ΠΟΤΕ «ΕΝΗΛΙΚΙΩΝΕΤΑΙ» ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ;

Καθώς τα νέα επιστημονικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι η εφηβεία διαρκεί περισσότερο, αναζητήσαμε με τη βοήθεια Ελληνίδας νευροψυχολόγου την απάντηση στο αν τελικά ενηλικιώνεται ο εγκέφαλος και πότε.

Αυτό που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει είναι ότι ο εγκέφαλος κατασκευαστικά δεν αλλάζει. Ερχόμαστε στη ζωή με πλήρως σχηματισμένο εγκέφαλο, και, όπως το σώμα δεν αναπτύσσει νέα όργανα στην πορεία της ζωής, έτσι και στον εγκέφαλο δεν δημιουργούνται νέα τμήματα.

Ωστόσο ο εγκέφαλος ενός νηπίου διαφέρει σημαντικά από εκείνον ενός ενήλικα και αυτή η διαφοροποίηση οφείλεται στους μηχανισμούς του εγκεφάλου, που καθώς αναπτύσσονται προκαλούν αλλαγές σε λειτουργίες και ικανότητες όπως είναι ο λόγος, η σύνθετη σκέψη, ο έλεγχος των συναισθημάτων κ.ά.

Πριν από καιρό, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ακόμη και η ανάπτυξη αυτών των μηχανισμών σταματάει κάποια στιγμή και ο εγκέφαλος ολοκληρώνεται αναπτυξιακά. Χάρη όμως στις Νευροεπιστήμες και την επανάσταση που έφεραν με τα ευρήματά τους, μάθαμε ότι ο εγκέφαλος διαθέτει νευροπλαστικότητα: όχι μόνο μπορεί να αποκτήσει νέες δεξιότητες και γνώσεις όσο μεγαλώνουμε (πράγμα που επίσης γνωρίζαμε), αλλά και να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά με νέες νευρωνικές συνάψεις που σχηματίζονται εφ' όρου ζωής (αν και με χαμηλότερους ρυθμούς μεγαλώνοντας).

Ωστόσο, υπάρχει μια ηλικία-ορόσημο κατά την οποία ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει κατακτήσει τις βασικές και απαραίτητες δεξιότητες που του χρειάζονται και έχει, όπως πολύ απλοϊκά θα λέγαμε, «ενηλικιωθεί». Η ηλικία αυτή μέχρι πρότινος ταυτιζόταν με το τέλος της εφηβείας, εκεί γύρω στα 18-20.

Τι σημαίνει «ενήλικος εγκέφαλος»;

«Η εικόνα ενός 15χρονου με ενός 20χρονου είναι εντελώς διαφορετική: Ο 15 ετών θεωρεί ότι όλα μας τα συλλογικά προβλήματα θα μπορούσαν να λυθούν αν καταργήσουμε τα λεφτά/την έννοια των χρημάτων, λέει στους γονείς του Σας μισώ, όταν μαλώνουν και σκαρφαλώνει σε κάγκελα, αγνοώντας τον κίνδυνο να πέσει. Ο 20 ετών, όχι. Άρα, τι έχει ο 20χρονος που δεν έχει ο 15χρονος; Μυαλό, είναι η απάντηση και υποδηλώνει την πολύπλοκη, συνολική (και ως όλο) ανάπτυξη και πρόοδο που εκδηλώνεται σε αυτές τις ηλικίες», μας είπε η Σύλβα Σαραφίδου, Νευροψυχολόγος, MSc, AKC και Ψυχοθεραπεύτρια, PhDc.

Πρόσφατα όμως, παρακολουθώντας μια συνέντευξη της ψυχαναλύτριας, συγγραφέως και parent coach Erica Komisar, μάθαμε και κάτι ακόμη: Η εφηβεία δεν διαρκεί όσο νομίζαμε. Ξεκινάει πολύ νωρίτερα, γύρω στα 9 και σταματάει πολύ αργότερα, γύρω στα 25. Χωρίζεται μάλιστα σε 3 φάσεις: την προεφηβεία από τα 9 ως τα 13, τη μέση εφηβική περίοδο από τα 13 έως τα 18 και τη μετεφηβική ηλικία από τα 18 ως τα 25.

Σε αυτή την τρίτη φάση, οι αλλαγές που εξακολουθούν να γίνονται σε όλο το σώμα αλλά και στον εγκέφαλο είναι σημαντικές και οδηγούν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι ο εγκέφαλος δεν «ενηλικιώνεται» πριν από τα 25.

Τι καινούργιο βλέπουν οι επιστήμονες στον εφηβικό εγκέφαλο

Η εφηβεία σίγουρα συνιστά μια μοναδική περίοδο βιολογικής ανάπτυξης. Οι σύγχρονοι επιστήμονες με τη βοήθεια καινούργιων απεικονιστικών εξετάσεων που «σκανάρουν» με μεγαλύτερη ακρίβεια τον εγκέφαλο, μπορούν πλέον να τις καταγράψουν αναλυτικότερα.

