ΠΩΣ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΝΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΕΙ ΕΝΑΝ ΕΘΙΣΜΟ

Η προσπάθεια να ξεφύγεις από έναν εθισμό μπορεί να σκοντάψει στο αίσθημα ντροπής που νιώθεις γι’ αυτόν, προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο.

Η ντροπή που νιώθουν άνθρωποι οι οποίοι είναι εθισμένοι σε ουσίες μπορεί να γίνει εμπόδιο στη μείωση της χρήσης που απαιτείται για την ανάρρωση. Αυτό είναι το πόρισμα έρευνας που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One. Κατ’ αρχάς, είναι χρήσιμο να διευκρινίσουμε ότι ο εθισμός σε ουσίες (ή διαταραχή χρήσης ουσιών) είναι ασθένεια που επηρεάζει τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά του ατόμου, και οδηγεί σε αδυναμία ελέγχου της χρήσης. Το αλκοόλ και η νικοτίνη ανήκουν στη λίστα των ναρκωτικών. Ο εθισμός έγκειται στο γεγονός ότι η χρήση συνεχίζεται, παρότι είναι επιβλαβής.

Δεν πρόκειται για θέμα αδυναμίας της θέλησης ή έλλειψης ηθικής. Όλα εξαρτώνται από τις χημικές αντιδράσεις που προκύπτουν στον εγκέφαλό μας. Κάτι που εξηγεί τον λόγο για τον οποίο κάποιοι ευχαριστιούνται το τσιγάρο και άλλοι το καπνίζουν για να «λειτουργήσουν».

Άτομα κάθε προέλευσης και πεποιθήσεων μπορούν να εθιστούν σε ουσία, με τους ερευνητές να μην έχουν κατανοήσει πλήρως γιατί κάποιοι είναι περισσότερο επιρρεπείς από άλλους. Έχουν, ωστόσο, καταλήξει σε παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο. Είναι:

• τα γονίδια,
• το περιβάλλον,
• το ιατρικό ιστορικό (και δη διαταραχές ψυχικές υγείας),
• η ηλικία.

Στη λίστα με αυτούς που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο είναι και όσοι είναι περιπετειώδεις και ριψοκίνδυνοι, απομονωμένοι και πολύ προσεχτικοί, όσοι έχουν εμμονές και ψυχαναγκασμούς, είναι απαθείς και αυτοί που δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους.

Έχει αποδειχθεί πως υπάρχουν τύποι ναρκωτικών ουσιών και μέθοδοι χρήσης που είναι πιο εθιστικοί από άλλους. Για παράδειγμα, ορισμένα φάρμακα –όπως τα οπιοειδή παυσίπονα– έχουν υψηλότερο κίνδυνο και προκαλούν εθισμό πιο γρήγορα από άλλες ουσίες.

iStock

Ναρκωτικά όπως η κοκαΐνη, η ηρωίνη και οι μεθαμφεταμίνες τείνουν να είναι πιο εθιστικά σωματικά από το αλκοόλ ή τη μαριχουάνα. Εάν γίνεται χρήση κοκαΐνης ή ηρωίνης, η φάση απόσυρσης τείνει να είναι επώδυνη σωματικά και αυτό μπορεί να ωθήσει σε πιο συχνή χρήση, σε υψηλότερες δόσεις. Κάτι που μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία του εθισμού και να αυξήσει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών, συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής δόσης.

Εθισμός και κληρονομικότητα

Σύμφωνα με το National Institute on Drug Abuse των ΗΠΑ, έως και το ήμισυ του κινδύνου εθισμού στο αλκοόλ, τη νικοτίνη ή άλλες ουσίες επηρεάζεται από την κληρονομικότητα. Εάν, λοιπόν, έχεις μέλη στην οικογένεια σου που έχουν βιώσει εθισμό, είναι πιο πιθανό να τον ζήσεις κι εσύ. Μπορεί π.χ. να έχεις γονέα αλκοολικό, εσύ να μην πίνεις, αλλά να είσαι εθισμένος στον κάπνισμα (ή σε κάτι άλλο).

Παρεμπιπτόντως, άρθρο του Scientific American προσφέρει στοιχεία ότι δεν υπάρχει ένας τύπος προσωπικότητας που να οδηγεί στον εθισμό.

