράση, την οποία θα «ενεργοποιούμε» όταν το μυαλό έχει χαράξει πορεία για να μας αποτελειώσει.

Βοηθά και το να γράφουμε τα συναισθήματά μας σε ένα χαρτί, όπως και η επίσκεψη σε επαγγελματίες που μπορούν να μας διδάξουν αποτελεσματικά τρικ.