Η τεχνολογία που επιτρέπει τέτοιου είδους παρατηρήσεις είναι μια εξελιγμένη μαγνητική τομογραφία, η λεγόμενη λειτουργική μαγνητική τομογραφία ή fMRI, η οποία δεν παράγει μόνο μια στατική αναπαράσταση του εγκεφάλου (όπως κάνει η κλασική MRI), αλλά μπορεί να παρατηρεί και να καταγράφει τις δραστηριότητες του εγκεφάλου ενώ λειτουργεί.

Οι αναλύσεις δείχνουν ότι καθ' όλη τη διάρκεια της εφηβείας παρατηρούνται μειώσεις στον όγκο της φαιάς ουσίας του φλοιού, περισσότερο δε στον προμετωπιαίο, τον βρεγματικό και τον κροταφικό φλοιό, περιοχές που σχετίζονται με τη λογική και τη λήψη αποφάσεων.

«Οι νέες απεικονιστικές μέθοδοι επιτρέπουν να δούμε όχι μόνο τις δομές, μα και τις διεργασίες του εγκεφάλου in vivo, ενώ ο γενετικός και νευροεπιστημονικός πειραματισμός επιτρέπει να τις μελετήσουμε. Χάρη σε αυτές μπορούμε να δούμε τον εγκέφαλο να σχηματίζει νέες συνδέσεις», εξηγεί η κ. Σαραφίδου αναφερόμενη σε αυτά τα νέα επιστημονικά δεδομένα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Το μυαλό ενηλικιώνεται γύρω στα 25

«Μέχρι περίπου τα 25 έτη διαρκεί το στάδιο εκρηκτικής ανάπτυξης του ατόμου. Αυτό μας ήταν γνωστό μεν, μέσα από την παρατήρηση και αποδεδειγμένο μέσω κλινικής μελέτης ή νευροψυχολογικής εκτίμησης.

»Χάρη στις νέες μεθόδους, όμως, είδαμε πως σε αυτό το στάδιο της γενικότερης εκρηκτικής ανάπτυξης, που αναφέρεται ως μετεφηβεία, αντίστοιχη είναι και η ανάπτυξη του εγκεφάλου, μέσω της ραγδαίας δημιουργίας συνδέσμων. Συνδέσεις δημιουργούνται και ενδυναμώνονται, ενώ εγκαταλείπονται άλλες, μη χρήσιμες. Έτσι, γίνεται μια αναδιάταξη στη λειτουργία του εγκεφάλου, μια εξατομίκευση θα λέγαμε. Αυτή είναι η ωρίμανση του εγκεφάλου.

»Σε αυτό βέβαια συντελεί και η εξωτερική πραγματικότητα του ατόμου στη συγκεκριμένη φάση ζωής, με τα όσα αυτή περιλαμβάνει. Γύρω στα mid 20s, η δημιουργία συνδέσμων χάνει την ορμητικότητά της και σταδιακά μειώνεται, οδηγώντας έτσι και στην ολοκλήρωση του αναπτυξιακού σταδίου (παράλληλα και με την ολοκλήρωση αυτής της φάσης ζωής)», αναφέρει η κ. Σαραφίδου.

Tips για τη ζωή με έναν μεγάλο έφηβο

Αν θα θέλαμε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα, θα λέγαμε ότι ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι τα 25, ακόμη κι αν δεν αυξάνεται σε όγκο. Η ανάπτυξη αυτή ακολουθεί την πορεία της εφηβείας, που αποδεδειγμένα πλέον ξέρουμε ότι διαρκεί περισσότερο και αφορά την αύξηση της συνθετότητάς του, μέσα από τη δημιουργία νέων συνδέσεων.

Αν λοιπόν είστε γονείς και βλέπετε ότι παιδί σας δεν ωριμάζει, δεν παίρνει αποφάσεις σχετικά με το μέλλον του ή παίρνει τις λάθος αποφάσεις, αρχικά δώστε του λίγο ακόμη χρόνο.

«Εφηβεία είναι, θα περάσει. Όλα τα παραπάνω είναι αναμενόμενα, ως έναν βαθμό αναπόφευκτα και, παραδόξως, προωθούν την εξέλιξη του ατόμου», σχολιάζει η κ. Σαραφίδου, δίνοντάς μας παράλληλα μερικές βασικές συμβουλές για την παρατεταμένη αυτή φάση της εφηβείας:

• Να είστε εκεί, πάντα παρόντες.
• Αν παρατηρήσετε κάτι ανησυχητικό, διερευνήστε το.
• Υιοθετήστε μία μη επικριτική επικοινωνία.
• Επιτρέψτε στους εφήβους να είναι ο εαυτός τους.
• Δώστε τους με μέτρο αυτό που ζητάνε (για παράδειγμα, χρόνο μόνοι τους).
• Τροφοδοτήστε τους με ποικίλα ερεθίσματα.
• Δείξτε αγάπη χωρίς προϋποθέσεις.