Όπως ξεκαθαρίζει το American Addiction Centers, «στην πραγματικότητα, είναι ορισμένα φαινομενικά ανόμοια χαρακτηριστικά που μπορούν να οδηγήσουν διαφορετικούς ανθρώπους στον εθισμό στα ναρκωτικά ή το αλκοόλ, ανάλογα με άλλους παράγοντες».

Μολονότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι χαρακτηριστικών που μπορούν να αναγνωριστούν σε άτομα τα οποία αναπτύσσουν διαταραχές χρήσης ουσιών, δεν υπάρχουν όλα σε όλους. Άρα, ο κοινωνικά αποκλεισμένος εγκληματίας δεν είναι by default εθιστική προσωπικότητα.

Ας συνεχίσουμε με το περιβάλλον

H ιατρική ιστοσελίδα Healthline γράφει πως οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν, επίσης, να αυξήσουν τον κίνδυνο εθισμού:

• Για τα παιδιά και τους εφήβους, η έλλειψη γονικής συμμετοχής μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο κίνδυνο ή πειραματισμό με αλκοόλ και ναρκωτικές ουσίες.
• Οι νέοι που βιώνουν κακοποίηση ή παραμέληση από τους γονείς μπορεί επίσης να κάνουν χρήση ναρκωτικών ή αλκοόλ για να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους.
• Η πίεση των συνομηλίκων είναι άλλος ένας παράγοντας κινδύνου για εθισμό, ειδικά μεταξύ των νέων. Ακόμη και όταν δεν είναι φανερή ή επιθετική η πίεση από φίλους (ώστε να κάνει ένα παιδί ό,τι τα άλλα και να «ανήκει»), μπορεί να οδηγήσουν σε εθισμό.
• Τέλος, η διαθεσιμότητα μιας ουσίας στην κοινωνική ομάδα που ανήκει κάποιος είναι ένας ακόμα παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τον κίνδυνο εθισμού.

Ας δούμε και το ιατρικό ιστορικό

Η «διπλή διάγνωση» αφορά ταυτόχρονη διαταραχή εθισμού και μια πάθηση ψυχικής υγείας, π.χ. κατάθλιψη. Αυτή αυξάνει τον κίνδυνο εθισμού, όπως και υποκείμενα προβλήματα ψυχικής υγείας. Μετά, ο εθισμός αυξάνει τη σοβαρότητα της ψυχικής ασθένειας και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται, καταλήγοντας σε σοβαρές συνέπειες.

iStock

Κάποιοι αισθάνονται ότι το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά μειώνουν τα συμπτώματα κατάθλιψης και, όντως, αυτό μπορεί να συμβεί για σύντομο χρονικό διάστημα. Μακροπρόθεσμα, ο εθισμός πιθανότατα θα τα κάνει όλα χειρότερα.

Υπάρχουν και άλλες ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εθισμού. Όπως; Τα συνταγογραφούμενα χάπια για τον πόνο έπειτα από χειρουργική επέμβαση, ή ένας τραυματισμός ή/και μια ασθένεια που αλλάζει την καθημερινότητα μας.

Τι ρόλο παίζει η ηλικία

Η ηλικία ανήκει στους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο, ανάλογα το πότε γίνεται η πρώτη επαφή. Έρευνα που διενεργήθηκε από το  National Institute on Alcohol Abuse and AlcoholismTrusted Source, ενημέρωσε ότι οι νεαροί ενήλικες (18 με 24 χρόνων) είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν διαταραχές χρήσης αλκοόλ και άλλους εθισμούς στα ναρκωτικά.

Εφόσον η εθιστική συμπεριφορά εκδηλωθεί όταν είμαστε νέοι, μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου μας και να μας κάνει πιο επιρρεπείς στις ψυχικές διαταραχές υγείας όσο μεγαλώνουμε και ο εθισμός εξελίσσεται.

Τι αποκάλυψε η τελευταία έρευνα για την ντροπή και τον εθισμό

Η χρήση ουσιών είναι ένα σημαντικό ζήτημα υγείας που απασχολεί πολλούς και μπορεί να έχει πολλές δυσμενείς επιπτώσεις για τους χρήστες. Λόγω του επιπολασμού των εθισμών, είναι όλο και πιο σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί αναπτύσσονται και ποιοι μηχανισμοί μπορούν να βοηθήσουν ή να εμποδίσουν την ανάρρωση.

Οι συγγραφείς σημείωσαν ότι «οι αμφίδρομες συσχετίσεις μεταξύ συναισθημάτων αυτοσυνείδησης, όπως η ντροπή και η ενοχή, και η χρήση ουσιών είναι ελάχιστα κατανοητές. Απαιτείται διαχρονική έρευνα για να εξεταστούν οι αιτίες, οι συνέπειες και όσα μετριάζουν τα αρνητικά συναισθήματα αυτοσυνειδησίας σε άτομα που κάνουν χρήση ουσιών», πριν περάσουν στο κυρίως θέμα τους. Αυτό ήταν πως η ντροπή και η ενοχή, «κοινά συναισθήματα όσων παλεύουν με εθισμούς», είναι τροχοπέδη.

Η ντροπή και η ενοχή συχνά αναφέρονται μαζί, αλλά είναι ξεχωριστά συναισθήματα.

• Η ντροπή περιγράφεται ως «αρνητική κρίση για τον εαυτό μας» και συνδέεται με την αποφυγή.
• Η ενοχή είναι η αρνητική αξιολόγηση της συμπεριφοράς μας και σχετίζεται με απολογητικές απαντήσεις.

Προηγούμενη έρευνα είχε δείξει ότι η ντροπή συνδέεται με τη χρήση ουσιών. Oι μελέτες που έχουν γίνει για την ενοχή και τη χρήση ουσιών είχαν ασυνεπή αποτελέσματα.

Η ερευνήτρια Abilgail W. Batchelder και οι συνεργάτες της χρησιμοποίησαν δείγμα 110 οροθετικών αντρών σεξουαλικής μειονότητας που ζούσαν στην περιοχή του San Francisco και έκαναν χρήση μεθαμφεταμινών. Στο πλαίσιο ελεγχόμενης δοκιμής, τα άτομα ολοκλήρωσαν μια αξιολόγηση και στη συνέχεια επαναξιολογήθηκαν στους 3, 6, 12 και 15 μήνες. Έγιναν συγκρίσεις σχετικές με τα δημογραφικά στοιχεία, την κατάσταση της υγείας, τη χρήση ουσιών, το αρνητικό συναίσθημα της αυτοσυνείδησης, το θετικό συναίσθημα και τα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Τα αποτελέσματα υποδήλωσαν σχέσεις μεταξύ αρνητικών και άβολων συναισθημάτων αυτοσυνείδησης (βλ. ντροπή και ενοχή) και της κατάχρησης ουσιών. Όπως άλλαζε το επίπεδο ενοχής, άλλαζε και το επίπεδο της χρήσης. Όσο αυξανόταν η ντροπή, καταγραφόταν πιο αργή διακοπή χρήσης. Οι ίδιες σχέσεις παρατηρήθηκαν και στον έλεγχο της κατάθλιψης, υπονοώντας ότι αυτές οι συνειδητές έννοιες μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη χρήση ουσιών.

«Τα καινοτόμα αποτελέσματα είναι τα πρώτα που γνωρίζουμε για τον εντοπισμό αμφίδρομων σχέσεων μεταξύ των συναισθημάτων αυτοσυνείδησης και της χρήσης ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των διαφορικών σχέσεων ανά τύπο χρήσης ουσιών», σημείωσαν οι επιστήμονες. «Αν και δεν βρήκαμε στοιχεία που να υποστηρίζουν όλες τις υποθέσεις μας, τα ευρήματα δείχνουν ότι τα υψηλά επίπεδα ντροπής μπορεί να καθυστερήσουν τον ρυθμό μείωσης της χρήσης διεγερτικών, όπως και ότι καθώς η ενοχή μειώνεται, μειώνεται και η χρήση διεγερτικών, ενώ όταν αυξάνεται η ενοχή, αυξάνεται η χρήση».

Τονίστηκε πως το δείγμα είναι μικρό και ότι χρειάζεται πρόσθετη δουλειά για να βελτιωθεί η κατανόηση για τις διαφοροποιημένες σχέσεις μεταξύ ουσιών και συναισθημάτων αυτοσυνείδησης.